Cetinaslan mustafa

 

- 944 - 

ölçülerindeki  su  deposu  yer  almaktadır.  Yıkık  durumdaki  su  deposunun  üst  örtüsü  ve  külhan 

görülememektedir. 

Hamamın  tuğla  malzemeden  örülen  üst  örtü  elemanları  büyük  oranda  çökmüş  durumda  olduğu 

için ışıklık gözleri hakkında bilgi sahibi olunamamaktadır. 

Mevcut izlerden iç kısmı sıvalı olduğu anlaşılan hamamın sıvaları bütünüyle dökülmüş, sadece fikir 

verebilecek  bazı  izler  günümüze  ulaşabilmiştir.  Hamamın  iç  kısmında  yarım  daire  kemerli  kapı  açıklıkları 

dikdörtgen  çerçeveler  içerisine  alınarak  vurgulanmış  ve  yapıdaki  tekdüze  görünüm  ortadan  kaldırılmaya 

çalışılmıştır. 

Hamamın  yıkıntıları  ve  özellikle  güney  cephesindeki  bitki  örtüsü  yapının  bütününü  algılamayı 

zorlaştırmaktadır.  Ancak  soyunmalığın  kuzeyinde  bir  yardımcı  hizmet  mekânının  yer  aldığı  hem  mevcut 

izlerden hem de yöre halkından edinilen bilgilerden anlaşılmaktadır. 

Beden  duvarlarında  yer  yer  yıkıkların  görüldüğü  hamamın,  soyunmalık  ve  sıcaklığının  üst 

örtülerinde  kısmi  çökmeler  meydana  gelmiştir.  Mevcut  yol  kotundan  aşağıda  kalan  hamamın 

tarihlendirilmesi ile ilgili ipucu sağlayacak bir kayıt bulunmamaktadır. Mevcut haliyle konak hamamlarında 

yaygın  olarak  görülen  aynı  eksen  üzerine  yerleştirilmiş  soyunmalık,  sıcalık  ve  su  deposundan  oluşan 

Sarıpınar  Köyü  Hamamı’nın,  Akıncılar  Köyü  Hamamı’nda  olduğu  gibi  münferit  planlı  hamamlar  grubunda 

ele alınması uygundur (Karpuz, 2001: 107). 

DEĞERLENDİRME: 

İnegöl yöresinde çalışmamıza konu olan üç hamamla birlikte ikisi ilçe merkezinde diğerleri ise çeşitli 

köy  ve  kasabalarda  olmak  üzere  toplam  14  hamam  bulunmaktadır

7

.  Yıldırım  ve  Sinan  Bey  hamamları  ilçe 

merkezinde diğer hamamlar ise Alibey, Şehitler, Hamzabey, Kayapınar, Kulaca, Ortaköy, Sungurpaşa, Şibali 

ve Yenice köy-kasabalarında yer almaktadır

8

. 

1. Malzeme ve Teknik: 

İncelediğimiz hamamların beden duvarları moloz taş ve tuğla; kapı ve pencere kemerleri ile üst örtü 

ve  üst  örtüye  geçiş  elemanları  ise  tuğla  malzeme  ile  yığma  tekniğinde  örülmüştür

9

.  Örgü  malzemelerinin 

arasında  birleştirici  olarak  Horasan  harcı  kullanılmıştır.  Deydinler  Köyü’ndeki  hamam  içten  ve  dıştan 

bütünüyle  betonla  sıvanmış  olmakla  birlikte  mevcut  izler  malzeme  kullanımındaki  genel  uygulamanın 

burada  da  geçerli  olduğunu  ortaya  koymaktadır

10

.  Hamamların  iç  kısımlarında  beden  duvarlarının 

sıvandığı,  ancak  bu  sıvaların  zamanla  döküldüğü  ve  günümüze  kısmen  ulaşabildikleri  anlaşılmaktadır. 

Sıvaların  döküldüğü  alanlarda  hamamların  beden  duvarlarında  ve  özellikle  üst  örtüye  geçiş  elemanları 

içerisine  yerleştirilmiş  pişmiş  toprak  künkler  de  görülebilmektedir.  Söz  konusu  künkler  yapının  beden 

duvarlarını  bir  ağ  gibi  sarmakta  ve  külhandan  gelen  sıcak  havanın  beden  duvarlarını  ısıtması 

sağlanmaktadır.  Ayrıca  su  deposunda  ısınan  suyun  sıcaklıktaki  kurnalara  dağıtımında  da  yine  künkler 

kullanılmıştır. 

