Dantenin yubileyi

Qırx dəqiqədən sonra Siyavuş papiros yandırıb ayağa durdu. Veriliş sona yetmişdi. Aktyorlar studiyadan çıxdılar.

Kəbirlinski Mamedin qoluna girib bir qırağa çəkdi.

-Mamed, başıva dönüm,- dedi, - pul kağızında mənim adım var da?

-Əlbəttə, Kəbirlinski, ayıb sözdur, havayı işləmirsən ki, hələ kommunizma gəlməyib, hələ sosiyalizmadır - kommunizmaya keçid mərhələsi.

-Yox, bilirsən niyə soruşuram? Deyir başına kələn, başmaqçı olar. Bir dəfə də sözsüz çıxış eləmişdim, beləcə sözsüz rol idi. Buxqalteriyada adımı pozmuşdular.

Mamed:

-Yox, arxayın ol, - dedi, - gözüm üstündə olacaq.

-Ömrün uzun olsun. Yoxsa bu buxqalter yaman köpəkoğlu adamdır. Qoca kişidir, məndən beşbetər, gözü də görmür. Deyirlər taxır eynəyini, dayanır ekranın qabağında, bir-bir sayır, neçə nəfərdir, kim neçə söz deyib, sonra da dava-mərəkə qaldırır ki, mən dövlətin pulunu havaya səpələyə bilmərəm.

-Lap Məşədi İbadın hambalına döndü. Qənaəti gərək elə sənin bir manatında eləsin.

- Day demə.

- Yox, Kəbirlinski, xətircam ol.

-Çox sağ ol. - Kəbirlinski minnətdarlıqla Mamedə əl verib körüşdü, hamıyla xudahafizləşdi, binadan çıxdı, uzaqdan trolleybusun dayanacağa tərəf getdiyini görüb qaçdı, birtəhər çatdı, özünü içəri saldı.

Azneftin yanında düşüb ayrı avtobusa mindi, saat 9-a on beş dəqiqə işləmiş gəlib karamel fabrikinə çıxdı.

Üç il idi Feyzulla karamel fabrikində dram dərnəyinə rəhbərlik edirdi. Dərnəyin hələlik altı üzvü var idi - dördü kişi, ikisi qadın. Kişilərdən biri Salman - qoca qarovulçu idi, tək yaşayırdı. Evinə getməyə darıxırdı, odur ki, gəlib dərnəyə yazılmışdı. İkinci kişi - Muxtar dərnəyə arvadı Rozaya görə yazılmışdı. Roza erməni idi, azərbaycanca pis bilmirdi, amma ləhcəylə danışırdı. Dürüst danışmağa səy göstərirdi, rəfiqəsi Bəhicə də ona bu işdə çox kömək edirdi. Dərnəyə də elə Bəhicəyə görə yazılmışdı. Bəhicə orta yaşlarında dul qadın idi. Kəbirlinskinin rəyincə əsil səhnə istedadına malik idi.

Üç ildi ki, Kəbirlinski dərnəkdə «Oqtay Eloğlu» tamaşasını hazırlayırdı, Bəhicəyə Firənkiz, Rozaya Nadya rolunu tapşırmışdı. Oqtay rolunu Kəbirlinski özü hazırlayırdı.

Başqa rolları Muxtara, Salman kişiyə tabelişk Bəşirə və şofer Davuda vermişdi. Dərnəyin hələlik az üzvü olduğundan Kəbirlinskidən başqa hamı iki-üç rolda oynayırdı.

Roza həm Nadya, həm də aktrisa Tamara rolunu, Bəhicə həm Firəngiz, həm də Oqtayın bacısı Sevər rolunu ifa edəcəkdi.

Dərnəyin məşğələləri həftədə bir dəfə fabrikin qırmızı guşəsində keçirilirdi. Qırmızı guşə - divarlarına müxtəlif şüarlar, lövhələr və şəkillər vurulmuş bir otaq idi. Divarda qırmızı kətan üstündə «İncəsənət - xalqa məxsusdur» sözləri yazılmışdı. Cürbəcür cızıqlar və dairələr çəkilmiş bir lövhədə fabrikin illik planı və məhsulun hansı şəhərlərə göndərildiyi göstərilmişdi. Zər çərçivəli ikinci lövhədə - qırmızı pluş üzərində zərli hərflərlə - «İstehsalat qabaqcılları» - yazılmış və iyirmi nəfərin, o cümlədən şofer Davudun fotoşəkilləri yapışdırılmışdı. Sırayla düzülmüş bu şəkillərin üstündə Kəbirlinski knopkayla Cəfər Cabbarlının və Stanislavskinin şəkillərini vurmuşdu. Pəncərələrdə pərdə yerinə saralmış qəzetlər körünürdü. Otağın divarları təzə ağardılmışdı və əhəng iyi hələ də gəlirdi.

