Cetinaslan mustafa

 

- 947 - 

5. Süsleme 

İncelediğimiz hamamlar günümüze bütünüyle sade bir halde ulaşmışlardır. Ancak yer yer görülen 

sıva  izleri  ve  sıvaların  üzerinde  yer  alan  bazı  geometrik  karakterli  desenlerden  sıva  üzerine  kalemişi 

süslemeler yapıldığı anlaşılmaktadır. 

İnegöl yöresindeki hamamların büyük bir çoğunluğu uzun yıllar bakımsız halde kalmışlar, doğa ve 

insan tahribatı nedeniyle zarar görmüşlerdir. Bu nedenle hamamların genelindeki süsleme uygulamaları ile 

ilgili  bilgimiz  oldukça  kısıtlıdır.  Osmanlı  hamamlarında  görülen  en  yaygın  süslemeler  alçı  malzemeden 

yapılmış  uygulamalardır

21

.  Benzer  durumun  İnegöl  hamamları  için  olduğunu  kabul  etmek  mümkündür. 

Ancak  İnegöl’ün  köylerindeki  hamamların  oldukça  küçük  boyutlu  oldukları  ve  doğrudan  işleve  yönelik 

olarak  tasarlandıkları  ve  bu  sebeple  çok  fazla  süslemeye  yer  verilmemiş  olabileceği  de  unutulmamalıdır. 

Bununla  birlikte  Kayapınar  Köyü  Hamamının  sıcaklık  bölümünde  alçı  kalıplama  tekniğinde  yapılmış 

geometrik  ve  bitkisel  motiflerden  oluşan  süslemeler  bulunmaktadır.  Benzer  bir  uygulamanın  Sungur  Paşa 

Köyü  hamamında  da  olduğu  mevcut  izlerden  anlaşılmaktadır.  Diğer  taraftan  Hamza  Bey  Köyü 

Hamamı’nda sıva üzerine yapılmış kalemişi boyamalar ile mermerden kurna ve ayna taşı üzerindeki bitkisel 

süslemeler,  vazodan  çıkan  çiçek  ve  meyve  tabakları  da  süslemeye  azımsanmayacak  oranda  yer  verildiğini 

ortaya koymaktadır. 

6. Tarihlendirme Sorunu 

Çalışmaya  konu  olan  hamamların  üçünde  de  kitabe  bulunmadığı  gibi  tarihlendirmeye  imkân 

sağlayacak  yazılı  bir  belge  de  bulunmamaktadır

22

.  Söz  konusu  hamamları  plan  tipinden  ya  da  kısmen 

günümüze ulaşabilen süsleme izlerinden hareketle belirli bir tarihe yerleştirmek de yanıltıcı olabilecektir

23

. 

Zira  abidevilikten  uzak,  işlevin  ön  planda  olduğu  hamamların  en  yalın  hali  olarak  kabul  edilebilecek  bu 

hamamlar,  Osmanlı  mimarlığının  hemen  her  döneminde  karşımıza  çıkmaktadır  (Eyice,  1960:  114).  Bu 

nedenle bu bölümde yöre hamamlarının tarihlendirilmesinde kullanılabilecek tarihlere ve plan özelliklerine 

yer verilecek ancak kesin bir tarihlendirme yapılmayacaktır. Bununla birlikte Akıncılar Köyü Hamamı’nda 

tromplar  ve  hafifletme  kemerlerindeki  tuğla  örgü  ile  Sarıpınar  Köyü  Hamamı’ndaki  tuğla  işçiliği  Osmanlı 

mimarlığının erken dönemlerine uygun düşmektedir. 

İnegöl hamamları içerisinde sadece Ortaköy Hamamındaki bir kurna üzerinde Türkçe bir kitabenin 

bulunduğu bilinmektedir. Günümüze ulaşamamış olan kurnanın üzerinde hamamın 1639 yılında yapıldığı, 

1834, 1924 ve 1944 yıllarında tamir edildiği yazılı olduğu kaynaklarda yer almaktadır

24

. Tek hamam olarak 

inşa edilen Ortaköy Hamamı, arka arkaya yerleştirilmiş yaklaşık kare planlı iki mekân ve bu mekânlardan 

ilkine bitişik daha küçük boyutlu kare bir bölüm ile ikinci mekânın arkasına yerleştirilmiş dikdörtgen planlı 

su  deposundan  oluşmaktadır.  Bu  plan  şeması  incelediğimiz  hamamlardan  Sarıpınar  Köyü  Hamamı  ile 

büyük benzerlik göstermektedir. 

