Dantenin yubileyi

Otaqdakı qızlar pıqqıldaşıb güldülər. Amma Eldarın qırımını ayrı cür görüb dərhal özlərini yığışdırdılar.

Aydın:

-Əşi sən də bu düdəmənin sözündən niyə cırnıyırsan? - dedi. - O, adamdı ki, adam sözü danışsın. Görür ki, sən özündən çıxırsan, ayağı yer alır. Sən heç fikir vermə.

Eldar. dodağını dişləri arasına alıb:

-Yaxşı, - dedi, - qoy mənə borc olsun. - Özünü ələ aldı, sakitləşdi və otaqdan çıxdı.

Məcid qaçıb studiyanın yanına kəlmişdi.

Feyzulla rolunu yazdırıb dəhlizə çıxdı, pul kağızına qol çəkdi.

Məcid gəlib onun yanında durdu.

-Kəbirlinski, - dedi, - oğlunu yığışdır. Mənə göz verir, işıq vermir.

-Neynir ki, sənə?

-Əşi, özün görürsən ki, mən cürübbəz zəifcanlı oğlanam, üfürsən yıxılaram. O, maşallah, göz dəyməsin, zırpı şeydir, elə yaxşı deyiblər ki, uzundraz beynamaz, xeyrə-şərə yaramaz.

-Bax bu olmadı da, dilivi dinc qoymursan, sonra da deyirsən ki, bəs belə.

-Axı mən neyləyim. Yapışıb məndən ki, gərək səni döyəm. Əşi bir dənə əngimdən qoysa, sağ tikəm qulağımın dibində qalar. Gücü var, getsin taylarına göstərsin. Gərək elə qolunun zorunu mənim başımda sınasın.

-Elə durduğun yerdə səni döymək istəyir? Bəlkə sataşıb eləyirsən ona?

-Nə sataşıram? Soruşuram ki, nöşün atanın familiyası ayrıdır, səninki ayrı, a kişi, bunun üstündə heç adamı döyərlər.

Feyzulla bir an duruxdu, sonra aramla, təmkinlə danışmağa başladı.

-Bilirsən: bala, ikimizin də familiyamız birdir, Ələsgərov. Kəbirlinski mənim təxəllüsümdür.

-Aton rəhmətlik. Bax adam kimi sən başa saldın, mən də bildim. Daha döymək, söymək nəyə lazım?

Bu söhbət əsnasında Eldar gəlib onlar dayanan yerə çıxdı. Məcid dərhal Feyzullanın böyrünə qısıldı.

-Bax, dekinən mənimlə işi olmasın, yoxsa bax, bir baş gedəcəyəm sədrin yanına.

Feyzulla:

-Eldar, bala, - dedi, - nə işin var bununla. Eldar cavab vermədi, qanlı-qanlı Məcidə baxır, amma atasının, adamların yanında özünü saxlayırdı.

-Yaxşı, sənnən mənimki qalsın, - dedi.

Məcid:

-Gördün, - dedi, - yenə məni hədələyir, bax, atandan soruşdum, məni başa saldı, amma sən cırtqoz kimi atılırsan ortalığa, çıxırsan özündən. Feyzulla müəllim, - Eldarın yanında «Feyzulla müəllim» deyirdi, amma bu müraciətin özündə bir istehza vardı, - Feyzulla müəllim, inciməyin, amma məni çox maraqlandırır, bu nə dəbdir belə, artistlər özlərinə təxəllüs götürürlər: Ərəblinski, Kəbirlinski...

O tam ciddiyyətlə danışırdı, dodağı belə qaçmırdı, bircə gözlərinin içindən cin çıxırdı. Eldar istehzanı, masqaranı duyur və Məcidin bütün sifəti sanki Eldarın gözlərinin içinə, yaddaşına, canına hopurdu. Məcidin kürən saçları, qaşları, kirpiksiz gözləri, kosasayağı ətli sifətində qızıla çalan təkəm seyrək tükləri... Burun pərələrnndən uzanan tüklər belə kürən idi... Danışanda, ilişəndə zarıldayan üç qabaq qızıl dişi, sallaq buxağı, kos kimi ora-bura dığırlanan, bir nöqtədə qərar tapa bilməyən göz bəbəkləri, pələng qulaqlar, yoğun, gödək barmaqlı toppuş əllər, ağ köynəyin kirli yaxalığı - Eldarın gözlərinə yapışır, hafizəsində həkk olunurdu.