Kəbirlinski otağa girəndə dərnəyin üzvləri hamısı yığışmışdı. Rozayla Bəhicə nə barədəsə pıçıldaşırdı. Davud və Bəşir papiros çəkir, Muxtar isə Salmana bəzi sözlərin mənşəini başa salırdı.

-Məsələn, kolbasa, - deyirdi, - qol basan. Əti doldururdular bağırsağın içinə, qolnan basırdılar, qolbasan, qolbasan, indi gəlib olub kolbasa.

Salman:

-Əşi, dünyada işlər varmış, - dedi.

-Bə nə? Bax, məsələn, sən nəçisən, hə, de görüm nəçisən?

Salman özünü itirən kimi oldu:

-Mən? Nə bilim... Oxrannik.

-Ay sağ ol. Oxrannik, qarovulçu. Ruslar da, deyir karavul. Amma əsli bizim sözdür. Qara qul. Ya məsələn loşad nədi?

-Bilmirəm, - dedi.

Salman gözünü döydü.

- Loşad - alaşa at. Gördün?

-Salman:

- Pay atonnan, - dedin, - əşi işlər varmış dünyada.

-Kəbirlinski:

-Yaxşı, dostlar başlayaq işimizə - dedi. - Bağışlayın, bir az geçikdim. Televizora çağırmışdılar.

Roza:

- V tot raz mən gördüm sizi televizorda, - dedi.

Kəbirlinski bir az tutulan kimi oldu.

- Əşi, - dedi, - lap başımı dəng eləyiblər, gündə çağırırlar. Televizora, radioya, kinoya, çoxundan otkaz eləyirəm. Deyirəm, yaxşı deyil, başqaları da var axı... Əl-qərəz,-istədi bu gün Cavadla maşınla getdiyini də desin, bilirdi ki, Bəhicənin Cavaddan xoşu gəlir. Kəbirlinski özü də bir balaca Bəhicədən kəsirdi. Amma bilmədi necə desin, nə bəhanə tapıb desin. Muxtar Salmana tərəf dönüb:

-Arvadlar xəz şuba geyir e, karakul, - dedi, - əsli nədi? Qara gül!

Salman «nırç» eləyib fikirli-fikirli başını buladı.

Feyzulla:

-Hə, o səhnəni hazırlamısınızmı? - dedi, - tamam hazır olanda Cavad Cabbarovu çağırıram gəlib baxsın, görsün Oqtayı necə oynayarlar, bu gün bir xeyli məni maşında gəzdirib, deyir Feyzulla müəllim, eşitmişəm bir əntiqə dərnək düzəltmisiniz, daha bizdən niyə gizlədirsiz? Dedim tələsmə, hələ hazır deyilik, səbr elə, hazır olanda çağıraram, gəlib baxarsan.

Bəhicə:

-Yox, mən utanaram, - dedi, - Cavad Cabbarovun yanında oynaya bilmərəm.

Kəbirlinski:

-Niyə oynamırsan, lap yaxşı oynarsan, - dedi, - bəs Firəngizi görmürsən, hələ o zamanda atıldı çıxdı səhnəyəz, qarxmadı, çəkinmədi.

Muxtar Salmana:

-Moskvada bir küçə var, - dedi, - Arbat. Bilirsən nə sözündəndir: araba-at.

Kəbirlinski:

-Yaxşı, başlayaq məşqə, - dedi:

Firəngiz «Mənəm bu ananın doğma yavrusu» deyə səhnayə atıldığı yeri məşq edirdilər.

Dolu əndamlı, yorğun baldırlı, cod dərili, başı vız, corabları həmişə buruq-buruq Bəhicəni gənc və məlahətli Firəngiz təsəvvür etmək bir qədər çətin idi, amma Kəbirlinski ifadan razı qalmışdı.

