D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
119 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ ocakları işleten zengin Şakir Remiev’in daveti üzerine onunla birlikte Almanya, Belçika, İtalya, Fransa, Avusturya, Sırbistan, Bulgaristan ve Türkiye gibi çeşitli ülkeleri içine alan dört aylık bir seyahate çıkmıştır. Bu seyahat, Türkiye’de eğitim görmüş Kerimî’nin ufkunun daha da genişlemesine neden olmuştur. Gittikleri ülkelerde eğitim kurumlarını, müzeleri, kütüphaneleri, matbaaları, sanayi tesislerini ve Şakir Remiev’in altın madenleri için gerekli olan makine ve teçhizat fabrikalarını gezmişlerdir. Kerimî bu seyahatinin izlenimlerini 1902 yılında Avrupa Seyahatnamesi olarak ta bastırmıştır. Babasının mollalığı bırakarak Gani Bay’ın maddi-manevi yardımlarıyla Orenburg’da bir matbaa ve kitabevi (Kütüphaneyi Kerimîye) açması (1901) nedeniyle bu alanda yoğunlaşmaya başladı. Babasının bir yıl sonra vefat etmesiyle matbaa işleri ve ailenin iaşesinin temini Fatih Kerimî’nin üzerine kaldı. I. Rus ihtilalinin (1905) getirdiği yumuşama döneminden İdil-Ural bölgesinde yaşayan Tatar ve Başkurt halkının azami derecede faydalanması için mücadele eden aydınlar arasında önemli bir yeri olan Kerimî, bu dönemde yapılan hemen hemen bütün siyasi toplantılara gerek delege ve gerekse gazeteci olarak katılarak üstüne düşen vazifeyi en iyi şekilde yapmaya çalışmıştır. Uzun yıllar Orenburg Müslüman cemaatinin reisliğini ve Cemiyet-i Hayriye’nin üyeliğini de yapmıştır. Rusya Müslümanlarının ikinci toplantısından (13-23 Ocak 1906) sonra Orenburg’da bir toplantı düzenleyen Fatih Kerimî II. Müslüman Kongresi’nin aldığı karar doğrultusunda Rusların Kadet Partisi ile işbirliği yapılmasını toplantıda hazır bulunanlara kabul ettirdi. İstanbul’da eğitim görmesi ve halkının problemlerine çok fazla duyarlı olması, Rus parlementosu Devlet Duma’sına vekil seçilmesini engellemiştir. Hükûmet çeşitli desiselerle onun da aralarında bulunduğu bazı Tatar aydınlarının (Abdürreşid İbrahim, Yusuf Akçura vs.) II. Devlet Duma’sına seçilmelerine engel olmuştur. Buna rağmen o, II. Devlet Duma’sına (20 Şubat- 2 Haziran 1907) seçilen dostu ve aynı zamanda Derdmend mahlasıyla şiirler de yazan Zakir Remiev’in yardımcılığını üstlenerek Petersburg’a gitmiş ve Duma’daki Müslüman vekillere yardımcı olmaya çalıştığı gibi Vakit gazetesine de Duma ve hükümet ahvali konusunda haberler yazmıştır. 1906 yılında yukarıda adı geçen Remiyev kardeşlerin Vakit adlı bir gazete kurmaları ve baş muharrirliğe Fatih Kerimî’yi getirmeleri, onun hikâye yazarlığından gazeteciliğe geçmesine vesile olmuştur. Bu dönemde bir müddet Orenburg’daki Medrese-i Hüseyniye’de muallimlik de yapan Fatih Kerimî çeşitli ders kitapları ve ders programları da hazırlamaya başlamıştır. 