Feyzulla tam bir sadəlövhlüklə:

-O vaxt mod eləydi, ay bala, - dedi, - hərə özünə bir təxəllüs götürmüşdü.

Məcidin vurnuxan gözləri arabir Eldarın nəzərləriylə tuşlaşır və bu ani baxışlarda hər ikisi bir-birinin halını başa düşürdü. Eldar içini yeyirdi. Məcid isə çoxdandı belə ləzzət çəkməmişdi. Kəbirlinskini Eldarın gözü qarşısında əməlli-başlı dolayır, daha doğrusu Feyzulla heç bir şey duymadan - öz danışıqlarıyla özü özünü dolayır, Məcidə sonsuz zövq verir, Eldarı odsuz-tüstüsüz yandırırdı.

Bixəbər Feyzulla:

-Hərə bir ad götürmüşdü, - deyə davam edirdi. - Ərəblinski, Sarabski, Ağdamski... Məcid asta-asta:

-Kəbirlinski, - dedi.

-Zəhrimar Kəbirlinski, kor Kəbirlinski, - deyə Eldar axır partladı. - Mən sənin ağzını dağıdaram, onda bilərsən...

Feyzulla təəccüblə oğluna baxdı.

-Bıy, ay oğul, sənə nə olub, özündən çıxırsan, nə deyir ki...

-Ey, sən də bilmirəm, Aydan gəlmisən, Marsdan. Başa düşmürsən nə deyir!»

-Yoox.

- Elə başa düşməsən yaxşıdır, - dedi, çönüb getdi: Cavad studiyadan çıxdı:

-Yaxşı, salamat qalın, mən qaçdım, - dedi.

Kəbirlinski:

-Cavad, başına dönüm, - dedi. Hansı tərəfə gedirsən? Bəlkə məni də aparasan?

Cavad bir an ayaq saxladı:

-Canımçün tələsirəm, - dedi, - yoxsa məmnuniyyətlə, - bir neçə addım da atdı, sonra Kəbirlinskiyə tərəf çevrildi.- Yaxşı, gəl, - dedi. - Baksovetəcən apararam.

-Ay sağ ol. Ordan özüm gedərəm. Aşağı vestibüldən keçəndə kimsə:

-Kəbirlinski, Kəbirlinski, - deyə harayladı.

Feyzulla başını qaldırıb baxdı, Rejissor köməkçisi Mamed onlara tərəf qaçırdı. Cavadla salamlaşıb Feyzullanın qolundan yapışdı. -

Səni allah yetirdi bizə, Kəbirlinski, - dedi, - axşam boşsan?

- Yox, nədi ki?

-Tamaşan var?

-Yox, tamaşam yoxdur, amma ayrı işim var.

Mamed:

-Bu oldu əmiri, - dedi, - deməli belə, ayrı işivi keçirdirsən sabaha. Axşam televizorda verilişimiz var. Sadıq xəstələnib. Gərək onu əvəz eləyəsən.

-Yox, axı...

-Axısın, maxısın bilmirəm, yoxsa mənim boğazımı üzər.

-Mamed, bilirsən, mən sənin xətrini dünyalarcan istəyirəm, amma axşam dərnəyim var.

-Neçədədir dərnəyin?

- 7-də.

-Deməli belə, 8-ə mən səni buraxaram. Keçirt dərnəyi bir saat kecə, nə olacaq?

Cavad qapıdan:

-Kəbirlinski, gəlirsən? - dedi. - Mən bax səni gözləyən deyiləm ha. Tələsirəm.

Feyzulla:

-Gəldim, gəldim, - dedi, - sonra Mamedə tərəf döndü, - Yaxşı, Mamed, daha sənin sözündən keçə bilmirəm. Amma axı gərək hazırlaşam. Böyük roldur?

-Nə rol, adə, evinəcən sənin. Bircə gəlmə sözün var. Poçtalyondu, girir içəri ki, «sizə kağız gətirmişəm», vəssalam, şüt-tamam. Buna nə hazırlaşmaq, maşallah 40 ilin artistisən. Amma Kəbirlinski, başıva dönüm, məni podvadit eləmə ha, boğazımı üzərlər. Deməli belə, altıda burdasan.