-Sağ ol qızım, - deyirdi, - Yaxşıdır. - Sonra hamıya müraciətlə əlavə etdi, sənət yanmaq deməkdir, yanmaq, yaratmaq! Burada yaradıcılıq istedad lazımdır. Bir də hərarət. Bəli, hərarət! 36,6 hərarətlə sənət yaratmaq olmaz. Gərək qaynayasan, yanasan ki, yaradasan. Gərək sənətkar canını səhnəyə fəda etsin, yanıb kül olsun ki, tamaşaçı da onun yaratdığı, obraza inansın. Heç bilirsiz Konstantin Sergeyeviç Stanislavski nə deyib?

Qarovulçu Salmanm Muxtara baxdı.

Roza:

-Moya cizn v iskusstve - dedi.

- Ay sağ ol, - dedi. - yəni ki, Salman qağa, mənim həyatım incəsənətdir. İncəsənət olmasa mənə yaşayıb eləmək lazım deyil, başa düşdün, Salman qağa.

Salman tez-tez başını yellədi.

Kəbirlinski:

-Sənət, səhnə, aktyor ki var, böyük sözdür. - dedi. - Sənət daimidir, həyat müvəqqəti. Bax, Bəhicə qızım, sən o sözü deyəndə ki, «Mənəm bu ananın doğma yavrusu» gərək salon zağ-zağ əssin. - Qəfilcən Kəbirlinski susdu, fikrə getdi. - Siz o günləri görməmisiz, mən görmüşəm. Rəhmətlik Cəfər hamısını olduğu kimi yazıb. İndi, maşallah bir rola on artistkamız can atır, o vaxt arvad rolunu oynamağa artistka tapa bilmirdik, özümüz məcbur olurduq oynamağa. Mən özüm o qədər Firəngiz, Gültəkin, Xumar oynamışam ki...

Roza:

-Vı Firəngiz? - deyə pıqqıldayıb güldü.

Kəbirlinski də gülümsündü.

- Bəli, bəli, elə günlərimiz olub. Əmim oğlu qaçaq idi. Xəbər göndərmişdi ki, gedin deyin o dəyyusa, bir də arvad tumanı geyib mütriblik eləsə, qəmedyə çıxartsa, onu da vuracağam, bütün artist tayfasını da. Gecəynən fayton tapıb kənddən qaçdıq. Eh, günlər vardı.

Roza:

-Bəs qorxmurdunuz Feyzulla Xudaverdiyeviç? - dedi.

-Ay rəhmətliyin qızı, qorxuya-zada kim idi baxan. O vaxt nə pul gözümüzdə idi, nə şöhrət, nə zvanya-filan. Kənd-kənd gəzib teatr çıxardardıq. «Şamdan bəy», «Zorən təbib», «Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük», «Bizim kirayənişin özünü öldürdü». Camaatımızı ayıltmaq, gözünü açmaq istəyirdik. - O, köksünü ötürdü. - Eh, deyir ötan günə gün çatmaz...

Xorultu eşidildi. Qarovulçu Salman oturduğu yerdə mürgüləyirdi. Muxtar dümsükləyib onu oyatdı.

Feyzulla boğazını arıtladı.

-Yaxşı, məşqimizi davam etdiririk, dedi, ayağa durdu, gərginləşdi, üzünün damarları çıxdı, rəngi pörtdü, gözü-başı qaynadı, üzünü Bəhicəyə tutub:

- O... Firəngiz, sənsan! Yuxumu görürəm. Of, ilan... Əqrəb. O... Fəqət... Bunu mənim yanıma kim gətirdi? - deyə bağırdı.

Bəhicə. özünü itirdi diksindi, əti biz-biz oldu, elə bil qorxub büzüşdü. Sonra nədənsə ağladı.

Feyzulla evlərinə gecə on ikidə gəlib çıxdı. Həyət qaranlığa qərq olmuşdu. Göz gözü görmürdü. Hamı yatmışdı. Feyzulla dəmir pilləkənləri asta-asta çıxdı açarını çıxarıb qapını açdı, otağa girdi.

Həcər yatmışdı.

-Nə yavaş-yavaş gəlirsən, deyərsən quş lələyi üstündə yeriyir.

Feyzulla təəccüblə:

-Nə olub ki? - dedi.

-Zəhirmar olub, çor olub. Bilmirəm, yoxsa niyə belə yeriyirsən, dəmir pilləkənə ayağını basmağa qorxur ki, səs çıxar.

