- 941 -
Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi
The Journal of International Social Research
Cilt: 9 Sayı: 42 Volume: 9 Issue: 42
Şubat 2016 February 2016
www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581
İNEGÖL YÖRESİNDEN TANINMAYAN ÜÇ HAMAM
UNRECOGNIZED THREE BATH IN INEGOL AREA
Mustafa ÇETİNASLAN
*
Öz
Osmanlı Devleti döneminde dini ve sosyal işlevli çok sayıda yapının inşa edildiği İnegöl yöresinde, temizlik ihtiyacının
karşılanmasına yönelik olarak da pek çok hamam yapılmıştır. İnşa edildikleri alanın nüfus yoğunluğu, mevcut yapı ve ihtiyaç durumu
gözetilerek boyut ve şekil özellikleri belirlenen bu hamamlar, halk hamamı şeklinde biçimlendirilmiş; kırsal kesimdekiler ilçe
merkezindekilere göre daha küçük boyutlu olarak inşa edilmiştir.
İnegöl yöresinde çalışmamıza konu olan üç hamam da dâhil olmak üzere ikisi ilçe merkezinde diğerleri ise çeşitli köy ve
kasabalarda toplam 14 hamam bulunmaktadır. Bu hamamlardan bir kısmı bazı yayınlarda ele alınmış olmakla birlikte Akıncılar,
Deydinler ve Sarıpınar köylerindeki hamamlar ilk kez bu çalışmada bilim dünyasına tanıtılacaktır. Akıncılar, Deydinler ve Sarıpınar
köylerindeki hamamlar abidevilikten uzak, işlevin ön planda tutulduğu tek hamamlardır. Gerek süsleme gerekse plan tipi açısından
sade haldeki bu hamamların benzerlerini Bursa yöresinin genelinde görmek mümkündür.
Bu çalışmada İnegöl yöresindeki köprü, sarnıç, çeşme gibi su yapıları içerisinde özel bir öneme sahip bulunan hamamların,
mimarlık ve sanat değerleri üzerinde durulmaya çalışılarak; yöre hamamlarının genel özelliklerinin ortaya konulması ve bu yapıların
Türk İslam mimarisindeki yerlerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: İnegöl, Hamam, Osmanlı Mimarlığı, Su Yapıları.
Abstract
In the Ottoman period many religious and social structures were built in Inegöl region. Some of these buildings were made
towards cleaning needs. These rural baths which built smaller than town centre as a public bath considering density, building needs
and shape-size measurements.
There are 14 baths in villages and towns of Inegöl region including three baths (two in town, one in village) which are subject
of our study. However a part of these baths were discussed in several publications, in this study that baths which located in Akıncılar,
Deydinler and Sarıpınar villages, will be introduced to the scientific world for the first time. Akıncılar, Deydinler and Sarıpınar village
baths are too far from manumental structure and these are kept at the forefront of function. These baths have simple form considering
both decoration and plan type, are similiar with general Bursa region.
In this paper It’s focused on art and architecture value of baths in Inegöl region considering water architecture such as cistern,
bridge and fountains. It’s aimed to reveal the general characteristic of local Turkish bath and identify the place the baths in Islamic
architecture.
Keywords: İnegöl, Bath, Ottoman Architecture, Water Architecture.
GİRİŞ
Osmanlı Devletinin kuruluş aşamasında önemli bir merkez durumundaki İnegöl yöresi bu önemini
uzun yıllar korumuş, hem günümüzdeki ilçe merkezinde hem de çevredeki köy ve kasabalarda önemli imar
ve inşa faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. Dini ve sosyal işlevli pek çok yapının inşa edildiği yörede, İslam
dininin temizliğe verdiği önemin somut bir göstergesi olarak da çok sayıda hamam yapılmıştır. İnşa
edildikleri alanın nüfus yoğunluğu, mevcut yapı ve ihtiyaç durumu gözetilerek; boyut ve şekil özellikleri
belirlenen bu hamamlar halk hamamı şeklinde biçimlendirilmiş
1
; kırsal kesimdekiler ilçe merkezindekilere
göre daha küçük boyutlu olarak inşa edilmiştir.
İnegöl ilçe merkezindeki ve çeşitli köylerdeki hamamlardan bir kısmı bazı genel yayınlarda ele
alınmıştır
2
. Ancak araştırmamıza konu olan Akıncılar, Deydinler ve Sarıpınar köylerindeki hamamlar ilk kez
*
Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, Konya. mcetinaslan@selcuk.edu.tr
1
Anadolu Türk hamamları hizmet verdiği topluluk dikkate alınarak özel hamamlar ve genel hamamlar olarak iki gruba ayrılmaktadır
(Ülgen, 1987: 175; Önge, 1995: 11-13). Çalışmamıza konu olan hamamlar köylerde yer alan küçük boyutlu hamamlar olup, köy halkının
kullanımına tahsis edilmiş genel hamamlardır.
2
İnegöl hamamlarını konu alan doğrudan bir çalışma bulunmamaktadır. Ancak bazı yayınlarda çeşitli hamamlara yer verilmiştir.
İnegöl ilçe merkezinde yer alan Sinan Bey Hamamı ilk kez Karl Klinghardt tarafından ele alınmıştır (Klinghardt, 1927: 35-36). Daha
sonra A. Kemal Aru, Sinan Bey Hamamı ile ilgili olarak Klinghardt tarafından verilen bilgileri tekrarlamıştır (Aru, 1949: 121, 123). Ali
Saim Ülgen İshak Paşa Hamamı olarak isimlendirdiği Yıldırım Hamamını kısaca tanıtmakta ve yapıyı 15. yüzyılın sonuna
tarihlemektedir (Ülgen, 1958: 192d). Yıldırım Hamamı, ayrıca Ekrem Hakkı Ayverdi tarafından da ele alınmıştır (Ayverdi, 1989: 500).
İnegöl ilçe merkezinde yer alan hamamlar Kenan Kahraman tarafından çeşitli yayınlarda kısmen ele alınmıştır (Kahraman, 1992: 119-
120; Kahraman, 2001: 98-99). İnegöl hamamları ile ilgili en kapsamlı çalışma Türkiye’de Vakıf Abideleri ve Eski Eserler serisinin
Bursa’nın ilçelerinin ele alındığı dördüncü cildindeki İnegöl bölümüdür. Burada ilçe merkezindeki ve köylerindeki 12 hamam
tanıtılmıştır (Ötüken–Durukan–Acun–Pekak, 1986: 114-192).