Cetinaslan mustafa
Yüklə 191,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sarıpınar (Sırnas) Köyü Hamamı
- 948 -
Şemseddin Sami yapı ismi vermeden İnegöl’de dört hamam bulunduğunu belirtmektedir (Şemsedin Sami, 1996: 1172). 1895 yılı salnamesinde ise İnegöl’de üç hamam bulunduğu yazılıdır (Kaplanoğlu, 2001: 151). Yöre hamamları ile ilgili olarak yukarıda verilen bilgiler haricinde tarihlendirmeye imkân sağlayacak başka bir bilgi tespit edilememiştir. Bu bilgilerden yola çıkılarak çalışmamıza konu olan hamamları kesin bir zaman dilimine yerleştirmenin mümkün olmadığı açıktır. Yapılarda gerçekleştirilecek malzeme ve harç analizi gibi çalışmalar ile tarihi kaynaklarda yer alan bilgilerin birlikte ele alınması yoluyla bu yapıların tarihlendirilmesi mümkün olabilecektir.
Türk-İslam mimarisi içerisinde su yapılarının özel bir öneme sahip olduğu açıktır. Eski Türk inanışındaki su kültü ve İslam dininin temizliğe verdiği önemin yansıması olarak küçük köylerden büyük kent merkezlerine kadar pek çok alanda çeşitli boyut ve plan özelliklerinde hamamların inşa edildiği görülmektedir. Osmanlı tarihi boyunca çok sayıda hamam inşa edilmesinin iki önemli sebebi vardır. Bunlardan ilki hamamların yüksek düzeyde gelir getirmeleri sebebiyle hayır eserlerine gelir kaynağı (akar) olarak vakfedilmeleri, ikincisi ise hamamların ait oldukları yapı topluluklarına hizmet etmeleridir (Eyice, 1997: 414). İnegöl ilçe merkezindeki Yıldırım ve Sinan Bey hamamları haricindeki diğer hamamlar bir külliyenin parçası olarak değil, bağımsız yapılar olarak inşa edilmiştir. İncelediğimiz üç hamam inşa edildikleri köylerde yaşayan halkın genel temizlik ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak yapılmıştır. İnegöl yöresi hamamları genel özellikleri ile Osmanlı dönemi hamamlarının mimari özelliklerini sürdürmekte ancak süsleme anlamında sade örneklerdir. Bununla birlikte yapılarda çeşitli süsleme izleri de görülebilmektedir. Bu durum hamamların kullanıldıkları dönemde çeşitli süslemelere sahip olduklarını ortaya koymaktadır. Günümüz modern yaşamında işlevlerini yitiren hamamlar, yıkıma terk edilmiş ya da farklı işlevler verilerek yaşam süreleri uzatılmıştır 27 . Ülkemizde şehir merkezlerindeki hamamlar konumları sebebiyle değerli arsa alanları olarak görülmekte ve yok edilmek istenmektedir. Pek çok süreçten geçerek günümüze ulaşan ve kültürümüzde önemli bir yere sahip olan hamamlar, ne yazık ki son yıllarda gerçekleştirilen tahribatlarla ortadan kaldırılmaktadır. Bu ve benzeri çalışmalar hamamların belgelenmesini sağlayarak; mimari, sanat tarihi, teknoloji ve kültür tarihi açısından büyük öneme sahip olan bu yapıların en azından belgelenerek de olsa geleceğe aktarılmasına hizmet etmektedir. Osmanlı mimarlığının sade ve işlevsel yapı geleneğinin yaşatılması ve yöre hamamlarının gelecek kuşaklara aktarılması için gerek ilk defa bu çalışma ile bilim dünyasına tanıtılan gerekse İnegöl genelindeki diğer hamamların bir an önce restorasyonlarının yapılarak koruma altına alınmaları gerekmektedir.
AKAKUŞ, Recep (2011). Coğrafyadan Vatana İnegöl ve Alperenler, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı. ALTINSAPAN, Erol (2009). Eskişehir Hamamları (Selçuklu-Osmanlı Dönemi), (Ed. Ali Gerengi), Eskişehir: Eskişehir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. ARSLAN, Celil (2012). “Kayseri Konak Hamamları”, Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks ZfWT, Vol. 4, No. 1, s. 53- 81.