-Yaxşı, arxayın ol. Söz verdimsə gələrəm.

-Yaşa, var ol. Səndən bir dənədir. İki dənə olsaydı arabaya qoşardıq. Ha, ha, ha... İncimə a, zarafatım var səninlə, kiçiyinəm. Üzüm ayağının altına.

-Canın sağ olsun.

Mamed artıq qaçıb getmişdi, uzaqdan çevrilib: - Üzüm, yəni vinoqrad, - dedi, bir də güldü və harasa şütüyüb qeyb oldu.

Feyzulla qaça-qaça binadan çıxdı. Cavad artıq maşını işə salıb hərəkətə gətirirdi.

-Saxla, gəldim, - deyə Kəbirlinski uzaqdan əl elədi, özünü yetirib Cavadın yanında oturdu.

Cavad:

- Kəbirlinski, qan eləyirsən ha, - dedi. - Gündüz radio, axşam televizor.

-Əşi, ay Cavad, qoymazlar kasıbçılığımızı eləyək, - deyə ərklə Cavada köz vurdu və məmnun gülümsündü...

Cavad başını çevirib ona baxdı. Cabadın gözlərinin ifadəsini görmək olmurdu - gözlərini iri qara eynək gizlətmişdi.

Kəsik siqnalla trolleybusu ötdü, başaşağı yolla sürməyə başladı. Sükutu Feyzulla pozdu:

-Cavad, sən də mənim oğlum, ərk eləyib sənə - bir şey demək istəyirəm.

-De görüm.

-Sən Siyavuş müəllimlə yaxınsan, dekinən ona adam içində mənimlə bir az yaxşı rəftar eləsin. Abrımı bükür ətəyimə. Axı mən də malçişka deyiləm. Bu səhnədə saç ağartmışam.

-Nə deyir ki?

-Nə bilim, qışqırır, söyür. Özü də camaatın yanında. Bayaq o rəssam da oturmuşdu. Cavan oğlandır. Aramızda hörmət-izzət var. Başlayıb onun yanında filan, peşməkan. Özümüz olsaq, cəhənnəmə, nə deyir desin. Bir də var kənar adam. Axı atası yerindəyəm.

-Nə deyir axı?

-Əşi, nə bilim başlayıb yenə məscid belə gəldi, əzan elə getdi. Axı mən neyləyim ki, atam müfti olub.

-Nə olub atan?

-Müftiydi də. Bəs bilmirdin?

-Yox, hardan bilim.

-Bəs mən elə bildim bilirsən. Hamı bilir ki, bu əhvalatı. Atam müfti idi, mən artistliyə kedəndə qovdu məni evdən. Ölənəcən mənimlə danışmadı. Üzünü də görmədim. Vəsiyyət eləmişdi ki, üstümə də kəlməsin. Amma yaman xiffət eləyirmiş. Anam deyirdi ki, kişini sənin dərdin öldürdü.

-Sənə də nə düşmüşdü artist olasan, ay Kəbirlinski.

-Nə bilim, yaman həvəsim vardı. Sən mənim beləliyimə baxma, bir vaxtlar rayonumuzda Oqtay, Aydın, Şeyx Sənan oynayırdım.

-Əşi, qoy oturmuşuq.

-Canımçün. Atamın aman-zaman bircə oğluydum, yaman istəyirdi məni də molla eləsin, əməlli-başlı farsca-ərəbcə öyrətmişdi.

-Gərək elə molla olaydın, Kəbirlinski, mollalar bilirsən necə qazanır. Hər ölənə bir yasin oxusan narodnı artistdən yaxşı dolanardın.

Feyzulla gülümsündü, hansı ötən xatirələrisə yadına salıb başını yellədi:

- Quran ayələri indiyəcən yadımdadır, - dedi.

-Doğrudan? Bəs nə əcəb, mollalıq eləmirsən?

Feyzulla təəçcüblə çiyinləripi çəkdi:

-Nə danışırsan, ay Cavad, məndən molla olar?

-Niyə olmur?

-Bay, əşi sən nə danışırsan? Mən hara, mollalıq hara?

-Axı, niyə olmur. Atan - müfti, sir-sifətindən möminlik yağır, özün də quranı əzbər bilirsən. Daha mollaya bundan artıq nə lazımdır?

