149
S
İ Y A S E T V E
K
Ü L T Ü R
D
E R G İ S İ
VELİDOV, Cemaleddin Oçerk İstorii Obrazobannosti i Literaturi Tatar, 2.bsk. Oxford 1986, s.133-134,196-197.
MİNNULLİN, Cevdet “Fatih Kerimî Orenburg’ta”, Kazan Utları, sy. 8, 1987, s.161.
KERİMULLİN, Ebrar (1996), “Fatih Kerimi ve İstanbul Mektupları”, Türk Dünyası Aydınları Sempozyumu
Bildirileri, Kayseri s.335-345.
ŞEKÜROV, Ferit “Fikir”, Gasırlar Avazı, sayı 3-4, 1996, s.249-251.
KAMAL, Galiesgar I. cilt, Kazan 1950, s. 5-30.
Galimcan İbrahimov Turında istelekler, Kazan 1966, 423 s.
Galimcan İbrahimov, “Büyük Ustadımıznıñ Tarihi Bir Tenkidi”, Añ, Sayı 2, 1915, s.39-47.
Galimcan İbrahimov,”Medrese-i Aliye Vakası Hakkında Bir Niçe Söz”, Añ, Sayı 20, 1915, s.356-357.
Gerhard V. Mende, Der Nationale Kampf der Russlandtürken, Berlin 1936, s.50-74.
KIRIMLI, Hakan Kırım Tatarlarında Millî Kimlik ve Millî Hareketler, Ankara 1996, s.58-60.
HASANOV, M.; Galimdjan İbrahimov, Kazan 1969, 431 s.
HASANOV, M.; Pısatel, Uçenıy, Revolyutsioner, Kazan 1987
MARAŞ, İbrahim Türk Dünyasında Dini Yenileşme, İstanbul 2002, s. 97-110.
NURULLİN, İbrahim XX Yöz Başı Tatar Edebiyatı, Kazan 1982, s.32,52.
İBRAHİMOV, F.İ.; Belem Elifbadan Başlana, 2 bsk. Kazan 1994, s.135-140.
ILGAR İhsan (hzl.), Rusya’da Birinci Müslüman Kongresi, Ankara 1990, s.75-77, 238-245,276-280.
RAMİYEV, İsmail Vakıtlı Tatar Matbuatı, Kazan 1926, s. 19-20.
TÜRKOĞLU, İsmail (2000), Rusya Türkleri Arasındaki Yenileşme Hareketinin Öncülerinden Rızaeddin Fahreddin,
İstanbul
TATARSKOY İstoriya (1968), ASSR, Kazan s.404.
TATARSKOY İstoriya (1965), Sovetskoy Literaturı, Moskova
Medreselerde Kitap Kiştese, Kazan 1992, s.75,105,111.
MUHAMMEDOVA, E (1968), Bolşoya Jizn, Kazan
GAYNULLİN (Muhammet hzl.), (1979), Tatar Megrifetçilik Edebiyatı, Kazan s. 220-263,411-412.
GAYNULLİN, Muhammet (1957), Tatar Edebiyatı XIX Yüzyıl, Kazan s. 340-400.
GAYNULLİN, Muhammet (1978), Tatar Edipleri, Kazan s.13-78.
MEHDİEV, Muhammet (1987), Edebiyat hem Çınbarlık, Kazan s.209-232.
DEVLET, Nadir (1985), Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi, Ankara s. 11-151.
DEVLET, Nadir (1917), Ekim İhtilâli ve Türk-Tatar Millet Meclisi, İstanbul 1998.
DEVLET, Nadir (2011), Unutturulan Türkçü, İslamcı Modernist İsmail Gaspıralı, İstanbul s. 133-177.
DEVLET, Nadir (2011), Millet ile Sovyet Arasında, İstanbul s. 27-35
Devlet, Nadir (1990), “Alimjan Barudi (1857-1921), Central Asian Survey, C. IX, sayı 2, 145-149.
RAHİMOV, Süleyman (1992), “Galiya Medresesi”, Medreselerde Kitap Kiştesi, Kazan s.122-125.
MERDANOV, Raif (1991), El-Islah Gazetasının Bibliografik Kursetkeçe, Kazan s.76. İndus Tagirov, Revolyutsionnaya
Borba i Natsionalno-Osvoboditelnoye Dvijeniye v Povolje i na Urale, Kazan 1977, s.151-167.
KERÎMÎ, Ravil Ötebay FARHŞATOV Marsel (1998), “Galiya”, İslam na territorii bıvşey Rossiyskoy imperii, Moskova,
s. 29-30.
KERÎMÎ, Ravil Ötebay- (1996), “ korbannarı Dehşetli Devir “, Gasırlar Avazı, Kazan sayı 1/2, s. 174-180.
MUHAMETŞİN, Refik (1987), Okrılennıy Borboy, Kazan 142 s.
NEFİYGOV Refik; “ TURINDA Fatih Kerimi (1993), “, Kazan Utları, s. 1, 1993, s.158-163. Cafer Seydahmet
150
D
Ü Ş Ü N C E
D
Ü N Y A S I N D A
T
Ü R K İ Z
Kırımer, Bazı Hatıralar, İstanbul s.177.
DAUTOV Reis (1979), (hzl.), Galiesgar Kamal Turında İstelikler, Kazan 190 s.