ARU, K. Ahmet (1949). Türk Hamamları Etüdü, İstanbul: İTÜ Yayınları. BARKAN, Ömer Lûtfi – Meriçli, Enver (1988). Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ÇAKMAK, Canan (2002). Tire Hamamları, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. DENKTAŞ, Mustafa (2000). Kayseride’ki Tarihi Su Yapıları (Çeşmeler, Hamamlar), Kayseri: Kıvılcım Yayınları. DOĞAN, Nermin Şaman (2008). Isparta’da Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mimarisi, Isparta: Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. ERAVŞAR, Osman (2004). Tokat Tarihi Su Yapıları (Hamamlar), Konya: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. ERKEN, Sabih (1973). “Edirne Hamamları”, Vakıflar Dergisi, S. X, Ankara, s. 403-420. Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî (2005). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi –Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 306, Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452 Numaralı Yazmaların Mukayeseli Transkripsiyonu –Dizini , İstanbul: YKY. EYİCE, Semavi (1960). “İznik’de “Büyük Hamam” ve Osmanlı Devri Hamamları Hakkında Bir Deneme”, Tarih Dergisi, C. XI, S. 15, s. 99-120. EYİCE, Semavi (1997). “Hamam, I. Tarih ve Mimari”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul, s. 402-430. KAHRAMAN, Kenan (1992). Geçmişten Günümüze İnegöl, İstanbul: İnegöl Kültür, Sanat ve Yardımlaşma Vakfı. KAHRAMAN, Kenan (1996). İnegöl İshak Paşa Külliyesi, Bursa: İnegöl Belediyesi Yayınları. KAHRAMAN, Kenan (2001). Adım Adım İnegöl, İstanbul: İnegöl Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları. KAPLANOĞLU, Raif (2001). Bursa Ansiklopedisi I (Yer Adları), İstanbul: Avrasya Etnografya Vakfı. KARPUZ, Haşim (2001). Anadolu Selçuklu Mimarisi, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları. KAVALÇALAN, Enes (2015). “Kıbrıs’taki Konak Hamamları”, Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks ZfWT, Vol. 7, No. 3, s. 291-307. KLİNGHARDT, K. (1927). Türkische Bader, Stuttgart: Julius Hoffmann. MAMAŞ, Turgut Can (1947). İnegöl Tarihî, Coğrafî, İktisadî, İçtimaî, Sıhhî ve Kültürel durumları, Bursa: Aysan Basımevi.
27 İnegöl ilçe merkezindeki hamamlardan sadece Sinan Bey Hamamı işlevini sürdürmekte, Yıldırım Hamamı bir mağazaya dönüştürülmüş haldedir. Yöredeki diğer hamamlar ise doğa ve insanoğlunun tahribatına açık bir halde, yıkıma terk edilmiş vaziyettedir. - 943 -
Hamamın önüne sonradan eklenen 6,23x8,16 m ölçülerindeki soyunmalık bölümü bir koridor, üç soyunma hücresi ve bir tuvaletten oluşmaktadır. Hamamın özgün halinde burada bir soyunmalık bulunup- bulunmadığı tespit edilememektedir. Hamamın doğu beden duvarının kuzey ucundaki yarım daire kemerli bir açıklıktan özgün halinde ılıklığa girilmektedir (9. Fotoğraf). 2,95x3,07 m ölçülerinde kare planlı mekânın üzeri tromlarla geçilen kubbeyle örtülüdür. Batı cephenin ortasında soyunmalıkla sıcaklığı irtibatlandıran düşey dikdörtgen bir pencere açıklığı ile cephenin doğusunda yarım daire kemerli bir kapı ve batı cephenin kuzey ucunda yarım daire kemerli ikinci bir kapı açıklığı daha vardır. Bu bölümde kapı açıklıklarının önünde uzanan koridor haricinde bir sekiye yer verilmiştir. Soyunmalık ile eş büyüklükteki 3,02x3,07 m ölçülerinde kare planlı sıcaklığın üzeri yine soyunmalık da olduğu gibi tromplarla geçilen kubbeyle örtülmüştür (10. Fotoğraf). Sıcaklığın doğu cephesi haricindeki diğer üç cephesinde birer kurna yer almaktadır. Bu kurnalardan güney cephedeki, halvetteki kurnalar gibi yeni iken; diğer iki kurna hamamın özgün kurnalarıdır. Son onarımlarda hem sıcaklıkta hem de halvetteki kurnalara sıcak ve soğuk su tesisatı döşenmiştir. Ilıklığın güney cephesinde yer alan yarım daire kemerli açıklıktan geçilerek 2,03x2,98 m ölçülerindeki üzeri tropmplarla