Cetinaslan mustafa
Yüklə 191,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
- 945 -
Çalışma kapsamında ele aldığımız hamamlar köylerde inşa edilmiş olan ve abidevilikten uzak, işlevin ön planda tutulduğu tek hamamlardır 12 . Bu hamamlar gerek boyutları ve gerek mimari özellikleri dikkate alındığında saray ya da konak hamamları gibi özel bir kullanıcı kitlesinin kullanımına tahsis edilmiş hamamlarla benzerlik göstermektedir 13 .
yakın dikdörtgen bir alana oturmaktadır. Osmanlı hamamları hakkında yaygın olarak kullanılan ve en kabul gören tipoloji çalışması Semavi Eyice tarafından hazırlanan, hamamların sıcaklıklarına göre değerlendirildiği tipoloji çalışmasıdır 14 . Söz konusu tipoloji genel anlamda büyük boyutlu hamamların plan şemalarını tanımlamaya yöneliktir. Bu nedenle incelediğimiz hamamları bu tipoloji içerisinde kesin bir yere oturtmak oldukça zordur. Ancak incelediğimiz hamamlar genel olarak konak ve saray hamamları gibi özel hamamlarda görüldüğü üzere eş ya da birbirine yakın büyüklükteki iki mekân ile bu mekânlara bitişik olarak yapılmış yardımcı mekânlar ve su deposundan oluşmaktadır (Ülgen, 1987: 175). Bilindiği üzere Türk hamamlarını kullanılan suya göre tabii sıcak su ile çalışan hamamlar yani kaplıcalar ve ısıtılmış su ile çalışan hamamlar olmak üzere iki gruba ayırmak mümkündür (Önge, 1995: 10). Her türlü hava şartında rahatlıkla soyunup giyinmeyi temin eden bir mekân ile bu mekâna bitişik olarak yapılmış havuzda yıkanmayı sağlayan ikinci bir mekândan oluşan ilk kaplıca örnekleri ısıtılmış su ile çalışan hamamların mimari kompozisyonlarının ilham kaynağı olarak düşünülmektedir (Önge, 1995: 10-11). Çalışmamıza konu olan hamamlar bu uygulamanın en somut örneklerindendir. Bu özellikleri ile incelediğimiz hamamlardan Deydinler Köyü Hamamı’nı, Osmanlı hamam tipolojisi içerisinde ılıklık-sıcaklık ve halvetin eş odalar halinde olduğu plan tipi içerisinde ele almak mümkündür (Eyice, 1997: 419) 15 . Semavi Eyice abidevi hamamlar arasında yer almasına imkân bulunmayan ılıklık, sıcaklık ve halvetin eş odalar halinde olduğu plan tipinin, Osmanlı hamam tipinin en basit şekli olduğunu ifade etmekte ve bu plan tipinin İznik İsmail Bey, Sultanhanı (1230), İnönü Sadık Bey, Bozüyük Kasım Paşa (16. yüzyıl), İzmit Yukarı Pazar hamamlarında kullanıldığını ifade etmektedir (Eyice, 1960: 114). Isparta’nın Eğirdir İlçesi’ne bağlı Barla Kasabası’nda yer alan Çaşnigir Hamamı ılıklık-sıcaklık ve halvetin eş odalar halinde olduğu plan tipinde inşa edilmiş hamamlardan olup, 14. yüzyılın üçüncü çeyreğine tarihlenmektedir (Doğan, 2008: 127-133). Lapseki’nin Umurbey Beldesi’ndeki metruk hamam ise hem plan tipi hem de sıcaklık ve halvetin su deposunun çevresine yerleştirilmiş olması ile Deydinler Köyü Hamamı ile yakın benzerlik göstermektedir (Uysal, 2012: 135-141). Akıncılar ve Sarıpınar köylerindeki hamamlar Alara Kalesi Hamamı’nda (Yetkin, 1993: 119-126; Önge, 1995: 167-178) olduğu gibi yaklaşık olarak aynı eksen üzerine yerleştirilmiş soyunmalık/ılıklık, sıcaklık mekânları ve su deposu-külhan gibi tesisatları