-Hə də, axı qonşular yatıb.

-Qonşuların dərdin çəkirsən! İnanan daşa dönsün. Sən qorxursan ki, səs olar, aşnan oyanar. Yaqut xanımın şirin yuxusuna haram qatılar.

Yaqut onların qonşusu idi, üçüncü mərtəbədə yaşayan cavan gözəl gəlin idi. Təzə köçmuşdü bu evə, Kəbirlinski onu cəmisi iki-üç dəfə pilləkəndə görmüşdü. Bir dəfə həyətdən vedrəylə su daşıyırdı, Feyzullayla pilləkəndə rastlaşdı. Feyzulla vedrəsini götürüb yuxarı qaldırdı. Həcər də bunu görmüş və indiyə qədər bağışlaya bilməmişdi. İndi də kişini alıb yatırdı:

-Arvadının, uşağının qaydına qalmır, o lotunun yuxusunun dərdini çəkir...

-Ay arvad, mən həmişə gec gələndə belə çıxıram ki, heç kəsi dəng eləməyim.

-Gec gələndə! Gec niyə gəlirsən ki, hansı xarabadaydın yenə...

-İşdəydim də, kefdə, damaqda deyildim ki...

Həcər yenə nə isə deyir, deyinir, deyinirdi. Feyzulla yeriiə girib yorğanını başına çəkdi, dərhal yuxuladı və nədənsə yuxuda Konstantin Sergeyeviç Stanislavskini gördü.

Səhər tezdən Feyzulla teatra yollandı - tamaşaya ictimai baxış təyin olunmuşdu. Eldar da işə getdi, Həcər evdə qaldı.

Bir azdan Anaxanım gəldi.

-Bacı, sabahın xeyir, deyəsən paltar yuyursan. Mən də yuyacaqdım, suyumuz kəsildi zəhrimar. Nə var, nə yox?

-Sağlığın.

Anaxanım keçib stulda oturdu, əliylə üzünü yellədi.

-Puf istidi... Dünən gördüm ərivi televizorda, amma qaragün yenə-ağzını açıb bir kəlmə dinib danışmadı. Belə lal dinməz oyunu niyə oynayır, ay Həcər bacı!

-Nə bilim, ay Anaxanım. Amma onların sənəti belədir ki, şərt danışmaq deyil. Elə fərasət ondadır ki, danışmaya-danışmaya göznən, qaşnan, himnən-cimnən rol yaradasan. Belə rolları da uşaq-muşaq oynaya bilməz də. Gərək təcrübən, səriştən olsun. Belə rol olanda harda olsa bizim kişini tapıb çağırırlar. Nədi bələddirlər səriştəsinə, bilirlər ki, təcrübəsi çoxdur...

-Hə, belə de, yoxsa mən də deyirəm ki, bu qaragün niyə elə həmişə susub durur. Bir kəlmə söz demir.

Həcər yuduğu ağı çıxarıb burdu, bərk-bərk sıxdı.

-Ay Anaxanım, sənə də zəhmət verirəm, - dedi, - tut bunun o başından dart.

Arvadlar hərəsi ağın bir tərəfini tutub özlərinə tərəf çəkirdilər.

Həcər:

-Elə hey televizora çağırırlar. Kinoya çağırırlar, - dedi, - çoxuna özü getmir. Abrın, həyasın saxlayır, Yoxsa o, da başqaları kimi sırtıqsifət olsaydı, çoxdan ad da almışdı, ev də.

-Hə, mən də deyirəm də. Bayaq qızım kəlib ki, bu künlərdə Feyzulla dayıkilin teatrında təzə teatr çıxardacaqlar. Deyirlər bir qiyamət şeydir, biletçün baş yarırlar. Dekinən deyir Feyzulla dayı bizə də bilet kətirsin. Ela məndə sən deyəni dedim. Dedim Feyzulla dayı çox utancaq kişidir/ Ağız açıb bilet-zad tapan deyil, tapan elə Həcər xalaya tapar da... qarakün evdən bayıra çıxmır.

Həcər qıpqırmızı qızardı. Anaxanım görməsin deyə, aşağı əyildi, guya yerdən nəsə götürəcəkdi. Sonra başını qaldırıb:

-Mənim özümün teatrla o qədər aram yoxdur, - dedi, - çavanlıqda o qədər baxmışam ki, ömürlük bəs eləyib. Yoxsa getsəm, niyə tapmır. İstəsəm hər axşam gedərəm. O tası ver bura, zəhmət olmasa. Ay sağ ol... İntəhası mənimki televizordur, oturub rahat baxıram özümçün.

