Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazi rinin 06 dekabr 2010-cu il tarixli 1574
Yüklə 5,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Antonio Qramşi (1891-1937)
cəmiyyətdəki sinfi münaqişələr onlar arasındakı qarşılıqlı əlaqəni nəzərə almadan özlərini marksist adlandıranlan itti ham edirdi. O, inanırdı ki, müasir dünyada sinfi mübarizənin təbiəti hər yerdə eyni deyildir. Beləliklə, o göstərir ki, əsl marksist baş verən hadisələrdən yaxşı baş çıxarmalı, özündə həyatın mürəkkəbliklərini ehtiva edən dünənin nəzəriyyə sindən yapışmamalıdır. Lenin bu cür nəzəriyyəçilərə tarixi materializmin köməyinə arxalanmağı məsləhət bilirdi. Bu, Marksm mirasına daha bir mühüm töhfə idi və Luis Altüsser, Niko Pulantsas və başqa alimlərə güclü təsir göstərmişdi. Leninin 1917-ci ilin avqustunda tamamlanmış, lakin Oktyabr inqilabından sonra çap olunmuş “Dövlət və inqilab” adlı əsəri marksist nəzəriyyə və praktikasına böyük bir töhfə kimi qiymətləndirilə bilər. Burada o, Marks və Engels tərəfindən çox cüzi toxunulan sosialist və ya fəhlə dövlətinin təbiətini ətraflı təhlil edir. Burada Lenin proletariatın inqilabi diktaturasının cizgilərini görməyə, dövlətin, Engelsin sözləri ilə desək, necə “solmasını” müəyyənləşdirməyə çalışır. Lenin göstərir ki, Rusiyada Kerenskini hakimiyyətə gətirən, lakin parlamenti toxunulmaz saxlayan Fevral inqilabı həqiqi sosialist inqilabına doğru ilkin addım idi. Həqiqətən də o belə hesab edirdi ki, Fevral inqilabı nəticəsində çar devrildiyindən və parlamentə cəmiyyət üzərində nəzarət hüququ verildiyindən o, burjua xarakteri daşıyırdı. Beləliklə, bu rejimin proletariat, Rusiyanın fəhlə sinfi adından devrilməsi labüd idi. O, daha sonra göstərir ki, bu, kəndli və fəhlələrdən birgə səylər tələb edirdi; kəndlilər sayca fəhlələri bir neçə yerdə, məsələn, Petroqradda üstələyirdi. Lenin göstərirdi ki, nifrətedici Kerenski rejimini devirdikdən sonra bolşeviklər Rusiyada münasib fəhlə 136 dövləti quruculuğuna başlamalıdırlar. Lakin əsimdə bu dövlətin inqilabi proletar diktaturası olması fikrinin özü nə deməkdir? Dövlətin idarə edənlərin idarə olunanlar üzərində zorakılıq aləti olması və inqilab nəticəsində onun yox olması haqqında oxşar fikirlərə Marks və Engelsin əsərlərində də rast gəlinir. Bu məsələlərdə Lenin Marksm nəzəriyyəsinə sadiq qalaraq Marksm fikirlərində yer alan ikimənalıqla mübarizə aparmaqla yanaşı, Rusiyada fəhlələrin dövlətinə bələdçilik etmək üçün yeni prinsiplər inkişaf etdirməli idi. O göstərirdi ki, fəhlə dövləti hakimiyyəti fəhlə sinfi adından ələ almalı və bu hakimiyyətin özü fəhlələrin nümayəndələri tərəfindən tutulmalıdır. Lakin belə bir dövlətdən burjuazi yanın və çar rejiminin qalığı olan əvvəlki hakim sinfə qarşı silah kimi istifadə edilməlidir. Burada Lenin Marks və Engelsin fikirlərindən də irəli gedir. O, təkid edir ki, fəhlə dövləti fəhlələrin və bununla da bütün cəmiyyətin azad edilməsi üçün bir silaha çevrilməlidir. Rusiya cəmiyyətinin 1917-ci ilin ortalarına qədərki vəziyyəti haqqında daha sonra o, belə qənaətə gəlir ki, fəhlə dövlətində hakimiyyət fəhlə sinfinin nümayəndəlirinin əlində, başqa sözlə, hərbi hərəkatda cəmləşməlidir. O, keçmiş cəmiyyətin qalıqlarının hələ də açıq ifadə olunan sosial və iqtisadi ədalətsizlik nümayiş etdirdiklərini və buradan da ölkə üçün bu cür demokratiyanın uyğun olmadığım göstərirdi. Lenin sosialist dövləti haqqında təsəvvürləri 1871-ci il Paris Kommunası və onun haqqında xüsusən Marksm analizindən istifadə edərək inkişaf etdirməyə çalışır. 