-Qəribə söz danışırsan e, - bu qəribə fikir Feyzullanı lap çaşdırmışdı, nəhayət o, əsas səbəbi yada saldı, - mən necə molla ola bilərəm ki, allaha inanmıram.

-Rəhmətliyin oğlu, neynirsən inanıb. Mollalar elə bilirsən özləri inanır? Sən mənim sözumə qulaq as, artistlikdən bir şey çıxmaz. Ket mollalığa, bəy balası kimi dolan, allahnan da işin yoxdur, inanırsan inan, inanmırsan inanma. Mən quran oxumağı bilsəydim, bir gün teatrda qalmazdım. Dramatik artistlikdən axmaq sənət yoxdur. Ya kərək xanəndə, çalançı olasan, ya aşıq, ya molla. Toydan, yasdan gələn gəlir heç yerdən gəlmir. Yaxşı, Kəbirlinski, gəldik çıxdıq. Bu da Baksovet.

-Çox sağ ol, Cavad. Bircə dəqiqə vaxtını alacam, incimə.

-De görüm, yaxşı.

-Sən bir Siyavuşnan danış. Sənin sözündən çıxmaz. Denən məni incitməsin.

-Deyərəm.

-Bilirsən, teatralnı texnikumda dərs deyir, mənim oğlum da orda oxuyur. O gün gəlib tələbələrə deyib ki, kürreyi-ərzdə hələ Kəbirlinskidən bezdarnı artist anadan kəlməyib. Uşaq da pərt olur tay-tuşunun yanında, dost var, düşmən var.

- Qələt eləyir, Siyavuş, deyərəm ona.

- Hə.

- Bir də Cavad...

Bir məsələ də var.

-Nə məsələ, a kişi, denən görək, sən də lap məni avara elədin.

-Vallah sənə ərkim çatır, ayrı kimə deyim axı... Bilirsən, mən elə şeyə fikir verən deyiləm, amma beş dost olanda, beş də düşmən gözü var. Bir yandan da arvad məni piləyir.

-Uzatma, Kəbirlinski, sən atovun goru, keç mətləbə görək...

-Mətləb deyəndə, yəni bu il mənim altmış illiyim tamam olur. İndi mən nə Ərəblinskiyəm, nə Abbas Mirzə, amma daha, azdan-çoxdan yenə bizim də xidmətimiz olub... Deyirəm, bəlkə zvaniyadan-zaddan... Mən elə şeyin düşkünü deyiləm, özün bilirsən, amma, görürsən dünənki uşaqlar gəlib olub əməkdar artist, yox, mən bir şey demirəm, halal xoşları olsun, amma indi biz də özümüzə görə, azdan-çoxdan neçə ildir külünk vururuq. Bir balaca...

-Bilirsən, Kəbirlinski, açığı, zvaniya məsələsi bir az çətindir, amma Siyavuşla danışaram, mestkomdan bir qramota-zad alaram səninçün. Di bağışla, lap kecikdim...

-Sağ ol, çox sağ ol, ömrün uzun olsun, - deyə Feyzulla öz-özünə danışa-danışa evinə sarı addımladı. Cavadın maşını çoxdan közdən itmişdi.

Feyzulla avtomat-telefon budkasına girib karamel fabrikinə zəng elədi. Karamel fabrikində dramatik dərnəyin rəhbəri idi.

-Uşaqlara de ki, 7-də yox, 8-də yığışsınlar. 9-a on beş dəqiqə işləmiş.

Evlərinə gəldi. Köhnə evdə ikinci mərtəbədə yaşayırdılar. Həyət balaca, dar və qaranlıq idi. Həyətdə daima daman krantın altındakı daş suyun təsirindən qurbağa çəni kimi sürüşkən və yaşılımtıl olmuşdu. Həyətdə krantdan başqa qapısı qıfıllı ayaqyolu, iri zibil yeşiyi və ərzaq mağazasının boşalmış karton qutuları vardı. İkinci və üçüncü mərtəbələrə dəmir pilləkən qalxırdı. Pillələrə ayağını möhkəm basanda adama elə gəlirdi ki, bütöv bir zirehli ordu addımlayır. İkinci və üçüncü mərtəbələrin şüşəbəndləri həyətə baxırdı.