-Yox, demə, teatrın öz yeri var. Televizora sən baxırsan, amma teatrda həm sən baxırsan, - o, Həcərə göz vurdu, güldü,- həm də sənə baxırlar, ay Həcər bacı. Geyinib-kecinirsən, sırğadan, üzükdən nəyin var taxırsan, çıxırsan beş adam içinə. Ürəyivə ayrı şey gəlməsin ha, Həcər bacı, bilet-zad istəmirəm. Lazım olsa deyərəm qardaşım oğluna, əlli yerdən tapar. Belə, söz gəlişi dedim... Bazara gedirəm. Bir şey lazımdır, alım səninçün. Yaxşı ləpə qoz var... Beş kilo aldım. Bayramqabağı tapılmayacaq. Bir şey lazımdırsa, düzünü denən.

-Yox, yox, sağ ol. Səhər özüm getmişdim.

Tamaşanın müzakirəsi, qızğın keçirdi. Çıxış eləyənlərin əksəriyyəti quruluşu bəyənir, yüksək, qiymətləndirir, xırda-mırda kəm-kəsirləri qeyd edirdilər.

Kəbirlinski də başqa aktyorlar kimi səhnə libasını, qrimini soyunub, gəlib bir qıraqda oturmuşdu.

Axıra yaxın eynəkli cavan bir oğlan söz aldı. Feyzulla onu tanımırdı, Əlikram pıçıldadı ki, teatr tənqidçisidir, Moskvada qurtarıb təzəcə gəlib, özü də filankəsin oğludur.

Kəbirlinski:

-Maşallah, - dedi, - vallah belə cavanları görənda adamın ürəyi dağa dönur, görürsən necə bulbül kimi ötür. Millətimizin ümidi bunlaradır.

Gənc tənqidçi:

-Mən bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm, - dedi, - kötüklər məsələsinə, - burada o, kiçik bir pauza verdi. Salonda bir hərəkət, bir pıçıltı gəzdi: «Necə? Kimlər? Nə? Nələr? Kötüklər».

Gənc tənqidçi güclə sezilə biləcək bir məmnunluqla bu pıçıltının susmasını gözlədi, camaatı bir az da intizarda saxlayıb:

-Bəli, bəli, kötüklər, - dedi. - O kötüklər ki, inkişaf yolumuza yıxılıb bizi irəliləməyə qoymurlar. Bağışlayın, mən bir az sərt, kəskin danışıram, amma axır əvvəl bu məsələyə son qoymaq lazımdır. - O, qrafindən stəkana su töküb, bir stəkan içdi və təmkinlə davam elədi, - ayrı-ayrı adamlara yazığımız gəlir, amma sənətimizə yazığımız gəlmir, ayrı-ayrı şaxslərin qeydinə qalırıq amma səhnəmizin qeydinə qalmırıq, ayrı-ayrı qocamanların - «qocamaan» sözünü açıq iztehzayla dedi, - bəli, ayrı-ayrı qocamanların hörmətini saxlayırıq, amma işimizin, peşəmizin hörmətini saxlamırıq.

O, yenə pauza verdi, yenə camaatı intizarda qoydu, görəsən kimi deyir, çoxunun ürəyi gup elədi, görəsən ad çəkəcəkmi, ya elə belə ümumi sözlər deyir. Əgər ümumi mücərrəd danışırdısa, hamı bu doğru fikirlərlə razılaşacaq, hamı şərik çıxacaq, hamı bərkdən əl çalacaqdı.

Gənc münəqqid:

-Bax, məsələn, götürək bu günkü tamaşanı, - dedi. - Zövqlə işlənmiş müasir tamaşadır. Brext teatrının səmərəli təsiri duyulur. Rejissor, rəssam işi təqdirəlayiqdir. Cavad Cabbarov yadda qalan obraz yaradır. Amma bir aktyor görürsən kobud, biçimsiz oyunuyla, bütün ansamblı pozur, təəssüratı xarablayır. Mən e... - əlindəki kağıza baxdı, - e… Kəbirlinskini nəzərdə tuturam. Gərək ki, Siyavuş müəllim, o, tamaşada üçcə kəlmə söz deyir… E… bu qoca, bu gecə, bu, ocaq?

