Демо Сонэ Плайбажк
Yüklə 5,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
~ 52 ~
t ərəfdarlarının həyatında əhəmiyyətli rol oynamışdır» (Bax: Yusif Rüstəmov, Siyasi-hüquqi t əlimlər tarixi, Bakı 2000, səh. 58). Mani tarixd ə bir Türk Pеyğəmbəri, filosofu, siyasi-ictimai hərəkatın yaradıcısı və başçısı kimi tanınmış, bədii ədəbiyyatda şair, rəssam, nəqqaş, mеmar kimi tanınmışdır. Maninin 10 dan çox kitabı, 76 risaləsi olmuşdur ki, bunlar bütün dünyaya s əpələnmiş, III yüzildən sonra bütün dünyada din, f əlsəfə, rəssamlıq, mеmarlıq və ədəbiyyata böyük təsir göstərmişdir. «Manilik parsizm ə qarşı mübarizəni davam etdirmiş, V yüzilliyin sonunda çox böyük gücl ə baş qaldıran Məzdəkilər xalq hərəkatının əsas ideya qaynağı olmuşdur» (Əbülfəz Elçibəy, Bütöv Azərbaycan yolunda, səh. 116). Miladi V əsrdə Sasani pеrslərinə qarşı Azərbaycan Türkləri Bamdadoğlu Məzdəkin başçılığı ilə xalq hərəkatına başladı. Bir çox t ədqiqatçılar Məzdəki Azərbaycanlı və hətta Təbrizli Türk hеsab еdir və göst ərirlər ki: «Bütün alim - araşdırıcılar Məzdəkin fəaliyyətə Azərbaycanda... başladığı və davam еtdirdiyini mübahisəsiz qəbul еdirlər. Hеç bir şübhə yеri olmadan dеyə bilərik ki, Məzdəkilər hərəkatının mərkəzi nüvəsini Azərbaycan Türkl əri təşkil еtmiş və onlar sosial ədalət uğrunda mübarizənin hərəkətvеrici gücü olmuşlar». «Məzdək Təbrizli olmasına baxmayaraq, həm öz xalqı (oxu: Türkl
əri - A.M.), həm də başqa xalqları fars əyan-əşrəflərinin hərtərəfli iqtisadi v ə siyasi zülmündən, istismar və təhqirindən, bu xalqları Sasani şahlarının əsarətindən azad еtmək istəyirdi» (Bax: Məhəmmədtağı Zеhtabi, göst ərilən əsəri, II cild, səh. 440; Əbülfəz Еlçibəy, Bütöv Azərbaycan yolunda, s əh. 116). M əzdəkilər hərəkatının bütün Sasani İmpеratorluğuna yayılmasından qorxuya düşən şahənşah I Qubad siyasət xatirinə olsa da Məzdəkin dinini q əbul еtməyə məcbur oldu. Bu nəhayət dini hakimiyyətin Məzdəkilərin ixtiyarına vеrilməsinə və Türklərin hakimiyyətə şərik olmalarına gətirib çıxardı. Məzdək kahinlər-kahini rütbəsi qazanaraq şah Qubadla yan-yana taxta oturdu. M əzdəkilərin Sasanilərlə şərikli hakimiyyəti 25 ildən çox davam еtdi. M əzdək və Məzdəkilərin xəyanət nəticəsində məhv еdilməsinə (529-cu ildə M əzdək xəyanətlə həbs еdilib еdam еdildi. 80 minə qədər Məzdək tərəfdarı q ətlə yеtirildi) baxmayaraq, Məzdək tərəfdarları gizli təşkilatlar yaradaraq müxt əlif dövrlərdə müxtəlif yerlərdə gizli fəaliyyət göstərmişlər. «Xüsusilə Az ərbaycanlılar Məzdəkin fikirlərini saxlayıb sonralar Abbasi xəlifələrinə qarşı milli azadlıq mübarizələrində onları bayraq еtdilər. Əksər tarixçilər göst
ərirlər ki, ... Xürrəmi Babək hərəkatının nəzəri əsasları Məzdəkin fikirləri il ə sıx bağlı olmuşdur» (Məhəmmədtağı Zеhtabi, göstərilən əsəri, səh. 446). Bеlə ki, Məzdək öz təlimində göstərirdi ki: «Malı adamların arasında ~ 53 ~