ile Türk hamam tipolojisi içerisinde münferit hamamlar olarak tanımlanan plan tipi içerisinde ele alınabilir. Benzer uygulama konak hamamlarında da sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Kayseri Gübgüboğlu (16. yüzyıl) (Denktaş, 2000: 196-198; Arslan, 2012: 57-66) ve Bektaşoğlu (1867) (Arslan, 2012: 66-71) konaklarının hamamları ile Lefkoşa, Dragoman Hadjigeorgakis (1803/1830) (Kavalçalan, 2015: 293-298) ve Hisarköy (Kavalçalan, 2015: 302-305) hamamları aynı eksen üzerine yerleştirilmiş yaklaşık kare planlı mekânları ile Akıncılar ve Sarıpınar köylerindeki hamamlar ile benzerlik göstermektedir. Diğer taraftan yine Isparta’nın Eğirdir İlçesi’ne bağlı Barla/Göçeri İbrahim Paşa, Gökçe Köyü (14. yüzyıl) hamamları (Doğan, 2008: 153-157; 167-171) ve Gebze’nin Demirciler Beldesi’nde yer alan hamam (Yavuzyılmaz, 2012: 105-117) da yaklaşık eş büyüklükte ılıklık ve sıcaklık mekânlarına sahip olmaları ile Akıncılar ve Sarıpınar hamamlarıyla benzerlik göstermektedir.
tasarlanmıştır. Ilıklık aynı zamanda tuvalet ve traşlık gibi yardımcı hizmet mekânlarını da barındırmaktadır. Sıcaklık, Türk hamamlarında en önemli yıkanma bölümü olup, zeminde genellikle bir göbek taşının bulunduğu üzeri kubbe ile örtülü bölüm ile bu bölüm etrafında aksiyal olarak düzenlenmiş eyvanlar ve köşe halvetlerinden oluşmaktadır. Genellikle sıcaklığın arkasında ve sıcaklık boyunca enine dikdörtgen planda uzanan su depoları, beşik tonoz ya da sivri tonoz örtülüdür. Külhan, hamamlarda su deposunun gerisinde bulunan ve uzunluğu su deposuna eşit olan enine dikdörtgen planlı, üzeri tonoz ya da düz dam örtülü odunluk ya da ısınma tesisatının bulunduğu bölümdür. 12 Tek hamamlar öğleden önce ve sonra gibi günün belli vakitlerinde (kuşluk hamamı) ya da haftanın belirli günlerinde kadınlar ve erkeklere hizmet vermekte (Ünver, 1973: 89); çifte hamamlar ise kadınlar ve erkerlere ait ayrı bölümleri ile aynı anda kullanılabilmektedir. İnegöl yöresindeki tek çifte hamam, ilçe merkezinde yer alan Sinan Bey Hamamıdır. 13 Saray ve konak hamamlarını doğrudan konu alan az sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu konuda bkz. Arslan, 2012: 53-81; Kavalçalan, 2015: 291-307. 14 Semavi Eyice tarafından hazırlanan tipolojide Osmanlı hamamlarının sıcaklıkları altı değişik plan tipinde ele alınmıştır: A Tipi: Sıcaklığı dört eyvanlı ve köşelerde halvet hücreleri olan tip, B Tipi: Sıcaklığı yıldızvari tip, C Tipi: Kare bir sıcaklık etrafında sıralanan halvet hücreli tip, D Tipi: Sıcaklığı çok kubbeli tip, E Tipi: Sıcaklığı kubbeli dikdörtgen şeklinde olan çifte halvetli tip, F Tipi: Ilıklık-sıcaklık ve halvetin eş odalar halinde olduğu tip . Eyice, 1960: 99-120; Eyice: 1997: 417-419. Anadolu’da 12-13. yüzyılda inşa edilen hamamlarla ilgili tipolojisi çalışması için bkz. Önge, 1995: 25-26. Bu konuda ayrıca bkz. Ülgen, 1987: 174-178. 15 Semavi Eyice bu plan tipini daha önce soğukluk-sıcaklık ve halvet eş odalar halinde olan tip şeklinde anlandırmaktadır (Eyice, 1960: 114). Yüklə 191,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|