Siyavuş yorğun gözlərini qaldırıb:

-Bəli, - dedi.

-Aha. Amma bu sözləri bir kökdə, bir tərzdə deyir ki, adam təəccüb edir, bu adam səhnəyə hardan və necə gəlib. Və ikinci sual: bu və bunun kimi adamlar səhnəmizdən necə və haçan gedəcəklər. Haçan səhnəni tərk edib çoxdan layiq olduqları qanuni istirahətə gedəcəklər.

«Qanuni istirahət» sözlərini deyəndə hamı gülüşdü.

Münəqqid də xəfifcə gülümsünüb davam etdi:

-Bu, xırda məsələ deyil. Mən bayaq Siyavuş yoldaşla bu barədə danışdım. Deyir, yazıqdır, necə atım bayıra. Yoldaş Siyavuş, bir nəfərə yazığınız gəlir, amma teatra, sənətə, nəhayət tamaşaçıya yazığınız gəlmir. Bilirsinizmi bu nədir? Xırda humanizm.

Siyavuş yerdən:

-İrisi hansıdır? - dedi.

Münəqqid:

-Bəli, bəli, - dedi, - xırda humanizm, mən deyərdim burcua humanizmi.

-Sən direktor olanda çıxardarsan, - deyə Siyavuş yenidən replika atdı.

Kimsə güldü.

Gənc münəqqid pərtləşdi, amma pərtliyini biruzə vermədi, dərhal özünü ələ aldı:

-Yox, liberallıq lazım deyil, - dedi və yerinə keçdi.

İclasın sədri:

-Deməli, tamaşanı qəbul edirik, - dedi. - Göstərilən nöqsanları da yoldaşlar işləyib düzəldərlər.

Salondakılar əl çaldılar və yerlərindən durdular. Bir-bir yanaşıb Siyavuşu, Cavadı, rəssamı təbrik edirdilər.

Əlikram:

-Gördün də, - dedi - dəysin dədəsinə.

Kəbirlinski:

-O papurusundan görüm, - dedi.

-Sən ki, çəkən deyilsən.

-Hərdən-birdən çəkirəm.

Foyeyə çıxdılar.

Foyedə gənc münəqqid Siyavuşla və rəssamla dayanıb nə barədəsə qızğın mübahisə edirdilər. Kəbirlinski bir qıraqda sütuna söykənib dayanmışdı, onlara baxırdı. Sözlərini eşitmirdi, amma görürdü ki, nə isə çox odlu-odlu danışırlar. Kəbirlinski onlara baxır və qeyri-ixtiyari zövq alırdı - üçü də cavan, gözəl-göyçək idi, səliqə və dəblə geyinmişdilər. İstedadlı, ağıllı-kamallı idilər, bütün ömürləri, şöhrətləri də hələ qabaqda idi. Birdən rəssam nə isə dedi, üçü də bərkdən şaqqıldayıb güldülər, üçünün də eyni açıldı. Münəqqid ərkyana əlini Siyavuşun çiyninə vurub onlardan aralandı, kiməsə ötəri salam verdi, kiməsə əl elədi, kiməsə gülümsündü və qıvraq addımlarla pilləkənləri düşməyə başladı.

Nədənsə Kəbirlinski də birdən onun ardınca getdi və aşağı foyedə ona yanaşdı:

-Salaməleyküm, - dedi. - Bağışlayın, tanış deyilik, amma çıxışınız mənim çox xoşuma gəldi. Təbrik edirəm. Cavan münəqqid:

-Çox sağ olun, - dedi və çevrilib getmək istədi. Kəbirlinski:

-Amma bircə məsələni sizə demək istəyirəm, - dedi.

-Nə məsələ?

-Dediz ki, Kəbirlinskini qovmaq lazımdır.

-Bəli. Düz demədim?

-Bəs necə olsun axı...

-Nə necə olsun. Sizin xoşunuz gəldi Kəbirlinskinin oyunundan?

Feyzulla:

-Kəbirlinski mənəm, - dedi. Gənc münəqqid diksindi.

-Siz? Kəbirlinski... - deyə karıxdı, amma yenə özünü ələ aldı quru bir tərzdə, - çox əcəb, - dedi, - qrimsiz sizi tanımadım. Tanışlığımıza şadam. Amma fikrimdə qalıram.