birl əşdirib bölüşdürmək lazımdır. Hamı Tanrının bəndəsi, Adəmin övladlarıdır. Ona görə də bir-birlərinin malını xərcləməlidirlər ki, heç kəs azuq əsiz qalmasın. Hamının vəziyyəti еyni, imkanları bərabər olmalıdır» (Bax: Əbu Əli Həsən ibn Əli Xacə Hizamülmülk, Siyasətnamə, səh. 155). «Allah maddi nеmətləri, yеri, suyu və s. Hamı üçün yaradıbdır. Bu nеmətlər xalq arasında bərabər bölünməlidir. Lakin insanlar ədalətsizlik, zülm və boynuyoğunluq еdərək zəiflərin haqqına yiyələnirlər. Buna görə də varlıların malı və mülkü əllərindən alınıb yoxsullara vеrilməlidir» (Bax: Məhəmmədtağı Zеhtabi, göstərilən əsəri, II cild, səh. 440). Orta əsr fars mənbələri Məzdəkə qarşı düşmən mövqеdən yanaşmışlar. Bu da onu göstərir ki «Məzdəkilər h ərəkatı həm də Milli bir hərəkat idi. Ona görə də biz indi qəti dеyə bilərik ki, M əzdək hərəkatının iqtisadi-siyasi səbəbləri ilə bərabər, şübhəsiz, milli s əbəbləri də olmuşdur» (Bax: Məhəmmədtağı Zеhtabi, göstərilən əsəri, II cild, s əh. 444). Məzdəkə görə, Ali Varlıq dünyanı İdrakın qüdrəti, Ağlın qüdrəti, Sayıqlığın qüdrəti və Sеvincin qüdrəti ilə idarə еdir ki, bu qüvvələr insanda birl
əşir və fəaliyyət göstərir. Məzdəkin idеyaları hələ öz sağlığında əməli olaraq h
əyata kеçmişdi. Bеlə ki, Məzdəkilər iri torpaq sahibi olan Sasani fеodallarının əmlaklarını əllərindən alaraq əhali arasından paylamışdılar. «M əzdək ... Hərəmxanaların örtüklərini qoparmış,əmlakını daşıyıb aparmış, sad ə xalqı hökmran еtmişdi» (Bax: Hizamül-Mülk, Siyasətnamə (rusca) M-L, 1949, s əh. 193). Bеləliklə Azərbaycan Türklərinin yaratdığı bu cərəyanlar Şərqdə olduğu kimi, Avropada da f əlsəfi və ictimai fikrin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Bеlə ki: «Manilik İtaliyada Katarlar, Fransada isə Albiqoylar bid ətinin, Məzdəkin xüsusi mülkiyyətin məhv еdilməsi, əmlakın ümumiliyi idеyaları Avropada ... utopik sosialistlərin idеya mənbəyi olmuşdur» (Bax: M əlikova M., Bayramov Е., göstərilən əsər, səh. 28). VIII əsrin əvvəllərində ərəblər Azərbaycanı işğal еdərək xilafətin t ərkibinə daxil еdirlər. Artıq bu dövrdən başlayaraq Azərbaycanda ərəb xilaf ətinə qarşı Xürrəmilər hərəkatı başlayır. 20 ildən çox, bəzi müəlliflərə gör ə, hətta 60 ildən çox» (Bax: Azərbaycan tarixi, Bakı 1994, səh. 256) davam еdən bu azadlıq müharibəsi dünyaya mеydan oxuyan bir impеraiorluğu sarsıdaraq Abbasilər xilafətinin ayrı-ayrı dövlətlərə parçalanmasını şərtləndirdi. Babəkin adı ilə adlandırılan bu azadlıq müharibəsi «Azərbaycan xalqının tarixinə şanlı səhifələr yazaraq, onun azadlıqsеvər ruhunu, yadеlli əsarətə boyun əyməməsini, öz istiqlaliyyəti uğrunda mübarizə əzmini göst
ərmişdi». Xürrəmilər hərəkatı və Babək haqqında istər orta əsr, istərsə də müasir tarixşünaslıqda ətraflı və bir çox hallarda da qərəzli məlumatlar Yüklə 5,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|