Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazi rinin 06 dekabr 2010-cu il tarixli 1574
Yüklə 5,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
məhdudlaşır. Məsələn, kişilər daha yüksək maaşlı işlərə cəlb olunmaq imkanına malik olduqları halda, qadınların bir hissəsi yoxsulluq ucbatından məcburi olaraq fahişəyə çevrilirlər. Nəhayət, Engels qadm və kişi üçün azadlığın toxumlarını müasir kapitalizm şəraitində yeni ailə formasının yaranmasında görür. Fəhlə sinfi daxilində nikahlar daha çox azad, valideynlərin seçimi olmadan, məhəbbət əsasında baş verir. Engels iki partnyorun bir-birini sevgi əsasında azad seçə bilməsini bərabərlik kimi başa düşür. Məhz bu nikah forması yeni cəmiyyətin başlanmasından və bununla da istismarçı buıjua nikahının sonundan xəbər verir. “Ailənin, xüsusi mülkiyyətin və dövlətin mənşəyi” adlı əsərində Engels dövlətin tarixi təkamülünü yenidən Ç. Darvinin əsərlərinə müraciət etdiyi təkamül nəzəriyyəsinə əsaslanaraq, izləməyə çalışır. Engels göstərir ki, dövlət həmişə mövcud olmamışdır. O, hakim sinfin hökmranlığını qorumaq üçün tarixin tələb etdiyi anda yaranmışdır. Bu, bütövlükdə Hcgclin təsvir etdiyi kimi birdən-birə meydana gələn və öz üzərinə cəmiyyətdə yeni qayda və harmoniya səviyyəsinin təmin edilməsini götürən yeni institut deyildir. Əlbəttə, dövlət siniflər arasında konfliktin çox davamlı olduğu və bu antaqonizmləri itaətdə saxlamaq lazım gəldiyi vaxt yaranır. Meydana gəldikdən sonra, dövlət nəhayətdə hakim sosial sinfin cəmiyyətin digər sinifləri üzərində öz qaydalarını möhkəmləndirmə vasitəsinə çevrilir. Bundan əlavə, Engels Marksın mövqeyi ilə tam üst- üstə düşən bir fikir ifadə edərək göstərir ki, tarixin müəyyən dövründə, məsələn, II Fransa imperiyası zamanı, siniflər faktiki olaraq bir-birini tarazlaşdırdıqları vaxt dövlət bir 132 sinifdən digərinə qarşı istifadə edərək müstəqil qüvvə kimi çıxış edə bilər. Engelsin marksist fəlsəfəsinin təbiəti və tarixə materialist baxışa, ailənin və dövlətin təbiətinə dair əsərləri Marksın irsini onun ölümündən sonra təbliğ etməyə və təhriflərdən qorumağa xidmət etmişdir. Sonrakı marksistlər Marksın təhlillərini onun Özünün o qədər də aydm izah etmədiyi sahələrdə, məsələn, ailə və dövlət haqqında müzakirələr kimi, aydınlaşdırmış və geniş ləndirmiş, beləliklə də XX əsrdə ailənin təbiətini başa düş mək üçün ailəyə dair bu mülahizələri faydalı hesab etmişlər. Lakin görünür ki, Engelsin özü də dialektik materializmi təbiətin bütün sahələrinə tətbiq edərək, Marksın fikirlərini tam açılmamış qoyur və belə bir təəssürat yaradır ki, o, Marksın əsas diqqət yetirdiyi istehsal, xüsusən də sosial institutların təkmilləşdirilməsindo əməyin və fəhlənin rolu, eləcə də tarixi ideologiya və şüurun tarixi mühümlüyü kimi bəzi fikirlərinin üstündən ötüb keçməyə çalışır. V. İ. Lenin Engels öz əsərləri ilə dialektik materializm və tarixi materializmin ilk genişləndirilmiş ifadəsinə töhfə verdiyi halda, Lenin Marksın mirasına həm inqilabi praktika, həm də nəzəriyyə nöqteyi-nəzərindən mühüm əlavələr etmişdir. Lenin və eləcə də Lev Trotski öz tərəfdarlarını inqilabi nəzəriyyə ilə təmin edə bildilər. Rusiyadakı avtokratik rejimi kəndli inqilabının gücü ilə aradan götürərək, onlar kapitalizm mərhələsindən sıçrayıb keçmiş ölkədə inqilabı necə etmək lazım olduğunu açıq şəkildə göstərdilər. Çarizm dövründə Rusiya nisbətən azsaylı fəhlə ordusu ilə əsasən aqrar ölkəsi 133 idi; ölkədə hakim sinif kapitalistlər