geçilen elips şeklinde bir kubbe ile örtülü halvete girilmektedir (11. Fotoğraf). Halvette yer alan iki kurna son yıllarda gerçekleştirilen onarımda yenilenmiştir. Halvetin dar kenarındaki kurnanın üzerinde mermerle kapatılmış pencere, arkadaki su deposuna açılmaktadır. Halvet ile sıcaklığın kesiştiği köşede yer alan su deposu işlevini yitirdiği için 1990’lı yıllarda yapılan son tadilatta kapatılmıştır. Hamamın soyunmalık ve sıcaklığını örten kubbelere geçişte kullanılan tromplar ve hafifletme kemerleri sivri formlu olmakla birlikte yapılan onarımlar nedeniyle şekillleri büyük oranda bozulmuştur. Kubbelerin tepe noktalarında ılıklık ve halvette beşer, sıcaklıkta ise yedi tane olmak üzere toplam 17 tane kare ışıklığa yer verilmiştir (12. Fotoğraf). Hamamın özgün halinde süslemeleri olup-olmadığına dair herhangi bir iz ya da bilgi bulunmamaktadır. Günümüzde dışı beton ile sıvanmış haldeki hamamın içerisinde mermer kaplamalara yer verilmiştir. Sıcaklık ve halvette duvar kenarlarındaki sekiler mermer kaplanırken kurnalar da kısmen kaplamaya gömülmüştür (10. ve 11. Fotoğraf). Hamam kültürünü yaşatmak için köy halkı tarafından yenilenen hamam, asker uğurlama, nişan ve düğün törenlerinde kullanılmaktadır. Isı ve su sistemi yenilenen hamamın inşa tarihini kesin olarak ortaya koyabilecek bir bilgi bulunmamaktadır 5 . Deydinler Köyü Hamamı’nı, Osmanlı hamam tipinin en yalın örneklerinden olan ılıklık-sıcaklık ve halvetin eş odalar halinde olduğu plan tipi içerisinde ele almak mümkündür (Eyice, 1997: 419). Sarıpınar (Sırnas) Köyü Hamamı: Sarıpınar Köyü’nde köyün merkezine yakın bir alanda yer alan hamamın banisi ve inşa tarihi ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır 6 . Tek hamam olarak doğu-batı doğrultusunda inşa edilen hamam 9,01x4,00 m ölçülerinde dikdörtgen bir alanı kaplamaktadır. Arka arkaya yerleştirilmiş biri dikdörtgen, biri kare planlı iki mekân ile bu mekânlardan ikincisine kuzeyden bitişik dikdörtgen planlı su deposundan oluşmaktadır (3. Çizim, 13. Fotoğraf). Ancak dikdörtgen planlı mekânın güneyinde günümüzde yıkık bir bölümün olduğu mevcut kapıdan ve izlerden anlaşılmaktadır. Hamamın 0,67 m kalınlığındaki beden duvarları moloz taş, kapı ve pencere kemerleri ile üst örtü ve üst örtüye geçiş elemanları ise tuğla malzeme ile örülmüştür.
Yapının dışında her herhangi bir sıva izi bulunmamakla birlikte iç kısımda özellikle sıcaklıkta sıva izleri görülmektedir. Sıvaların döküldüğü alanlarda yapının beden duvarları içerisine yerleştirilmiş pişmiş toprak künkler dikkat çekmektedir. Kuzey cephenin batı ucuna yerleştirilmiş yarım daire kemerli bir kapı ile 2,54x2,95 m ölçülerinde dikdörtgen planlı soyunmalığa girilmektedir (15. ve 16. Fotoğraf). Üzeri tekne tonoz örtülü soyunmalığın güney beden duvarının ortasında bir ocak nişi ve ocak nişinin batısında, giriş kapısının karşısında yarım daire kemerli bir açıklık yer almaktadır. Yarım daire kemerli açıklıktan ulaşılan mekânının üst örtüsü çökmüş olduğu için bu bölüme girilememektedir. Yıkıntılardan dolayı boyutlarının ve işlevinin tespiti mümkün olmayan mekânın temizlik mekânı ya da hela gibi yardımcı hizmet mekânı olması mümkündür. Soyunmalığın doğu beden duvarında soyunmalıkla sıcaklığı irtibatlandıran düşey dikdörtgen bir pencere açıklığı ile cephenin güneyinde yarım daire kemerli bir kapı açıklığı vardır. 2,54x2,36 m ölçülerindeki sıcaklığın üzeri tromplarla geçilen yüksekçe bir kubbeyle örtülmüştür (14. Fotoğraf). Sıcaklığın doğu beden duvarı ve kubbesi büyük oranda çöktüğü için kurna sayısını tespit etmek mümkün olmamaktadır. Sıcaklığın doğusunda, kuzey-güney doğrultusunda uzanan 2,54x1,19 m
5 Kaplanoğlu köyle ilgili bilgi verirken köyde “tarihsel bir hamamın kalıntıları” bulunduğunu belirtmekte ancak tarih vermektedir (Kaplanoğlu, 2001: 88). 6 Hamam 40° 2'2.89"K - 29°27'55.59"D koordinatlarında yer almaktadır. - 943 -