Kəbirlinski:

-Mən qırx ildir aktyorluq edirəm, - dedi.

-Axı bu cavab deyil. Stacla talant ayrı-ayrı şeylərdir. Mən açıq danışmağı sevirəm, mənim fikrimcə, siz aktyor deyilsiz.

Kəbirlinski nədənsə münəqqidin pencəyinin döş cibində ucu görünən mil-mil göy dəsmala baxırdı.

-Oğlum, - dedi, - sən cavansan, talantlısan, ağıllı, savadlısan. Bütün ömrün də qabaqdadır. Qabağında da maşallah dağ kimi dədən var.

Münəqqid qızardı. Feyzulla sakit-sakit sözünə davam etdi:

-Amma mənim altmış yaşım var. Ailə saxlayıram, əlimdə də ayrı heç bir sənətim yoxdur. Olsaydı gedib pinəçi, ya qalayçı, ya dəllək olardım. Amma neyləyim, deyir, altmışında öyrənən gorunda çalar. İndi pis-yaxşı mənimki də bu artistlikdir. Çıxardıb atsalar acından ölərəm.

Hiss olunurdu ki, gənc münəqqid bu söhbətə darılır.

-Yox, mən elə demədim ki, bəlkə siz başqa rolların öhdəsindən gələ bilərsiz, - deyə vəziyyətdəi çıxmağa çalışdı. - Amma bu rolunuz, mənim fikrimcə, müvəffəqiyyətsizdir. Mən də öz şəxsi fikrimi dedim.

Kəbirlinski:

-Çox sağ ol, bala, -dedi,- allah səni xoşbəxt eləsin... sözü mərd-mərdanə deməyindən xoşum gəldi. Amma mənim də, vallah bir təqsirim yoxdur. Srağa gün...

Gənc münəqqid:

-Bağışlayın, - dedi, - yoldaşlarım küçədə gözləyir məni... Sağ olun.

Kəbirlinski foyedəki güzgüyə tərəf getdi, uzun-uzadı baxdı.

Eldar radionun pilləkənləriylə qalxanda Aydınla rastlaşdı. Aydın:

-Xəbərin var?-dedi.- Rəna ərə gedir.

Eldar udqundu:

-Yalan sözdür, - dedi.

-Nə bilim, dedilər mənə. Deyirlər bu gün elçi gələcək evlərinə.

Eldar dinmədi, Aydından aralanıb pilləkənlərlə ikinci mərtəbəyə qalxdı. Boş otaqların birinə girdi, daldan qapının cəftəsini vurdu.

Əvvəl papiros çıxartdı, titrəyən barmaqlarıyla kibrit çəkdi, yandırdı, kəsik-kəsik sümürdü, sonra dəstəyi götürüb zəng vurdu. Nömrə məşğul idi, asıb dərhal yenidən zəng elədi. Yenə asdı, yenə nömrəni yığdı. Dördüncü ya beşinci dəfə cavab aldı.

-Allo.

-Salam, - dedi, - mənəm.

-Tanıdım.

-Rəna, bir söz eşitmişəm.

Rəna sakit və bir qədər bezgin səslə:

-Düzdür eşitdiyin, - dedi. - Bu axşam elçi gəlir mənə.

Eldar yanındakı pəncərənin sınığını, laxlamış cəftəsini, pəncərə arxasındakı mənzərəni, şəhəri, evləri, tüstüləri, dənizi, gəmiləri sanki birinci dəfə görürdü. Həyətdə sürücü maşını heç cürə işə sala bilmirdi. Motor dişovan maşın kimi uğuldayır, sonra susurdu. Telefon sükuta qərq olmuşdu. Eldar əlindəki qələmlə stolun üstündəki kağıza «Eldar. Eldar Ələsgərov. Ələsgərov Eldar. Eldar. Eldar» sözlərini yazırdı.

Rəna:

-Eldar, məndən niyə inciyirsən, - dedi, - söhbətimiz yadında, özün demədin ki, hələ 5-6 il evlənmək fikrim yoxdur. Cürbəcür planların var, Moskvaya getmək, oxumaq, kino çəkmək. Kim bilir ondan sonra nə fikrə düşəcəksən. Bu qədər vaxta yəqin məni də unudacaqdın. Altı ilə kim bilir nə, olacaq. İndi məni yaxşı yerdən istəyirlər. Oğlanı da tanıyıram. İnsan adamdır. Anam da deyir axmaq olma. Dünən mən...

