142
troponimlərin struktur-semantik təhlili”, S.Mollazadənin “Azər-
baycan dilinin yazılı abidələri və Azərbaycan toponimiyası”,
V.Yusi-fovanın “Orxon Yenisey abidələrində antroponimlər” adlı
tədqiqatlarını göstərmək olar [13, 38].
Elçinin tədqiqata cəlb olunmuş hekayə və romanlarında yuxa-
rıda qeyd etdiyimiz kimi 7500-dən yuxarı adlardan istifadə etmiş-
dir. Rəsmi ad kateqoriyasına daxil olan adlar həmin mənşəyinə
(milli, qeyri-milli) həm də semantik qruplarına, antroponimlərdən
və ya apelyativ sözlərdən formalaşmasına və s. görə fərqlənir. Bu
adların böyük bir hissəsini təşkil edən ərəb-fars mənşəli adlar mil-
li adlarımız hesab olunur. Çünki, bu adlar neçə yüz illərdir ki,
Azərbaycan məişətinə daxil olmuş, Azərbaycan dilinin qanunları-
na uyğunlaşmışdır. Amma biz yenə də aşağıdakı bölgünü üç qrup-
da cəmləşdiririk: milli, rus-Avropa və bir də ərəb-fars mənşəli
deyə).
Şəxs adlarının mühüm hissəsi şərq folkloru, Quran, klassik
ədəbiyyat vasitəsilə məişətimizə daxil olmuş və ya ərəb, fars apel-
yativləri əsasında yaranmış ənənəvi adlardır. Ərəb ad sistemində
fəxri adları təşkil etmiş -ulla, -din, -ədbül kimi elementlər sonralar
türk-müsəlman xalqlarında da şəxs adları yaradıcılığının məhsul-
dar ünsürlərinə çevrilmişdir. Elçinin əsərlərində üstünlük təşkil
edən: Abdulla, Qeysəbdül, Həsənulla və s. adlar bu qəbildəndir.
Bunları bir neçə qismə ayırmaq olur.
1.Milli mənşəli adlar; 2.Ərəb-fars mənşəli adlar: 3.Rus-Avro-
pa mənşəli adlar. Həcər Hüseynova bu bölgünü 4 qrupa bölmüş-
dür. O, 4-cü Qafqaz mənşəli adlar qrupuna da bölmüşdür.
Yazıçının yaratdığı obrazlardan 1-ci qismə milli mənşəli an-
troponimlərə aid adlardan: Bəylər, Hikmət, Firuzə, Aydın, Ağada-
daş, Balacaxanım, Güllü, Sona, Cəmilə, Qalib, Solmaz, Ziya,
Cümşüd, Ağasəlim, Salman “Sarı gəlin” və “Qarabağ Şikəstəsi”:
Famil, Elsevər, Nərgiz, Ulduz, (“Ulduzlar aləmində qətl”; Zübey-
də) Ağagil, Nisə, Ağabacı, Ağaxanım, Zakir, Ağabala “Toyuğun
diri qalması”,; Gülcahan, Əsgər, Qaratel, Sevil, Fərid, Ayna xa-
nım, Musabəyov, Aslan, Şirin, Azər, Ələsgər, Əvəzbəy, Muğan-
linski, Arzu, Xanlar, Səfərəliyev (“Əzizimin cəfası” romanı);
143
Afət, Byandur bəy, Sofi, Göyçək, Kəlloz, Təkgöz, Vəliqulu, Ço-
ban, Lalə, Qoca, Güləndam, Keçəl, Kosa (“Mahmud və Mər-
yəm”); Burun, Gülbala, Orduxan, Şirkərim, Musa Bağırlı, Aytən,
Sona, Yolçu, Gülağa, Saçlı (“Ağ Dəvə”); M.P.Qəribli, Balaniyaz,
Gülzar.
2. Ərəb – Fars mənşəli adlara: Məleykə, Səməd, Səfura, Mə-
lik, Sənubər, Kərim, Adəm, Həvva, Həsən, Nəsibə (Qatar); Yu-
sif, Allah, Leyli-Məcnun, Rza şah (Qırmızı Qərənfil Gülləri “Pera
Palas” otelində qaldı); Əliqulu, Əlinəcəf, Nəcəfli, Müseyb, Fətul-
la (“Göy üzünün ulduzlu vaxtları”); Əminə, Allah, Məmməd, Na-
zim, Soltan Nəcəfov, (Araba); Fətulla, Ələkbər (“Sarı Gəlin”);
Ziba, Allah, Şeytan, Ziya, Cəmilə, Nuh Nəbi, İbadulla, məmur
(“Qarabağ Şikəstəsi”); Zibeydə, Cin-Şeytan, Leyli-Məcnunluq,
Abdulla, Qysəbdül, Ələkbər, Dürdanə, Rəşid, Əsədağa, Dibirov,
Ədilə, Həlimə (“Toyuğun diri qalması” povesti); Allah, Nuhbala,
Əsədulla, Müzəffər, Zəhra, Fazil, Xeyransa, Nəcəf, Nailə, Kəma-
lə, Amalə, Dilşad, Həsənulla, Muxtar, Əhməd, Qəssab, Bəşir
müəllim, Kələntər müəllim, Cabbar, Səfər müəllim, Əlisahib, Nə-