Son  yıllarda  bir  tadilat  geçiren  Deydinler  Köyü’ndeki  hamamın  zemininde,  sekilerinde  ve  beden 

duvarlarında  mermer  malzeme,  kaplama  elemanı  olarak  kullanılmıştır.  Mermer  malzemenin  kullanıldığı 

diğer  bir  alan  da  kurnalardır.  Sayıları  bulundukları  hamamlara  göre  değişen  ve  bir  kısmı  yenilenmiş  olan 

kurnalar  mermer  ya  da  taş  blokların  oyulması  ile  oluşturulmuştur.  Akıncılar  Köyü  hamamındaki  sade 

haldeki  birisi  kırık  iki  kurna  taş  blokların  oyulması  ile  elde  edilmiştir.  Sarıpınar  Köyü  hamamının  sıcaklık 

bölümünün beden duvarları ve üst örtüsündeki çökmeler sebebiyle kurnalar görülememektedir. Deydinler 

Köyü hamamındaki beş mermer kurnadan sıcaklıktaki ikisi haricindekiler yenidir. 

2. Plan Tipi ve Plan Elemanları: 

Türk  hamamları  inşa  edildikleri  yere,  döneme,  hamamın  boyutlarına,  tek  ya  da  çift  hamam  olma 

durumuna  göre  değişiklik  gösterebilen  soyunma  yeri  (soyunmalık/camekân),  aralık,  ılıklık/soğukluk, 

sıcaklık, halvet, su deposu ve külhan gibi çeşitli birimlerden oluşmaktadır

11

.  

                                                 

7

  Türkiye’de  Vakıf  Abideler  ve  Eski  Eserler  serisinin  dördüncü  cildinde  tanıtılan  İnegöl  yöresindeki  12  hamamdan  Edebey  Köyü 

Hamamı 1983-84 yıllarından sonra harap olmuş ve nihayetinde yıkılarak yerine bir konut inşa edilmiştir. Edebey Köyü Hamamı için 

bkz. Ötüken–Durukan–Acun–Pekak, 1986: 133; 176. 

8

 Bu hamamların plan ve mimari özellikleri için bkz. Ötüken–Durukan–Acun–Pekak, 1986: 128-147. 

9

 İnegöl yöresi hamamlarında taş ve tuğla malzeme bir arada kullanılmış olmakla birlikte Bursa il merkezindeki hamamlarda yaygın 

olarak görülen iki veya üç sıra tuğla ile bir sıra arası dikine tuğlalı kaba ya da kesme taş sırasından oluşan almaşık örgü tekniğine yer 

verilmemiştir.  Bunun  yerine  beden  duvarları  taş,  üst  kısımlarda  ve  kapı-pencere  çevrelerinde  tuğla  malzeme  tercih  edilmiştir  (Bursa 

hamamlarında malzeme ve teknik için bkz. Şehitoğlu, 2008: 34-36). Hamamların üst örtülerinde tuğla kullanımı benzer şekilde Edirne 

hamamlarında da görülmektedir (Erken, 1973: 419). 

10

 Benzer bir durum Alibey Köyü’ndeki hamam için de geçerlidir. Hamamın beden duvarları ve üst örtüsü bütünüyle betonla sıvanmış 

haldedir. 

11

  Önge,  1995:  19-28.  Anadolu’daki  Türk  hamamlarının  12-13.  yüzyıla  tarihlenen  örneklerinde,  soyunmalık  mekânlarının  genellikle 

tonoz  ya  da  ahşap  çatıyla  örtülü  oldukları  bilinmektedir.  14-15.  yüzyıldan  itibaren  soyunmalıklar  büyük  birer  kubbe  ile  örtülmeye 

başlanmıştır. Soyunmalık ve sıcaklık arasında vücudu sıcaktan soğuğa veya soğuktan sıcağa alıştırmak için belli bir sure beklenen ve 

dinlenmeye  yarayan  ılıklıklar,  genellikle  kare  planlı,  kubbeyle  örtülü  ya  da  enine  dikdörtgen  planlı,  beşik  tonozla  örtülü  olarak 

---