Feyzullagilin bir otağı və bu otağın qarşısında kiçik bir dəhliz kimiləri vardı. Bu dəhliz həm də mətbəxi əvəz edirdi - bura iki gözlü balaca bir pilətə qoymuşdular. Dəhlizin o biri tərəfi pərdəylə ayrılmışdı, pərdənin dalında açılıb-bükülən çarpayı qoyulmuşdu. Eldar burda yatırdı.

Eldar çarpayısının yanındakı divara iki kitab rəfi vurmuşdu. Rəflərə - teatra və kinoya aid kitablar, teatr və kinocurnalları düzülmüşdü. Rəflərin qarşısındakı divara Eldar başdan-başa şəkil yapışdırmışdı - kinoulduzlarının, əsasən aktrisaların - «Film» və «Ekran» Polşa curnallarından kəsilmiş şəkilləri. Çarpayının yanında yerdə maqnitofon və çoxlu lent yazısı qoyulmuşdu - bura Eldarın 4 kvadratmetrlik aləmi, başkicəlləndirən xülyalar və mətbəx qoxusuyla dolu dünyası idi.

Otaq ala-qaranlıq idi. Yeganə pəncərədən düşən işıq nisbətən böyük otağa - iyirmi kvadratmetrlik otağa azlıq edirdi. Otaqda iki çarpayı, tünd mixəyi rəngli iri, zəhmli kamod, masa və dörd stul vardı. Kamodun üstünə küləbətinli süfrəcik salınmışdı. Çarpayıların üstünə hansı gözəlisə qaçırdan iki çaparın şəkli çəkilmiş pluş örtük atılmışdı. Kamodun üstündəki güləbətinli süfrəcikdən biri də stolun üstünə çəpəki çəkilmişdi (kleyonkanın üzərindən). Pəncərə pərdələri də televizor ekranını örtmüş ağ parça da həmin cür güləbətin naxışlı idi. Kiçik ekranlı «Luç» televizoru küncə qoyulmuşdu. Çarpayının yanındakı zivənin üstünə bozumtul örtük çəkilmişdi. Çox yeri süzülmüş palazın aralarından qırmızı şirəli taxta döşəmə görünürdü. Divarda zərli çərçivələrdə güzgü və foto şəkillər asılmışdı. Feyzullanın arvadı Həcərin cavanlıq şəkilləri, Eldarın şəkilləri. Bu şəkillər kiçik idi. Ortada isə başqa bir kişinin iri şəkli asılmışdı. Bu kişi - Feyzullanın mərhum bacanağı Həcərin bacısı Qəmərin əri akademik İsgəndər Muradəliyev idi. İsgəndər və Qəmər neçə il bundan qabaq avtomobil qəzasında həlak olmuşdu.

Feyzulla içəri girəndə Həcər dəhliz-mətbəxdə qonşu Anaxanımla söhbət edirdi.

Otaqdan və dəhlizdən qarışıq bir iy gəlirdi. Nəmişlik, rütubət, bulanıq qab-qacaq, semişka yağı, bir də paltar sabunu iyi.

Anaxanım Feyzullanı görüb:

-Hər vaxtınız xeyir, - dedi, - sonra Həcərə tərəf döndü, - yaxşı bacı, mən ketdim.

Feyzulla otağa daxil oldu, pencəyini çıxarıb səliqəylə stulun başına keçirtdi, dəhlizə qayıdıb ləyənin üstündə əl-üzünü yudu.

-Bəs heç bozbaşın iyi burnuma dəymir, - deyə zarafatla Həcərə müraciət etdi.

Həcər dinmədi. Feyzulla cavab almağa tamamilə ümidini itirmişdi ki, Həcər birdən açıldı:

-Bozbaş! Yox bir cücəplov. Ət alıb gətirmişdin, bozbaş istəyirsən? Kolbasadan bişirəcəyəm bozbaşı?

-Daha dava niyə eləyirsən. Mən elə bildim ət almısan.

-Görəsən hansı pula? heç bilirsən neçəyədi ət bazarda? Sənin gətirdiyin pulnan gündə ət almaq olar? Odey dünənki dolmadan qalıb, qızdır ye.

-Neynək, dolma daha yaxşı.

O, mətbəxə keçib dünənki, daha doğrusu srağagün bişmiş dolmanı odun üstünə qoydu. Bir az sükutdan sonra Həcər yenə başladı:

-Bozbaş! Könlünə bozbaş düşüb, - o heç cür sakit ola bilmirdi. - Adam ayağını yorğanına görə uzadar. Yerə soxum boyunu, bu da adını kişi qoyub.