Hamamın önüne sonradan eklenen 6,23x8,16 m ölçülerindeki soyunmalık bölümü bir koridor, üç soyunma hücresi ve bir tuvaletten oluşmaktadır. Hamamın özgün halinde burada bir soyunmalık bulunup- bulunmadığı tespit edilememektedir. Hamamın doğu beden duvarının kuzey ucundaki yarım daire kemerli bir açıklıktan özgün halinde ılıklığa girilmektedir (9. Fotoğraf). 2,95x3,07 m ölçülerinde kare planlı mekânın üzeri tromlarla geçilen kubbeyle örtülüdür. Batı cephenin ortasında soyunmalıkla sıcaklığı irtibatlandıran düşey dikdörtgen bir pencere açıklığı ile cephenin doğusunda yarım daire kemerli bir kapı ve batı cephenin kuzey ucunda yarım daire kemerli ikinci bir kapı açıklığı daha vardır. Bu bölümde kapı açıklıklarının önünde uzanan koridor haricinde bir sekiye yer verilmiştir. Soyunmalık ile eş büyüklükteki 3,02x3,07 m ölçülerinde kare planlı sıcaklığın üzeri yine soyunmalık da olduğu gibi tromplarla geçilen kubbeyle örtülmüştür (10. Fotoğraf). Sıcaklığın doğu cephesi haricindeki diğer üç cephesinde birer kurna yer almaktadır. Bu kurnalardan güney cephedeki, halvetteki kurnalar gibi yeni iken; diğer iki kurna hamamın özgün kurnalarıdır. Son onarımlarda hem sıcaklıkta hem de halvetteki kurnalara sıcak ve soğuk su tesisatı döşenmiştir. Ilıklığın güney cephesinde yer alan yarım daire kemerli açıklıktan geçilerek 2,03x2,98 m ölçülerindeki üzeri tropmplarla geçilen elips şeklinde bir kubbe ile örtülü halvete girilmektedir (11. Fotoğraf). Halvette yer alan iki kurna son yıllarda gerçekleştirilen onarımda yenilenmiştir. Halvetin dar kenarındaki kurnanın üzerinde mermerle kapatılmış pencere, arkadaki su deposuna açılmaktadır. Halvet ile sıcaklığın kesiştiği köşede yer alan su deposu işlevini yitirdiği için 1990’lı yıllarda yapılan son tadilatta kapatılmıştır. Hamamın soyunmalık ve sıcaklığını örten kubbelere geçişte kullanılan tromplar ve hafifletme kemerleri sivri formlu olmakla birlikte yapılan onarımlar nedeniyle şekillleri büyük oranda bozulmuştur. Kubbelerin tepe noktalarında ılıklık ve halvette beşer, sıcaklıkta ise yedi tane olmak üzere toplam 17 tane kare ışıklığa yer verilmiştir (12. Fotoğraf). Hamamın özgün halinde süslemeleri olup-olmadığına dair herhangi bir iz ya da bilgi bulunmamaktadır. Günümüzde dışı beton ile sıvanmış haldeki hamamın içerisinde mermer kaplamalara yer verilmiştir. Sıcaklık ve halvette duvar kenarlarındaki sekiler mermer kaplanırken kurnalar da kısmen kaplamaya gömülmüştür (10. ve 11. Fotoğraf). Hamam kültürünü yaşatmak için köy halkı tarafından yenilenen hamam, asker uğurlama, nişan ve düğün törenlerinde kullanılmaktadır. Isı ve su sistemi yenilenen hamamın inşa tarihini kesin olarak ortaya koyabilecek bir bilgi bulunmamaktadır 5 . Deydinler Köyü Hamamı’nı, Osmanlı hamam tipinin en yalın örneklerinden olan ılıklık-sıcaklık ve halvetin eş odalar halinde olduğu plan tipi içerisinde ele almak mümkündür (Eyice, 1997: 419). Sarıpınar (Sırnas) Köyü Hamamı: Sarıpınar Köyü’nde köyün merkezine yakın bir alanda yer alan hamamın banisi ve inşa tarihi ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır 6 . Tek hamam olarak doğu-batı doğrultusunda inşa edilen hamam 9,01x4,00 m ölçülerinde dikdörtgen bir alanı kaplamaktadır. Arka arkaya yerleştirilmiş biri dikdörtgen, biri kare planlı iki mekân ile bu mekânlardan ikincisine kuzeyden bitişik dikdörtgen planlı su deposundan oluşmaktadır (3. Çizim, 13. Fotoğraf). Ancak dikdörtgen planlı mekânın güneyinde günümüzde yıkık bir bölümün olduğu mevcut kapıdan ve izlerden anlaşılmaktadır. Hamamın 0,67 m kalınlığındaki beden duvarları moloz taş, kapı ve pencere kemerleri ile üst örtü ve üst örtüye geçiş elemanları ise tuğla malzeme ile örülmüştür.