Çalışmamıza  konu  olan  hamamların  yer  aldığı  Akıncılar,  Deydinler  ve  Sarıpınar  köyleri  İnegöl 

yöresinin en eski köyleri arasındadır

25

. Bu nedenle köylerin kuruluşu ile birlikte mescit-cami gibi dini içerikli 

yapıların yanında çeşme-hamam gibi su ve temizlik ihtiyacının giderilmesine yönelik sosyal amaçlı yapıların 

da  inşa  edilmiş  olması  bir  zorunluluk  olarak  değerlendirilebilir.  Nitekim  yörede  “Hamamsız  köy,  imansız 

köydür

” deyişi (Akakuş, 2011: 63), temizliğe ve hamam yapımına verilen önemi de ortaya koymaktadır. 

Evliya Çelebi 17. yüzyılın ortalarında İnegöl’ü ziyaret ettiğinde İnegöl Kasabasında biri İshak Paşa, 

diğeri de Yıldırım Hamamı olmak üzere iki hamam bulunduğunu belirtmekte, yol güzergâhı üzerinde yer 

almayan  köylerdeki  hamamlara  değinmemektedir

26

.  19.  yüzyılın  sonlarında  İnegöl  hakkında  bilgi  veren 

                                                 

21

  Türk  hamamlarında  mimariye  bağlı  süsleme  taş-mermer,  sıva,  çini  ve  kalemişi  olmak  üzere  dört  ana  malzeme  grubunda 

görülmektedir (Önge, 1988: 416-420). 

22

  İnegöl  yöresindeki  hamamların  hiçbirinde  günümüze  ulaşan  bir  kitabe  bulunmamaktadır.  Bu  sebeple  Klinghardt,  Sinan  Bey 

Hamamını  tanıtmakla  birlikte  yapıyı  tarihlendirmemektedir  (Klinghardt,  1927:  35-36).  Diğer  taraftan  Ayverdi  tarafından  kısaca 

tanımlanan  Yıldırım  Hamamı  halk  dahi  bu  hamamın  Yıldırım  Hamamı  olduğunu  bilir  denilerek  Yıldırım  Bâyezîd  (1389-1402)  dönemine 

tarihlenmektedir (Ayverdi, 500). Yıldırım Hamamı Ali Saim Ülgen tarafından İshak Paşa Külliyesinin bir parçası olarak kabul edilmekte 

ve 15. yüzyılın sonuna tarihlenmektedir (Ülgen, 1958: 192d). 

23

 Ali Osman Uysal Deydinler Köyün Hamamı ile benzer plan tipine sahip olan Lapseki’nin Umurbey Beldesi’ndeki Metrûk Hamamı 

değerlendirirken  tipolojiden  yola  çıkılarak  yapılacak  tarihlendirmenin  yanıltıcı  olacağını  ifade  etmekte  ve  ılıklık-sıcaklık  ve  halvetin  eş 

odalar halinde olduğu plan tipi

 ile ilgili yeterli kronolojik verinin henüz ortaya konulmadığı belirtmektedir (Uysal, 2012: 139). 

24

 Ötüken–Durukan–Acun–Pekak, 1986: 140. 1983-84 yıllarında gerçekleştrilen yüzey araştırmasında varlığı saptanan kitabenin içeriği 

hakkında  bilgi  verilmediği  gibi  fotoğrafı  da  yayınlanmamıştır.  Söz  konusu  tarihten  sonra  yapının  beden  duvarları  ve  üst  örtüsünde 

oluşan  yıkılmalar  nedeniyle  kurnayı  tespit  etme  imkânımız  olmamıştır.  Ancak  yapıda  gerçekleştirilecek  bir  temizlik  çalışması  ile 

kurnanın tespit edilebilmesi mümkün olabilecektir. 

25

 Akakuş, 2011: 62-63. Bu konuda ayrıntılı bilgi için 1487, 1520 ve 1573 yıllarının tahrir kayıtlarına bakınız (Barkan-Meriçli, 1988: 106-

130). Bu konuda ayrıca bkz, Kaplanoğlu: 2001: 15, 88, 246-247. 

26

  Evliya  Çelebi,  2005:  10.  Turgut  Can  Mamaş  tarafından  1947  yılında  yayımlanan  İnegöl’ün  tarihi,  coğrafi,  iktisadi,  içtimai,  sıhhi  ve 

kültürel özelliklerinin ele alındığı çalışmada kurumlara ilişkin bir döküm yapılmış ve hamam sayısı, isim belirtilmeden yine iki olarak 

kaydedilmiştir (Mamaş, 1947: 12). 

---