Loğma Feyzullanın boğazında qaldı:

-Ay arvad, nə düşmüsən üstümə, qoymazsan bir parça zəhirimarımızı yeyək.

-Ye də. Görüm heç yediyin boğazından keçməsin. Hamı ərə gedir ağ günə çıxır, bu da adını ər qoyub.

Feyzulla yorğun bir hərəkətlə başını qaldırdı.

-Axı nə olub yenə? - dedi.

-Nə olacaq? Odey, Anaxanım kəlmişdi. Ərnndən, evindən, dolanışığından danışır, adam yanır-yanır yaxılır. Topal Səfdərin qızı elə dolansın, Dursun bəyin qızı belə.

Feyzulla söhbəti zarafata salmağa çəhd elədi:

-Neyniyim, ay arvad, özün mənə aşiq olmuşdun da. Özün mənə qoşulub qaçmadın?

-Kaş mənim qıçım sınaydı, sənə qoşulub qaçan kün, gözüm kor olaydı, səni görən gün. Kül mənim kic ağlıma, uşaq idim, nə qanırdım, gəldin kəndə teatr çıxartdın, mənim də gözüm tutuldu. Mən Qəmərdən min pay gözəl idim, o, İsgəndər Muradəliyevə qismət oldu, mən də sənə...

Feyzulla boşqabını, çəngəlini mətbəxə apardı, səsi dəhlizdən gəldi.

-Utanmırsan, Həcər? heç olmasa Qəmər yazığın adını çəkmə.

-Yazıq niyə olur Qəmər?

-Bəs yazıq deyil. O cür faciənin qurbanı oldular, o da, İsgəndər yazıq da. Nə yaşları vardı, ölməli vaxtlarıydı heç?

Həcər köksunü ötürdü, bir müddət susdu, sonra öz fikirlərinə cavab verirmiş kimi sözünə davam etdi...

- Zato bir gün gördü. Öldüsə də heç olmasa yaşayanda insan kimi yaşadı. Evi, eşiyi, pulu, varı, dövləti... Beş gün dünyada kefin çəkdi, dünyadan gedəndə də bir şey görub getdi. Amma mən sabah yıxılıb öləndə nə deyəcəm. Nə gördüm bu dünyada? Sənin bu qıcqırmış sir-sifətini, bir də bu iylənmiş xarabanı... Budu mənim gördüyüm... Camaat kefində-damağında… eh, - deyə birdən özü öz sözünü kəsdi, - sənə dedim-demədim nə təfavütü var?

Feyzulla özünə çay töküb gətirmişdi, balaca armudu stəkandan qurtum-qurtum içirdi.

-Həcər, - dedi, - görürəm bu gün sənin əhvalın özündə deyil. Anaxanım da gəlib səni fitdəyib.

-Məni fitdəmək-zad lazım deyil. Özüm koram, görmürəm, xalq necə dolanır, biz necə dolanırıq.

Feyzulla çayını içdi, aparıb stəkanı əlüzyuyanın altında suya çəkdi, otağa qayıtdı.

Həcər:

-Eldar dünən bir halda gəlmişdi ki, çırtma vursaydın qan damardı. Dərsə bir müəllim gəlib, səni yaş yuyub, quru sərib.

Feyzulla:

-Eşitmişəm, - dedi, - Aydın dedi mənə, Eldarın yol daşı.

-Eşitməyindən nə olsun? Guya gedib o müəllimi asıb-kəsəcəksən. Kimdi sənin sözünə məhəl qoyan?

Feyzulla sakit qulaq asırdı. Ən ağır, ən kinayəli sözləri belə gündə eşidərsənsə, onlar artıq dəyərsizləşir, vərdiş halına keçir, odur ki, nə incidir, nə ağrıdır. Bəlkə bir qədər yorur, vəssalam.

Həcər isə yorulub usanmaq bilmirdi.

-Deyir, ay ana, mənim atam axı niyə belə fərsizdir. Mənə də deyir onun ucbatından hamı yuxarıdan aşağı baxır. Atam olmasaydı, deyir, heç olmazsa bilərdim ki, yetiməm, biri mənə közün üstə qaşın var deyə bilməzdi, amma bu sağdır, hamı bunu körür, tanıyır, hamı buna külür, rişxənd eləyir, ələ salır, mən də qalıram içimi yeyə-yeyə.

