- 944 -
ölçülerindeki su deposu yer almaktadır. Yıkık durumdaki su deposunun üst örtüsü ve külhan
görülememektedir.
Hamamın tuğla malzemeden örülen üst örtü elemanları büyük oranda çökmüş durumda olduğu
için ışıklık gözleri hakkında bilgi sahibi olunamamaktadır.
Mevcut izlerden iç kısmı sıvalı olduğu anlaşılan hamamın sıvaları bütünüyle dökülmüş, sadece fikir
verebilecek bazı izler günümüze ulaşabilmiştir. Hamamın iç kısmında yarım daire kemerli kapı açıklıkları
dikdörtgen çerçeveler içerisine alınarak vurgulanmış ve yapıdaki tekdüze görünüm ortadan kaldırılmaya
çalışılmıştır.
Hamamın yıkıntıları ve özellikle güney cephesindeki bitki örtüsü yapının bütününü algılamayı
zorlaştırmaktadır. Ancak soyunmalığın kuzeyinde bir yardımcı hizmet mekânının yer aldığı hem mevcut
izlerden hem de yöre halkından edinilen bilgilerden anlaşılmaktadır.
Beden duvarlarında yer yer yıkıkların görüldüğü hamamın, soyunmalık ve sıcaklığının üst
örtülerinde kısmi çökmeler meydana gelmiştir. Mevcut yol kotundan aşağıda kalan hamamın
tarihlendirilmesi ile ilgili ipucu sağlayacak bir kayıt bulunmamaktadır. Mevcut haliyle konak hamamlarında
yaygın olarak görülen aynı eksen üzerine yerleştirilmiş soyunmalık, sıcalık ve su deposundan oluşan
Sarıpınar Köyü Hamamı’nın, Akıncılar Köyü Hamamı’nda olduğu gibi münferit planlı hamamlar grubunda
ele alınması uygundur (Karpuz, 2001: 107).
DEĞERLENDİRME:
İnegöl yöresinde çalışmamıza konu olan üç hamamla birlikte ikisi ilçe merkezinde diğerleri ise çeşitli
köy ve kasabalarda olmak üzere toplam 14 hamam bulunmaktadır
7
. Yıldırım ve Sinan Bey hamamları ilçe
merkezinde diğer hamamlar ise Alibey, Şehitler, Hamzabey, Kayapınar, Kulaca, Ortaköy, Sungurpaşa, Şibali
ve Yenice köy-kasabalarında yer almaktadır
8
.
1. Malzeme ve Teknik:
İncelediğimiz hamamların beden duvarları moloz taş ve tuğla; kapı ve pencere kemerleri ile üst örtü
ve üst örtüye geçiş elemanları ise tuğla malzeme ile yığma tekniğinde örülmüştür
9
. Örgü malzemelerinin
arasında birleştirici olarak Horasan harcı kullanılmıştır. Deydinler Köyü’ndeki hamam içten ve dıştan
bütünüyle betonla sıvanmış olmakla birlikte mevcut izler malzeme kullanımındaki genel uygulamanın
burada da geçerli olduğunu ortaya koymaktadır
10
. Hamamların iç kısımlarında beden duvarlarının
sıvandığı, ancak bu sıvaların zamanla döküldüğü ve günümüze kısmen ulaşabildikleri anlaşılmaktadır.
Sıvaların döküldüğü alanlarda hamamların beden duvarlarında ve özellikle üst örtüye geçiş elemanları
içerisine yerleştirilmiş pişmiş toprak künkler de görülebilmektedir. Söz konusu künkler yapının beden
duvarlarını bir ağ gibi sarmakta ve külhandan gelen sıcak havanın beden duvarlarını ısıtması
sağlanmaktadır. Ayrıca su deposunda ısınan suyun sıcaklıktaki kurnalara dağıtımında da yine künkler
kullanılmıştır.
Son yıllarda bir tadilat geçiren Deydinler Köyü’ndeki hamamın zemininde, sekilerinde ve beden
duvarlarında mermer malzeme, kaplama elemanı olarak kullanılmıştır. Mermer malzemenin kullanıldığı
diğer bir alan da kurnalardır. Sayıları bulundukları hamamlara göre değişen ve bir kısmı yenilenmiş olan
kurnalar mermer ya da taş blokların oyulması ile oluşturulmuştur. Akıncılar Köyü hamamındaki sade
haldeki birisi kırık iki kurna taş blokların oyulması ile elde edilmiştir. Sarıpınar Köyü hamamının sıcaklık
bölümünün beden duvarları ve üst örtüsündeki çökmeler sebebiyle kurnalar görülememektedir. Deydinler
Köyü hamamındaki beş mermer kurnadan sıcaklıktaki ikisi haricindekiler yenidir.
2. Plan Tipi ve Plan Elemanları:
Türk hamamları inşa edildikleri yere, döneme, hamamın boyutlarına, tek ya da çift hamam olma
durumuna göre değişiklik gösterebilen soyunma yeri (soyunmalık/camekân), aralık, ılıklık/soğukluk,
sıcaklık, halvet, su deposu ve külhan gibi çeşitli birimlerden oluşmaktadır
11
.
7
Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler serisinin dördüncü cildinde tanıtılan İnegöl yöresindeki 12 hamamdan Edebey Köyü
Hamamı 1983-84 yıllarından sonra harap olmuş ve nihayetinde yıkılarak yerine bir konut inşa edilmiştir. Edebey Köyü Hamamı için
bkz. Ötüken–Durukan–Acun–Pekak, 1986: 133; 176.
8
Bu hamamların plan ve mimari özellikleri için bkz. Ötüken–Durukan–Acun–Pekak, 1986: 128-147.
9
İnegöl yöresi hamamlarında taş ve tuğla malzeme bir arada kullanılmış olmakla birlikte Bursa il merkezindeki hamamlarda yaygın
olarak görülen iki veya üç sıra tuğla ile bir sıra arası dikine tuğlalı kaba ya da kesme taş sırasından oluşan almaşık örgü tekniğine yer
verilmemiştir. Bunun yerine beden duvarları taş, üst kısımlarda ve kapı-pencere çevrelerinde tuğla malzeme tercih edilmiştir (Bursa
hamamlarında malzeme ve teknik için bkz. Şehitoğlu, 2008: 34-36). Hamamların üst örtülerinde tuğla kullanımı benzer şekilde Edirne
hamamlarında da görülmektedir (Erken, 1973: 419).
10
Benzer bir durum Alibey Köyü’ndeki hamam için de geçerlidir. Hamamın beden duvarları ve üst örtüsü bütünüyle betonla sıvanmış
haldedir.
11
Önge, 1995: 19-28. Anadolu’daki Türk hamamlarının 12-13. yüzyıla tarihlenen örneklerinde, soyunmalık mekânlarının genellikle
tonoz ya da ahşap çatıyla örtülü oldukları bilinmektedir. 14-15. yüzyıldan itibaren soyunmalıklar büyük birer kubbe ile örtülmeye
başlanmıştır. Soyunmalık ve sıcaklık arasında vücudu sıcaktan soğuğa veya soğuktan sıcağa alıştırmak için belli bir sure beklenen ve
dinlenmeye yarayan ılıklıklar, genellikle kare planlı, kubbeyle örtülü ya da enine dikdörtgen planlı, beşik tonozla örtülü olarak