səf ("Dolça" povestində); Malik, İsrafil, Mərdan, Muxtar, İbrahim
(Sürpriz kababı); Əflatun, Əbdül Qafarzadə, Xıdır, Mirzəli, Xə-
dicə, Allah-təala, həzrət Mikayıl, Murad, Molla Əsədulla, kor
Əminə, Muxtar Xudavəndə, Şeyx Nizami, Əbdül, Axund Məm-
mədəli, Ömər, Bədurə xanım, Cəfər, Yaqub, Vahid, Ələsgər, Qə-
zənfər, Fazil, Rəcəb, Abbas, Fatma, Ruhulla, Əhrimən, Hürmüz,
Məşədi İbad (Əzizimin Cəfası); Bəşir, Abdulla, Ziyad xan, Allah,
Darğa, Süleyman, Nuh, Səbzxət, Zərxərid, Mahmud, Loğman,
Qəmbərbanu, Bədheybət, Nəsib, Mövlanə Cəlaləddin, Xızır İlyas,
Mirzə Loğman, Adəm, Həvva, Əflatun, Ərəstun, İbr Sina, Sofi,
Yaqub, Mərhum Kələntər Yaqub, Müqəddəs Məryəm, Beytül
Müqəddəs, Məsiha, Seyidağa, Harut Marut, Bədbəxt Ziyad, Qısır
Qarı, Həzrət Abbas, Bədbəxt Qəmbər, Davud Peyğəmbər, Zəhra,
Bilqeys, Əyyub, Müzəffər, Yəzid ibn Müaviyə, Həsən, Malik,
Mikayıl, Cəbrail Osman, Əli, Əbubəkir, Sultan Səlim. O Yavuz
Səlim, Şeyx Cüneyd, Şeyx Heydər, Əlibəy paşa, Kəmaləddin
Behzad, Kənana –Ali Kövsər, Mehtər Cəfər, Cavanşir, Allahqulu,
144
Firdovsi, İmam Hüseyn, İmam Həsən, Mehdi-Sahibi Əzzəman,
Müseyi-Kazım, Rza, Cəfər Sadiq, Məhəmməd Fəqi, Tanrı Əli
Ənnaqı, Əbülfəz Ələkbər, Fərəcullah, Mərdan, Zübeydə, Fatimə,
Xarkeş Mahmud, Hatəm Məlik, Cəllad Kazım, Əlifəttah, Cəllad
Möhsün, Rövşənək, Kərbalayı Usta Ərsin, Fələk (“Mahmud və
Məryəm”).
3. Rus-Avropa mənşəli antroponimlər: Çarli Çaplin, Tereza,
Müsyö Pikasso, Medrano, Etyen Rosnyor, müqəddəs Sebastyan,
Aqata Kristi, (“Qatar, Pikasso, Latur”), Tamara, Lolitda, bədbəxt
Sanço, Tolstoy, Mata Hari, yazıq Rudolf, Şekspir-Yoqo, Otello
Dezdomano (“Qırmızı Qərənfil Gülləri, Pera Palas” otelində qal-
dı), Stalin, II Yekatirina, Svyatoslav (Göy üzünün ulduzlu vaxtla-
rı); Puşkin, Nekrasov, Mayakovski, Eduardas Mejalaytisin, Pablo
Neruda, Mandelştam, Svetayeva, Sosif Brodski, Stalin, Vanqa,
Anjela Devis (“Araba”); Norveçli Martinius Asbyorinski, bəstə-
kar Qrigin, Mis Merlin Conson, Mister Bluyumentall, Solon,
skripka ustası Stradivari (“Sarı Gəlin”); İzabel Xanukoff, Fidel
Kastro, (“Qarabağ Şikəstəsi”); Amedeo Avanadro, Amper, Andre
Mari, İngiliz alimi Franklend, Skleroz (ləqəb), Rac Kapur, Dosto-
yevski, Marina Sretayeva, Messalena, Madam de Stal (“Ulduzlar
aləmində qətl”); Roza Martirosyan, Admiral Naximov, Sofa Rus-
taxlı, Vasili, Brejnev, Süpürgəçi, Nastya, Aleksandr Sergeyeviç
Puşkin, Hitler, Yevgeni Yevtuşenko, A.Voznesenki, B.Axamdula,
Leonid İliç Brejnev, K.İ. Çermenko, V.V.Qrişin, A.N.Kosigen,
K.T.Maruzov, A.Y.Pelşe, M.A.Suslov, D.T.Ustinov, P.N.Demir-
çov, K.V.Rusakov, G.S.Pavlov, Q.E.Sukanov, M.P.Qeorqadze,
V.S.Paputin, S.K.Sviqun, A.İ.Bletov,K.M.Boqolyubov, Y.M.Çur-
banov, İ.Q.Pavlovski, Boris Nikandroviç, Ponomoryov (“Əzizi-
min cəfası” romanı); Vyaçeslav Tixinov, Sofya Kavalevskaya,
Marks, Engels, Stalin, N.İ.Buxarin, Vişenski, Buxarin, Kresten-
ski, Rakovski, Rozenqolts, İkranov, Çernov, Xocayev, Kirov,
Menyinski, Kuybeşev Qorki, Molotov, Kaqanoviç, Voroşilov,
N.İ.Yejev, Pavlik Morozov, Engelsina Markizova, Vitali
Qubayev, Nikolay Kovtun (“Əzizimin cəfası” - Əbdül Qafarzadə;
“Qanunla zarafat etmək olmaz” – Tonqal”, Qonaqlıq), Aşatur,
Dostları ilə paylaş: |