1912-1913 yılları arasında (1 Kasım 1912-18 Mart 1913) Balkan Savaşları sırasında Vakit gazetesinin muhabiri olarak İstanbul’a gelen Fatih Kerimî cepheye gazetecilerin gönderilmemesi nedeniyle haberlerini İstanbul’dan göndermek zorunda kalmıştır. İstanbul’da bulunduğu sırada dönemin devlet adamları ve aydınları; Ahmed Saib, Abdullah Cevdet, Enver Paşa, Ahmed Midhat, Yusuf Akçura, Ahmed Ağaoğlu, Halide Edip, Mahmud Esad, Musa Kazım vs. gibi birçok kişi ile Balkan savaşları ve Türk-İslam dünyasının problemleri üzerine mülakatlar da yapmıştır. Kerimî’nin İstanbul’dan Vakit 120 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z gazetesine gönderdiği haberler Rusya Müslümanları tarafından ilgiyle karşılanmış ve bu haberler daha sonra ayrı kitap (İstanbul Mektupları) olarak yayınlanmıştır. 1917 Ekim İhtilaline kadar gazetecilik görevinin yanı sıra çok sayıda eser yazmış ve Rusya Müslümanlarının meseleleriyle aktif olarak ilgilenmiştir. Ayrıca matbaasında çok sayıda ders kitapları ve çeşitli eserler de bastırmıştır. Ekim İhtilalinden sonra bir müddet Orenburg’- da mektep-maarif ve kültür meseleleri ile ilgili çalışmalarda bulundu. Öğretmen yetiştirme kursların- da dersler verdi. Uzun yıllar çalıştığı Vakit gazetesinden ayrılarak 1 Kasım 1917 tarihinde Yaña Vakit (Yeni Vakit) adlı gazetesini çıkarmaya başladı ve bu şehirde çıkan İşçiler Dünyası, Yol gibi çeşitli gazetelerin yayın kurulunda çalıştı. Sosyalizm Tarihi adlı bir eser hazırladığı da belirtilmesine rağmen bu eseri basılmamıştır. 1925 yılında Rusya’nın (Sovyetler Birliği) yeni başkenti olan Moskova’ya göç etti. Bir müddet SSCB halklarının merkez neşriyatında çalıştıktan sonra Nerimanov Doğuyu Öğrenme Enstitüsü’nde 1937 yılına kadar Türkçe öğretmeni olarak görev yaptı. Lenin’in toprak meseleleriyle ilgili makalelerini Tatarcaya tercüme etti. 1937’de Türkiye lehine casusluk (Kızıl Ordu ile ilgili bazı askeri sırları 1936 yılında Moskova’da bulunun Türk Millî Futbol Takımı Antrenörü Kerim Bey’e verdiği iddia edilmektedir.) ve Stalin’e suikast hazırlığı gibi çeşitli uydurma suçlarla itham edildi ve Stalin dönemindeki aydınları ortadan kaldırma politikasının sonucu olarak kurşuna dizilmesine karar verildi, Moskova’da bir hapishanede katledildi. Mezarının yeri belli değildir. Fatih Kerimî’nin kardeşi Muhammed Arif de 1934 yılında Varşova’da (muhtemelen Sovyet ajanları tarafından) pencereden atılarak öldürülmüştür. 1901-1917 yılları arasında Kerimî ailesinin matbaasında bir milyon tiraja yakın 384 adet kitap basılmıştır. Ayrıca matbaada Vakit, Şura, İktisat ve Çükiç gibi çeşitli gazete ve dergiler de basılmıştır. XIX. yy’ın sonu ve XX. yüzyılın başlarında Tatar Cedidizmi’nin gelişmesinde en önemli rol oynayanlardan birisi de Fatih Kerimî’dir. İstanbul’daki eğitimini tamamlayarak Kazan’a dönen Fatih Kerimî Avrupa mefkuresini intişarla uğraşmaya başlamıştı. Orenburg’da yaşayan zengin liberal ıslahatçılar (Gani Bay ve Remiyev ailesi) ona maddi ve manevi destek veren en önemli kişilerdir. Her zaman “din, millet”, “zengin ile fakir birlikte gidelim ayrılmayalım” diyerek halkı zengin, fakir ayrımı yapmadan birlik olmaya çağıranların başında gelen Fatih Her zaman “din, millet”, “zengin ile fakir birlikte gidelim ayrılmayalım” diyerek halkı zengin, fakir ayrımı yapmadan birlik olmaya çağıranların başında gelen Fatih Kerimî, İsmail Gaspıralı’nın şiarının (dilde, fikirde, işte birlik) İdil-Ural bölgesindeki en önemli temsilcilerinden birisidir. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|