D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
115 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ Aralarında gazeteci ve yazar Mahmud Fuat Tuktarov (1880-1938), gazeteci ve din âlimi Zakir Kadiri Ugan (1878-1954), tarihçi Abdullah Battal Taymas (1883-1969), devlet adamı ve hukukçu Sadri Maksudi Arsal (1878-1957), yazar Ayaz İshaki (1878-1954), tarihçi Zeki Velidi Togan (1890-1970) gibi aydınlar ise yurt dışına kaçarak hayatlarını kurtarabildiler. Tatarlar arasında çok yönlü aydın geleneğinin ilk temsilcisi Kayyum Nasıri’dir. Nasıri 15.02.1825 tarihinde Kazan civarındaki Yukarı Şırdan köyünde doğdu. Dedeleri ve babası bölgenin tanınmış âlimlerinden idi. Babası, küçüklüğünden itibaren Nasıri’ye temel dinî bilgileri öğrettikten sonra onu Kazan’a götürerek Beşinci Mahalle (Ak Mescit) Medresesi’ne verdi. Bu medresede 1855 yılına kadar dinî eğitim gören Nasıri, Arapça ve Farsça ve gizli gizli Rusça da öğrendi. Aynı yıl erkek Rus çocuklarının okuduğu dinî okulda (Duhovnoe Mujskoe Uçilişçe) ve bu okulun devamı olan İlahiyat Akademisi’nde (Duhovnaya Seminariya) Tatarca öğretmenliği yapmaya başladı. Kuruluş gayesi misyoner yetiştirmek olan bu okullarda Nasıri gibi milliyetçi, dindar bir kişinin vazife alması çözülmesi zor bir meseledir. Nasıri 1871 yılında bu işten uzaklaştırıldı. Bu görevinden ayrıldıktan sonra hükûmetin de yardımlarıyla medreselerde okuyan Tatar çocuklarına Rusça kursları düzenlemeye başladı. Fakat misyoner mekteplerinde öğretmenlik yaptığı için Kazan’da yaşayan Müslümanlar tarafından sevilmiyordu. Bu nedenle kurslara devam eden öğrenci sayısı ancak beş-on kişi kadardı. Ayrıca dershane olarak kullanacağı ev bulmakta da büyük sıkıntı çekiyordu. Şarap fabrikası ve genelevin bulunduğu sarhoşu bol bir sokakta ağır şartlar içinde bu kurslara bir müddet devam ettikten sonra vazgeçmek zorunda kaldı. 1873 yılında Müslüman Mektepleri Müfettişi Radloff’un yardımıyla Muallim Seminarya’sında (Muallim Mektebi-Uçitelskaya Seminariya) yeniden Tatarca dersler vermeye başladı. Okul için İslâm tarihi derslerinde kullanılmak üzere çeşitli haritalar hazırladı. Fakat çok geçmeden Radloff’un istediği ders kitabını tashih ederek okuttuğundan Radloff’la araları açıldı ve görevinden istifa etti. Nasıri, 1860’lı yıllarda yayın faaliyetlerine başladı. Nasıri’nin en önemli ve orijinal yönlerinden birisi dil konusundaki görüş ve faaliyetleridir. O, eskiden beri İdil-Ural bölgesinde süregelen Osmanlı ve Çağatay Türkçesi karışımı bir Tatar Türkçesi yerine müstakil, saf Tatarcayı ön plana çıkarmaya çalışmış ve Tatarca’nın Çağatayca’nın bir kolu olduğunu, kendine has kaide ve usullerinin bulunduğunu savunmuştur. Eserlerini saf Tatarca ile yazmaya çalışan Nasıri, Arapça ve Farsçadan yalnızca Tatarcada bulunmayan sözlerin alınması gerektiğini öne sürmesine rağmen, kendisini kısmen Osmanlı Türkçesinin tesirinden, Arapça ve Farsça kelimelerden, ıstılahlardan kurtaramamıştır. Nasıri’nin saf Tatarca ile ilgili bu görüşleri, döneminde pek fazla taraftar bulamamışsa da 1917’den sonra meydana getirilen edebî Tatarcanın temellerini atmış oldu. Nasıri’nin Tatarcanın sarf, nahiv ve lügatine dair çalışmaları kendi döneminde ve daha sonra Tatarca üzerine yapılan çalışmalara rehberlik etmiştir. 