deyil, zadəganlar idi ki, onların da hakimiyyəti torpaq üzərində mülkiyyətə arxalanırdı. Beləliklə, sosialist inqilabı bu geridə qalmış ölkənin həyatında gündəlik məsələ kimi qarşıya çıxdıqdan sonra bütün diqqət təbii olaraq Rusiyaya yönəldi. Lenin və Trotski, bir qədər sonra isə Stalin və Trotski arasında məhz Rusiyadakı spesifik amillər və şərait üzündən əsaslı mövqe ayrılığı yarandı və bu nəticə etibarı ilə sonuncunun 1941-ci ildə Meksikada qətlinə gətirib çıxardı. Əgər Leninin marksist mirasa töhfəsi onun Rusiyadakı praktik siyasi müvəffəqiyyətidirsə, elə onun əsas nəzəri töhfəsini də burada axtarmaq lazımdır. 1903-cü ildə o özünün məşhur “Nə etməli?” kitabçasım çap etdirdi. Bu əsər onun Rusiyadakı sosial-demokratlar arasındakı rəqiblərinə - xüsusən Plexanova, eləcə də anarxistləri müdafiə edənlərə (XIX əsrin ikinci yarısında Rusiyada xalqçılar (“narod- niklər”) arasında çox geniş yayılmış siyasi hərəkatın üzvlərinə) cavab olmalı idi. Öz pamfletində Lenin sosialist inqilabının bir neçə - siyasi və iqtisadi sahələrdə həyata keçirilməsinin vacibliyini göstərir. Onun fikrincə, həmkarlar ittifaqının səyləri nəticəsində fəhlələrin azadlığa çıxmasmı zənn etmək sadəlövhlük olardı. Ekonomizm adlandırdığı bu cür səyləri o, təklikdə qeyri-qənaətbəxş hesab edirdi. Ümu- mən həmkarlar ittifaqlarına qarşı çıxış edən Lenin sosialist lərin müxtəlif düşərgələrində (məs., Almaniyada Eduard Bemşteyn tərəfindən) göstərilən reformist cəhdləri kəskin tənqid edirdi. Lenin belə düşünürdü ki, inqilaba ciddi hazırlıq tələb olunur. Bunun üçün inqilabçılar fəhlə sinfinin rəyini yaradıb formalaşdırmalı, onların Marks və Engelsin təlimində öz əksini tapmış tam tarixi hərəkatın həqiqi şüur 134 sahibləri səviyyəsinə yüksəlməsinə kömək etməlidirlər. Beləliklə, o inanırdı ki, inqilabçılar nəzəri yeniliklər əldə etmək üçün işləməli və eyni zamanda özlərini hökumətə qarşı təşviqata və inqilabı həyata keçirmək üçün partiyanı hazırlamağa həsr etməlidirlər. Bir çox müasirlərindən fərqli olaraq, Lenin hesab edirdi ki, inqilabi partiya özlərini tamamilə inqilab işinə həsr etmiş inqilabçı kadrlardan ibarət olmalıdır. Leninin öz həyatı buna bir misal idi: o, bütün gücünü, hətta xaricdə sürgündə olduğu illərdə belə Rusiyadakı inqilaba həsr etmişdi. Məhz bu cür peşəkar inqilabçılar inqilab edə bilərdilər. Onlar Marks və Engelsin təlimini dərindən öyrənməklə, diqqət lərini qarşılaşdıqları faktiki şəraitin təbiətinə yönəltməklə və inqilabi hərəkatı təşkil edəcək kütlələr arasında mövcud tarixi şəraiti müvafiq surətdə başa düşməyi tərbiyə etməklə özlərini hazırlamalıdırlar. Daha sonra Lenin təkid edirdi ki, bu cür inqilabçılar həm həmkarlarının ruh yüksəkliyini qaldırmaq cəhdində, həm də qarşı-qarşıya durduqları hakim rejimi devirmək kimi çətin cəhddə hökmən yorulmaz təşviqat kampaniyasına qoşulmalıdırlar. Rusiyada bolşevik lərin müvəffəqiyyəti digər ölkələrdə də bir çox potensial inqilabçıları öz inqilabi mübarizə formalarım axtarıb tapmaq üçün Leninin “Nə etməli?” əsərinə müraciət etməyə məcbur etdi. Georq Lukaç böyük heyranlıqla Lenini inqilabi partiyanın müvəffəqiyyəti üçün vacib olan nəzəriyyələri ixtira edən və diqqətlə hazırlayan y an nəzəriyyəçi, hansı taktikalardan nə vaxt və nə cür effektiv istifadə olunmasına dair geniş düşüncəyə malik yan siyasətçi bir şəxs kimi təsvir edir. Lenin fəhlə və burjua sinifləri içərisində bütün 135 Yüklə 5,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|