- Eldar heç vədə belə söz deməz.

- Yalan deyənin lap atab atasına lə'nət. - Həcər əlini stolun üstündəki kiçik çörək qırıntısına uzatdı, onu barmaqları arasında ovxaladı, - bax bu bərəkət haqqı, uşaq danışırdı, ürəyim qan olurdu. Mama, deyir, mən kimdən əysiyəm ki, kaş deyir mən də böyük bir adamın oğlu olaydım. Mən deyir cavanam, gözələm, öz üzərimdə deyir, çalışıram, kecəni gündüzə qatıb oxuyuram, biliyimi, savadımı artırıram. Görürsən, deyir, bir məclisdə, bir kompaniyadayıq. Qızların hamısının gözü məndədir. Mənim də deyir görürsən birindən xoşum gəlir, Tanış oluruq, danışırıq. Kitablardan, teatrlardan, kinolardan, hardan deyir desə mən də xəbər verirəm, xəcalət qalmıram. Amma bir də görürsən deyir, axmağın birisi gəlir, nə bir savadı, biliyi var, nə də bir əməlli sir-sifəti, vücudu üç qəpiyə dəyməz, amma di gəl böyük bir şişqanın oğludur, ya da ki, atası kalandır, ayağının altında maşını, cibində pulu. Görürsən qıza dedi ki, gəl otur maşınıma, səni gəzdirim. Qız da deyir daha onu qoyub mənimlə gəzməyəcək ki...

Feyzulla:

- O cür qızla elə gəzməsə yaxşıdır, - dedi. - O nə qızdır ki, pula, maşına qəlbini satır.

Həcər susub bir müddət maddım-maddım Feyzullaya baxdı, sonra iki əliylə ona boğma çıxarıb:

-Ala ey, külü qoyum ağlıva, - dedi, - durdu, durdu, söz danışdı da... Elə bütün ömrünü belə əfəl olmusan ki, bu günə qalmısan da...

Feyzulla nəhayət hövsələdən çıxdı:

- Arvad, bilirsən nə var?- dedi. - Bəsdi. Sən dedin, mən dinmədim, amma daha cızıqdan çıxdın, ağ elədin. Mənim də özümə görə heysiyətim, mənliyim var.

Həcər:

-Sənin mənliyinə ki, - dedi, - yaxşı, yum, səninlə danışanda bütün qanım qaralır.

Feyzulla ayaqqabılarını çıxarıb çarpayısına uzandı. Həcər dəhlizə çıxdı. Ordan qab-qacaq səsi, çəngəl-bıçaq cingiltisi eşidildi. Feyzulla gözlərini yumdu, mürgülədi. Bir azdan Həcər yaş əllərini silə-silə otağa qayıtdı:

-Anaxanım deyir, bəs bütün artistlərə ad veriblər, ərivi niyə yaddan çıxarıblar?

Feyzulla cavab vermədi. Ya doğrudan yatmışdı, ya da yalandan özünü yuxuluğa qoymuşdu.

Həcər:

-Sən yat, - dedi, - sənə nə var ki, buğda yeyib cənnətdən çıxmısan.

Dəhlizə getdi, bir azdan yenə qayıtdı.

-Eldar deyir ki, kaş bircə dəfə mənim dədəm haqqında da qəzetdə bir kəlmə xoş söz yazaydılar. Yoxsa ya heç nə yazmırlar, ya da bircə kəlmə yazırlar ki, «Kəbirlinski yenə də rolunun öhdəsindən gələ bilmədi».

Feyzulla aramla gözlərini açdı, uzun-uzadı Həcərə baxdı:

-Həcər, - dedi. - Bəlkə məsələni açıb Eldara deyək.

Həcər birdən-birə elə bil dəyişib başqa adam oldu, sapsarı saraldı, sanki balacalaşdı, büzüşdü və qəflətən qocaldı. Boğuq səslə:

-Nə danışırsan, ay kişi? - dedi. - Ağlın çaşıb. Sən atovun goru heç o fikri başına gətirmə.