MUHAMMEDİŞ, Rukiye (1936), “Edebiyat tarihibizniñ bir burlışı”, Millî Bayrak, s. 31, Mukden s. 2-3.
Rusya Müslümanlarının İkinci Umûmi İsyezdine Mahkeme-i şer’iyye Tarafından Daklad, Ufa 1917, s. 24-26.
Sovet Tatarstanı Yazuçıları, Kazan 1986, s.271-272;.
RAHİMOV Süleyman (1992), “Galiya Medresesi”, Medreselerde Kitap Kiştesi, Kazan 114-128.
MERCANİ, Şehabeddin (1900), Kitabu Müstefüdi’l- Ahbar fi Ahvali Kazan ve Bulgar, c.2, Kazan s. 239-241.
Tatar Edebiyatı Tarihi III, Kazan 1986, s.338-357.
Tatar Edebiyatı Tarihi IV, Kazan 1989, s.181-200.
Tatar Edebiyatı Tarihi, cilt II, Kazan 1985, s.334-350, 512-513.
Tatar Sovet Tiatrı, Kazan 1975, s. 12-13, 58-59.
KAMALOV, Tavkil (1997), Tatarskie Bogoslovı Ziya Kamali, Kazan s. 6-9, 18-30, 48-53.
ÇAVDAR, Tevfik (1992), Türkiye’de Liberalizm (1860-1990), Ankara s.127-140.
GIYMADİEV, Üzbek (1977), Satıra Koralı Bilen, Kazan 62-64.
SARINAY, Yusuf (1994), Türk Milliyetçiliğinin Tarihî Gelişimi ve Türk Ocakları 1912-1931, İstanbul s.95-97.
Zafer Toprak, Millî İktisat-Millî Burjuvazi, İstanbul 1995, s. 29-30.
TOGAN, Zeki Velidi “Hüseyin Efendi Feyizhanof’nun tercüme-i hâline aid eybirler”, Şura, sayı 16, 1912, s. 494-
496.
ZENKOVSKY A. A. (1960), Pan-Turkism and Islam in Russia, Cambridge-Massachusetts s.113, 162-163.
KEMÂLÎ, Ziya (1913), Dinî Tedbirler, Ufa s. 15-32, 58-75.
KEMÂLÎ, Ziya (1913),.Dinî Tedbirler, Ufa
“Tercüme-i hal muharrir gazete-i Fikir: Kamil Mu’ti Tuhfetullin”, El-Asr ül-Cedid, sayı 10, Uralsk 1906, s. 531-533.
“Doğumunun 100. Yılı Dolayısıyla Fatih Kerimî”, Kazan, sy. 2, Ankara 1970, s.35-36.
“Mektuplar”, Kazan Muhbiri, s. 323, 1 Nisan 1909, s. 3.
151
Sosial-siyasi ve medeni şerait. “Üsuli-cedid” mekteblerinin teşekkülü ve
nümayendeleri. Yayılma coğrafiyası. Müellim kadroları hazırlığı. Gori Müellimler
Seminariyası ve onun Azerbaycan şöbesi. Tehsilde osmanlıperestlik. Tehsilde
rusperestlik. Anadilli, millî ruhlu, dünyevi mezmunlu mekteblerin yaranması. Mektebin
tipleri. Program ve derslikler. “Debistan”, “Rehber” ve “Mekteb” jurnallarında maarif
meseleleri. XX. esrin evvellerinde tehsilin inkişafı. Heyriyye cemiyyetleri. Azerbaycan
Müellimlerinin I, II ve III gurultayları. A.Şaigin ana dili uğrunda mübarizesi. M.E.Sabir,
A.Sehhet, Gafur Reşad ve başgalarının maarifçilik fealiyyeti. Millî elm ve tehsilin
inkişafında F.Köçerlinin rolu. Azerbaycan Halg Cümhuriyyeti dövründe elm ve tehsil.
Azerbaycanda elm, tehsil ve maarifin teşekkülü, esasen, XIX esrin II. yarısına aiddir.
Gafgazda kapitalist igtisadi münasibetleri elm, tehsil ve maarifi herekete getirmişdi.
Bu sahede Rus maarifçileri mühüm rol oynamışdılar. Bu bahımdan A.Bakıhanov,
M.F.Ahundzade, M.Ş.Vazeh, İ.Gaspıralı, K.Uşinski ve başgalarının hidmetleri böyük
olmuşdur. Avropada klasisizm sengimiş, Fransa burjuva ingilabları neticesinde J.J.Russo,
Volter kimi ilk Avropa maarifçileri yetişmişdi. Maarifçilik herekatı Rusiyaya, oradan
Azerbaycana yayılmışdı. Elm, tehsil ve maarif sahesinde görkemli hadimler meydana
gelmişdi. XIX esrin II yarısından sonra maarifçilik ictimai-pedagoji fikrin bütün sahelerini
ehate etmiş, millî şüuru yetirmişdi. Halgın maariflenmesi ile milletin tereggisi mümkün
olmuşdu.
Azerbaycan ELmı-Pedagojı
F
IKRI
ve “Üsulı-Cedıd”
Mekteplerı
Prof. Dr. El
İ
zade Esgerlı
*
*
AMEA Nizami adına Edebiyyat İnstitunun baş elmi işçisi filologiya elmleri doktoru
professor.
Dostları ilə paylaş: |