D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
112 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z 34 ÖNEN, Nizam (2005), İki Turan-Macaristan ve Türkiye’de Turancılık, İstanbul: İletişim Yayınları, 238- 244. 35 bk. Batu, A turáni egyistenhívők egyszerű istentiszteletének szertartása, Szalay Nyomda, Budapest, 1936. (Oldalszámozás nélkül.) 36 BENCSİ, Zoltán Koppány-e, vagy István?, Gyarmati Ferenc, Budapest, 1938, 60-64. 37 Szent István’ın Hristiyanlığı kabul etmeden önceki adı. 38 bk. Ferenc Zajti, Zsidó volt-e Krisztus, Gede Testvérek Kiadása, Budapest, 1999. 39 Ferenc Zajti, Memorandum, Budapest, 1943, (A mű címlapja [Eserin kapağı].) 40 bk. Árpád Szakács, “Kurultáj: a magyar családok ünnepe. Ingyenes megakoncerttel készül a Kárpátia”, Barikád, 2012 Augusztus/2. s. 33-35. 41 JESKÓ József – BAKÓ Judit – TÓTH Zoltán, “A radikális jobboldal webes hálózatai. (Jobbik: Egy network-párt természetrajza)”, Politikatudományi Szemle, 2012/1. s., 81-101. 113 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ T ürk-Tatar aydınlarını kabaca XIX. ve XX. yüzyılda yaşamış olanlar diye iki ana grupta mütalaa etmek mümkündür. XIX. yüzyıl aydınlarının (Abdürrahim Otuz İmeni, Abdünnasır Kursavî Şehabeddin Mercânî, Hüseyin Feyizhanî, Kayyum Nasıri ve diğerleri) ortak özelliği; Buhara ve Semerkant gibi o dönemin meşhur ilim merkezlerinde eğitim görmüş veya kendilerini yetiştirmiş olmaları; XX. yüzyılda yaşamış aydınların (Musa Akyiğitzade, Rızaeddin Fahreddin, Abdürreşid İbrahim, Fatih Kerimi, Ziya Kemali, Alimcan İbrahimov, Aziz Ubeydullin, Cemaleddin Velidi, Alimcan Barudi ve diğerleri) ortak özelliği ise Rus, Tatar, Avrupa ve Osmanlı mektep-medreselerinde eğitim görmüş olmalarıdır. XIX. yüzyıl aydınları Arapça, Farsça ve bazıları biraz Rusça biliyorlardı. Hepsinin beslenme kaynağı klasik İslam eserleriydi. Özellikle dinî konular ve tarih onların başlıca ilgi sahasına giriyordu. Bu aydınların bir diğer ortak özelliği de XIX. yüzyılın sonu XX. yüzyılın başında Rusya’da yaşayan bütün Türk halklarını derinden etkileyecek olan dini ıslah (tecdit kavramı da kullanılmaktadır) hareketinin İdil-Ural bölgesindeki öncüleri ve kendilerinden sonra gelen kuşağın beslenme kaynağı olmalarıdır. Bu aydınların dinî Türk Dünyasının Kuzey Yıldızları Türk – Tatar Aydınları Yrd. Doç. Dr. İsma İ l Türkoğlu * * Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Öğretim Üyesi. 114 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z alanda başlattıkları ıslah, daha sonraki yıllarda özellikle eğitim ve sosyal hayatta büyük değişimler meydana getiren Cedidizm hareketini tetikledi. XIX. yüzyıl aydınları halkı dinî taassuptan kurtarmaya ve Ruslaşmaktan korumaya çalışırken, XX. yüzyıl aydınları “Rus denizinde boğulmak üzere olan, geri kalmış bu millet nasıl kurtulur?” sorusunu sormaya ve ona çözüm önerileri getirmeye başladılar. XIX. yüzyıl aydınlarının gündeminde pek fazla yer işgal etmeyen ticaret, matbuat, ilk eğitimin yaygınlaşması, yardım cemiyetlerinin kurulması, kız çocuklarının eğitimi, gazete ve dergi neşriyatı gibi yeni meseleleri ise XX. yüzyıl aydınları gündeme getirdiler. XX. yüzyıl aydınlarının diğer bir özelliği de çoğunun ölüm tarihinin 1937 olmasıdır. Stalin döneminde bütün Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ülkelerinde yürütülen katliamlar sırasında ortadan kaldırılan bu aydınların çoğunun günümüzde dahi mezar yerleri belli değildir. Özbek yazar Şükrüllah’ın ifadesiyle bu dönemde öldürülenlerin hepsi kefensiz gömülmüşlerdir. Aydınlara isnat edilen uydurma suçlar ise Sovyet karşıtı faaliyetlerde bulunmak, Sultan Galiyevci olmak, Pantürkizm ve Türkiye lehine casusluk yapmak. Aziz Ubeydullin (1887-1937), devlet adamı Kaşaf Muhtarov (1896-1937), Rauf Sabirov (1894-1937), siyasetçi Sultan Galiyev (1892-1940), gazeteci Safa Burgan (1889-1937), Salah Atnagulov (1893-1937), yazar ve gazeteci Fatih Kerimi (1870-1937), tarihçi Hadi Atlasî (1875-1940), edebiyatçı Cemaleddin Velidi (1887-1932), dilci Alimcan Şeref (1896- 1950), matematikçi Ayaz Maksudov (1891-1942), şair Fathelislam Burnaşev (1898-1942), yazar Alimcan İbrahimov (1887-1938), pedagog Fatih Seyfi Kazanlı (1888-1937), pedagog, yazar ve tercüman İbrahim Bikkulov (1885-?), tarihçi Gasim Mansorov (1894-1955), yazar Ömer Tulumbay (1990-1939), devlet adamları Sahibgerey Saidgaliyev (1894-1939), Hacı Gabidullin (1896-1940), arkeolog Said Vahidov (1887-1937), devlet adamı Şaygardan Şaymardanov (1890-1939), tenkitçi Muhammed Galiev (1893-1952), pedagog Gabdulkavi Tuykin (1886-1936) gibi pek çok kişi öldürüldü ya da gulag olarak adlandırılan mecburi çalışma kamplarında uzun yıllar ikamet etmek zorunda kaldılar. Bu kamplardaki hayat ve çalışma şartları o kadar ağırdı ki süresi biten mahkumların çoğu evlerine sakat ya da ağır hasta olarak dönüyordu. Çalışma kamplarındaki sürelerini tamamlayan mahkumların çoğu bu defa da 5-10 yıl gibi müddetle vatanlarından uzaklarda mecburi ikamete tabi tutuluyorlardı. XIX. yüzyıl aydınları halkı dinî taassuptan kurtarmaya ve Ruslaşmaktan korumaya çalışırken, XX. yüzyıl aydınları “Rus denizinde boğulmak üzere olan, geri kalmış bu millet nasıl kurtulur?” sorusunu sormaya ve ona çözüm önerileri getirmeye başladılar Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|