1871’de İdil-Ural bölgesinde ilk olarak takvim (salname) geleneğini başlatan Nasıri bu geleneği 1897’ye kadar sürdürdü. Çıkardığı takvimlerinde genel takvim bilgilerinden 116 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z başka, halk arasında maarifin yayılması için, tarih, coğrafya, halk edebiyatı gibi konularda da makaleler yazdı. Onun bu takvimleri bir gazete ve dergi hizmetini görmüştür. 26 sene boyunca sadece üç yıl çıkaramadığı takvimlerinde birçok konuyu işlemiştir. Ay ve güneş tutulmalarını takvimlerinde önceden haber verdiği için, Kazan halkı Nasıri’yi din bozucu, misyonerlere satılmış diye tahkir ediyordu. Nasıri’nin Kazan’da yaşadığı dönemde Tatarlar arasında edip, şair ve yazarların sayısı parmakla gösterilecek kadar az olduğu gibi bunların ne manaya geldiğini bilenlerin sayısı da çok az idi. Kazan bölgesinde köy köy dolaşıp Türk-Tatar folklorunu, inançlarını, adetlerini ve etnografyasını incelemiştir. Tatar yenilikçilik düşüncesinin en önemli temsilcilerinden olan Kayyum Nasıri sürekli olarak Tatarların cahilliğinden ve eğitime önem vermeme- lerinden şikâyet ediyordu. Ömrünün son yıllarında hız kazanan usûl-i cedid hareketinin doğrudan taraftarı olmasa da eski medreseleri sevmiyordu ve bu medreseleri sürekli tenkit ediyordu. Bir arkadaşına yazdığı mektubunda eski medreselerin halkın ahlakını bozduğu fikrini ileri sürmekteydi. Kayyum Nasıri özellikle yazdığı ders kitapları, terbiye ve talim konusundaki görüşleriyle, döneminde, İsmail Gaspıralı ile başlayan eğitimde yenileşme hareketinin öncülerinden sayılıyordu. Her ne kadar kendisi usûl-i cedidçilere yakın bir konumda durmamış olsa da, fen bilimlerine önem verip ibtidâî mektepler için ders kitapları yazması; eğitimde bir tertip arayışına girmesi; sınıflara göre hangi alandan hangi kitabın okunacağını tespit etmeye çalışması ve Rusça öğrenmeyi teşvik etmesi gibi fikir ve faaliyetleri onun usûl-i cedidçilerin öncülerinden olduğuna dair en önemli göstergelerdir. Bir gözünün kör olmasından dolayı daima “Kör Kayyum” diyerek aşağılanan, sürekli olarak imzasız mektuplarla tehdit edilen Nasıri, Tatar halkının Rusça öğrenmesi taraftarı olmakla birlikte bu işin zorla ve misyoner Rus papazları vasıtasıyla yapılmasına şiddetle karşıydı. Bu nedenle Rusça öğrenmek isteyen Tatarlar ve medrese öğrencileri için çeşitli gramer kitapları ve sözlük hazırladı. 40 yıl boyunca durup dinlenmeden eserler yazan Nasıri, yaklaşık bir ay kadar hasta yattıktan sonra 02.10.1902’de vefat etti. Kazan’da kurduğu Muhammediye Medresesi ile Usûl-i Cedid hareketinin İdil- Ural bölgesinde yayılmasına büyük katkı yapmış olan Alimcan Barudî, 1857’de Kazan yakınlarındaki Küçük Kaval köyünde doğdu. Alimcan’ın doğumundan üç yıl sonra aile Kazan yakınlarındaki Porohovoy (Barudîye) köyüne taşındı. Fakat burada da bir yıl kalan aile daha sonra Kazan’ın merkezine taşındı. Barudî henüz beş yaşlarında iken Kazan’ın ikinci mahallesindeki Kerimi Medresesi’ne (Göl Boyu Medresesi) devam etmeye başladı Kayyum Nasıri özellikle yazdığı ders kitapları, terbiye ve talim konusundaki görüşleriyle, döneminde, İsmail Gaspıralı ile başlayan eğitimde yenileşme hareketinin öncülerinden sayılıyordu. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|