Gözləri dolmuşdu. Dəsmal çıxarıb gözlərini sildi, dəhlizə keçdi və Feyzulla evdən kedənəçən bir kəlmə də danışmadı.

Düz altıda Feyzulla televiziya studiyasında idi. Yavaş-yavaş artistlərin hamısı gəlib yığışdı. Rejissoru gözləyirdilər. İri procektorların işığı və istisi studiyanın içini hamama döndərmişdn. Mikrofonlar - budaqdan sallanmış armud kimi artistlərin başları üzərindən asılmışdı.

Cürübbəz, balaca boylu, çevik Mamed ora-bura şütüyür, bu qapıdan girib, o qapıdan çıxırdı, müxtəlif göstərişlər, sifarişlər verirdi. Tez-tez «deməli belə, deməli belə» deyə təkrar edirdi. «Deməli belə, sən burda durarsan, sən burdan girirsən. Aha, deməli belə, üçüncü kamera, sən bu tərəfdən nayezd eləyirsən, krupnı plan, sonra sən soldan götürürsən, ikinci kamera. Deməli belə, mən, işarə verəndə bas düyməni. Burax musiqini. Deməli belə, hamı burdadır, hamı öz yerindədir. Budey Siyavuş müəllim də gəldi».

Feyzullanın ürəyi düşdü. Nə biləydi ki, televizorun bu axşamkı verilişinə Siyavuş dəvət olunub. O, televiziyaya tez-tez gələn deyildi. Recisorun Siyavuş olduğunu bilsəydi, mütləq boyun qaçırardı. Siyavuş da dərhal onu gördü.

-Kəbirlinski,- dedi: - balam, mən səndən qaçıram, sən də hara getsəm çıxırsan qabağıma. Ay kişi, qoymazsan gözümüzü açaq.

Hamı gülüşdü. Siyavuşun özünün də deyəsən kefi kök idi. Mamedə müraciətlə yavaşdan:

-Bu zırramanı hardan tapıb gətirmisən? - dedi.

-Deməli belə, Sadıq bu gün zəng elədi ki, xəstəyəm, qaldım əlim yandıda, rastıma Kəbirlinski çıxdı, çağırdım.

Siyavuş başını buladı.

Mamed:

-Əşi cəmi-cümlətanı ikicə kəlmə sözü var, - dedi.

P...- poz onu da.

-Nəyi?

-Kəbirlinskinin sözünü. Nə sözdü ki?

-Heç nə, kağızları gətirir, deyir... qoy bu saat baxım nə deyir - mətni vərəqlədi, - hə, deməli belə, «bu da sizin kağızlar».

-Poz getsin. Gəlsin, dinməz-söyləməz kağızları versin, izalə olub çıxıb getsin. Onun səsini eşidəndə təpəmdən tüstü qalxır.

Mamed güldü və cümləni pozdu. Sonra Kəbirlinskiyə yanaşdı:

-Deməli belə, Feyzulla, - dedi, - sözlərini saldıq ixtisara, elə belə dinməzcə girərsən bax bu tərəfdən, kağızları verib çıxıb gedərsən, vəssəlam, bildin?

- Salam da verməyim?

- Yox, yox, sən atovun goru, xataya salma bizi, elə kağızı qoy çıx, bildin?

-Bildim, bildim-. Baş üstə.

- Mamed:

-Deməli, belə. Hərə öz yerinə keçsin, - dedi, - beş dəqiqədən sonra efirdəyik.

Hamı öz yerini tutdu, donub qaldı. Kameralar tüfənk lüləsi kimi hədəflərə - aktyorlara tuşlandı. Siyavuş, Mamed, səs Rejissoru idarə pultunun arxasına keçdilər, daxili ekranlarda müxtəlif kameralarla - müxtəlif görüm nöqtələrindən göstərilən səhnə donub qalmışdı. Çay nəhrə tərəf axan kimi maddiləşmiş, sərhədlənib qalıba, məcraya salınmış televiziya vaxtı qaçılmaz bir labüdlüklə saat yeddiyə doğru axırda - düz saat 7:00-də efirə çıxacaqdılar.

Yeddiyə 15 saniyə qalmış Siyavuş daxili mikrafonla:

- Diqqət! Efirdəyik, - dedi və düyməni basdı. Səs Rejissoru musiqini buraxdı, birinci kamera verilişin titrlərini göstərdi. Veriliş başlandı.