Yapının dışında her herhangi bir sıva izi bulunmamakla birlikte iç kısımda özellikle sıcaklıkta sıva izleri görülmektedir. Sıvaların döküldüğü alanlarda yapının beden duvarları içerisine yerleştirilmiş pişmiş toprak künkler dikkat çekmektedir. Kuzey cephenin batı ucuna yerleştirilmiş yarım daire kemerli bir kapı ile 2,54x2,95 m ölçülerinde dikdörtgen planlı soyunmalığa girilmektedir (15. ve 16. Fotoğraf). Üzeri tekne tonoz örtülü soyunmalığın güney beden duvarının ortasında bir ocak nişi ve ocak nişinin batısında, giriş kapısının karşısında yarım daire kemerli bir açıklık yer almaktadır. Yarım daire kemerli açıklıktan ulaşılan mekânının üst örtüsü çökmüş olduğu için bu bölüme girilememektedir. Yıkıntılardan dolayı boyutlarının ve işlevinin tespiti mümkün olmayan mekânın temizlik mekânı ya da hela gibi yardımcı hizmet mekânı olması mümkündür. Soyunmalığın doğu beden duvarında soyunmalıkla sıcaklığı irtibatlandıran düşey dikdörtgen bir pencere açıklığı ile cephenin güneyinde yarım daire kemerli bir kapı açıklığı vardır. 2,54x2,36 m ölçülerindeki sıcaklığın üzeri tromplarla geçilen yüksekçe bir kubbeyle örtülmüştür (14. Fotoğraf). Sıcaklığın doğu beden duvarı ve kubbesi büyük oranda çöktüğü için kurna sayısını tespit etmek mümkün olmamaktadır. Sıcaklığın doğusunda, kuzey-güney doğrultusunda uzanan 2,54x1,19 m
5 Kaplanoğlu köyle ilgili bilgi verirken köyde “tarihsel bir hamamın kalıntıları” bulunduğunu belirtmekte ancak tarih vermektedir (Kaplanoğlu, 2001: 88). 6 Hamam 40° 2'2.89"K - 29°27'55.59"D koordinatlarında yer almaktadır. - 951 -
1.Fotoğraf: Akıncılar Köyü Hamamı, genel görünüşü.
2.Fotoğraf: Akıncılar Köyü Hamamı, soyunmalık bölümü. - 952 -
3.Fotoğraf: Akıncılar Köyü Hamamı, soyunmalıktan sıcaklığa geçiş.
- 953 -
5.Fotoğraf: Akıncılar Köyü Hamamı, sıcaklık bölümünün genell görünüşü.
6.Fotoğraf: Akıncılar Köyü Hamamı, sıcaklıktan soyunmalığa bakış. - 954 -
7.Fotoğraf: Akıncılar Köyü Hamamı, soyunmalık üst örtüsü ve aydınlatma sistemi.
- 955 -
9.Fotoğraf: Deydinler Köyü Hamamı, ılıklık bölümü genel görünüşü.
10.Fotoğraf: Deydinler Köyü Hamamı, sıcaklık bölümü genel görünüşü. - 956 -
11.Fotoğraf: Deydinler Köyü Hamamı, halvetin genel görünüşü.
- 957 -
13.Fotoğraf: Sarıpınar Köyü Hamamı, genel görünüşü.
14.Fotoğraf: Sarıpınar Köyü Hamamı, sıcaklık kubbesinin genel görünüşü. - 958 -
15.Fotoğraf: Sarıpınar Köyü Hamamı, soyunmalık bölümü genel görünüşü.
Yüklə 191,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|