Eldar ardına qulaq asmadı. Dəstəyi qoyub otaqdan çıxdı.

Siyavuşla Cavad radioya çağrılmışdılar. Təzə tamaşaya həsr olunmuş müsahibəyə. Onların çıxışlarını Eldar lentə yazacaqdı. O, studiyanın qabağındakı otaqda - səsyazan cihazlar olan otaqdaydı. Cavadla Siyavuş studiyanın içindəydilər. Bu otaq studiyadan qalın divarla və səs keçirməz iki qat şüşəylə ayrılmışdı. Şüşə divardan studiyanın içi aydın görünürdü, amma orda top atılsaydı, burda eşidilirdi. Siyavuşla Cavad studiyada oturub yavaşdan söhbət edirdilər. Onlar radioya çoxdan gəlib gedirdilər, amma studiyanın kiçik bir fəndini unutmuşdular. Ya da heç buna fikir vermirdilər: mikrofonun açarı açıq olanda studiyada pıçıltıyla deyilən söz belə qabaqdakı otaqda iri dinamikdən gur səslə yayılır. Studiyadakı adama elə gəlir ki, o, xısın-xısın, yavaş-yavaş danışır. Daha bilmir ki, o biri otaqda səsi gur-gur gurlayır.

Siyavuşla Cavad teatrdan, tamaşadan, biri günkü premyeradan danışırdılar. Eldar onların söhbətinə fikir vermir, lentləri, cihazları rahlayırdı. Birdən o, studiyadan eşidilən söhbətə diqqət eləməyə başladı, ondan danışırdılar.

Siyavuş:

-Yox əşi, - dedi, - doğrudan deyirsən Kəbirlinskinin oğludur?

Cavad:

-Bəs bilmirdin, - dedi

-Yox, hardan bilirdim. Bu ki, mənim tələbəmdir.

-Hə. Sən də o gün bunun yanında başlamısan Kəbirlinskini söyməyə. Kişi əməlli-başlı səndən inciyib.

Gülüşdülər.

Siyavuş:

-Kəbirlinski ayrı aləmdir, - dedi.

-O gün tutub məni ki, Siyavuşa de məni acılamasın. Yaxşı yadıma düşdü, deyirəm, axı sənə nə isə deməliyəm, yadımdan çıxır. Kəbirlinskinin könlünə zvaniya düşüb. O gün məni tutub ki, bəs altmış yaşım tamam olub, Siyavuşa de, mənə ad verdirsin.

-Deyəydin keçəl dərman bilsə öz başına elər də.

Hər ikisi güldü.

-Mən də deyirəm də. Deyirəm, a kişi, bu cür əcdahalar qalıb burda, sən də ad davası eləyirsən. Amma, zarafatyana bir Siyavuş, yazıqdı, qoca kişidir. Bəlkə belə xudmani yığışıb öz aramızda ona yubiley-filan bir şey eləyəydik. Bir blaqodarnost, bir də pul yığıb vazdan-zaddan bir şey alardıq, vəssalam.

Siyavuş:

-Nə olar ki, mümkündür, - dedi. - Amma, bilirsən, iştah diş altındadır, Blaqodarnost verəcəksən, gələcək ki, maaşımı artır, maaşını artıracaqsan, gələçək ki, mənə baş rol ver.

Cavad:

-Yox, bu elə kişi deyil, allahın fağırıdır, öz yerini də biləndir, - dedi, - amma bunun könlündən bilirsən nə keçir. İstəyir teatrda bir balaca yubiley düzəldək ona. Çağırsın qohum-qardaşın, ləzzət çəksin.

- Pis olmaz. Feyzulla Kəbirlinskinin yubiley kecəsi. Hamlet. Otello. Od gəlini.

Fortinbrasın 3-cü əsgəri - Kəbirlinski.

Otellonun dördüncü gözətçisi - Kəbirlinski.

Beşinci ərəb - Kəbirlinski.

İkinci skelet - Kəbirlinski».

-Sən zarafat edirsən, amma, vallah, belə afişa versən, camaat tökülüb gələr. Kəbirlinskini kim tanıyır, amma zalım balasının adı gur-gur guruldayır: Feyzulla Kəbirlinski! Deyəcəklər görəsən bu haranın böyük artistidir.