Chizmachilik

2.4. Qiyalik va konusliklar

Ko‘pincha detal sirtlari o‘zaro qiya vaziyatlarda bo‘ladi, masalan quyma prokatlar, relslar, turli metall to‘sinlar, shvellerlar, po‘lat burchaklik (ugolnik)lar, qo‘shtovarlar shular jumlasidandir. Ularning chizmalarini bajarishda qiyalik va konuslik qonuniyatlaridan foydalaniladi.

Qiyalik, bu vertikal bir birlikning gorizontal birliklarga nisbatdir. Qiyalik  ishora bilan ko‘rsatiladi, masalan  1:3 bu vertikal bir birlikning gorizontal uch birlikka nisbati demakdir (69-a,b,rasm).
Bundan tashqari qiyaliklar foiz (%) hisobida ham berilishi mumkin. Bunda 0 nuqtadan to‘g‘ri burchak chiziladi. 0 nuqtada gorizontal chiziqqa 100% deb hisoblangan birlik yoki 100 mm, vertikal chiziqqa esa, 15% yoki 15 mm o‘lchab qo‘yiladi va oxirgi nuqtalar tutashtiriladi (69-v,rasm). 70-rasmda shvellerning qiyaligini yasash ko‘rsatilgan.
Konuslik, kesik konus diametrlarini ayirmasining oralaridagi masofaga bo‘linganligiga aytiladi. 71-rasmda to‘liq konus berilgan. Konuslik K harfi bilan ifodalanib, katta diametri D, kichik diametri d, ular orasidagi masofa L, bilan belgilansa K=D–d/L formula, hamda  belgi bilan ifodalanadi (72-rasm). 73-rasmda konusni ikki qismga bo‘lib tasvirlangan, bunda  1:3 konusli o‘zgarmaydi. Konuslik ham qiyalik kabi foizda (%) berilishi mumkin, masalan, 20% yoki ikki son 1:5 nisbatida (74-rasm).



v)

b)

a)

69-rasm.




a)

b)

70-rasm. 71-rasm.

b)

a)

a)

Ikkinchi qism

Birinchi qism


v)

b)