0 , burada özünün belə bir fikrinə dayaq tapırdı ki, Rusiya dövləti burjua demokratiyasında təsəvvür olunduğu kimi bütünlükdə vətəndaşların deyil, fəhlələrin adından idarə 137 olunmalıdır. Oktyabr bolşevik inqilabı nəticəsində hökuməti qurarkən Lenin Kerenski hökumətini devirməyə kömək etmiş fəhlə şuraları - sovetlər əsasında yeni sosialist rejimini təşkil etdi. Sovetlər Kommunist Partiyasının aparatı ilə birgə inkişaf edərək Leninin “D övlət və inqilab” əsərində təhlil etdiyi real fəhlə dövlətinə çevrildi. Lenin imperializmin təhlili ilə marksist düşüncəsinə bəzi tədqiqatçılam göstərdiyi kimi, özünün ən qiymətli töhfəsim vermiş oldu. O göstərirdi ki, imperializm kapitalizmin ən yüksək pilləsidir. Yetkin kapitalizm haqqmda öz yazılarında, xüsusən “KapitaF’da Marks görünür ki, XIX əsrin ortalarından sonra baş verən tarixi hadisələri izləyə bilməmişdi. Lakin elə onun öz dövründə kapitalizm yeni görkəm almağa başlamışdı. İngiltərə və Fransa kimi ölkələr dünya və xüsusən də Asiya və Afrika üzərində öz ağalıqlarını genişləndirməyə çalışırdılar. Öz əmtəələri üçün daha geniş bazar axtarmaqla yanaşı, daha çox xammal ehtiyatlan və istehsalı üçün ucuz işçi qüvvəsi axtarışında olan bu inkişaf etmiş kapitalist dövlətləri digər ölkələrin əhalisini öz daimi tabeçiliyində saxlamaq istəyirdilər. Bu, nəticə etibarilə varlı kapitalist ölkələri ilə yoxsul, müstəmləkə və ya fəth olunmuş dövlətlər arasında dünyada getdikcə artan və bu gün də qalmaqda olan parçalanmaya gətirib çıxarmış oldu. Lenin bu inkişafı özünün “İmperializm kapitalizmin ən yüksək mərhələsidir” adlı əsərində aydınlaşdırmağa və izah etməyə çalışmışdır. XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində baş verən tarixi inkişafı Lenin dərindən təhlil edərək göstərməyə çalışır ki, müasir imperializm kapitalist ölkələrində maliyyə kapitalının yüksək səviyyəyə qalxması 138 ilə yanaşı bir ovuc inhisarçının yaranmasına səbəb olmuşdur. Kapitalizmin hərəkətverici qüvvəsi sayılan, daim daha çox gəlir axtarışında olan ABŞ, Fransa, Almaniya və bir sıra digər kapitalist ölkələrinin sənayeçiləri öz kapitallarını daha az inkişaf tapmış ərazilərdə yatırmağa və bununla da bu ölkələr üzərində öz hökmranlıqlarını qoruyub saxlamağa can atırdılar. Nəticə etibarı ilə Lenin belə bir fikrə gəlir ki, XX əsrin əvvəlində dünya bir tərəfdən müstəmləkəçi və ya kapitalist, digər tərəfdənsə məzlum millətlərə bölünmüşdür. Bu bölgü bir tərəfdən kapitalist sinfinin özünün təşəbbüsü, digər tərəfdənsə işğal olunmuş ərazilərdə kapitalizmin inhisarını qanuniləşdirməyə çalışan dövlət məmurlarının bir gə səyləri nəticəsində baş verdi. Lenin inhisarçı kapitalizmi kapitalist inkişafının yeni mərhələsi kimi vurğulamaqla Marksın mirasına yeni məna vermiş oldu. Daha sonra bu təhlil burjua ölkələri ilə asılı ölkələr arasında dərinləşən qütbləşməni təsvir etməsi ilə yeni idi. Leninin fikrincə, bu bölünmə, Marks tərəfindən də qabaqcadan göstərildiyi kimi, dünya proletariat inqilabına əsas yaradacaq dərəcədə qüvvəli idi. Antonio Qramşi (1891-1937) Lenin kimi italyan radikalı Antonio Qramşi də gənclik vaxtlarından sosialist hərəkatına cəlb olunmuşdu. Lakin Lenindən fərqli olaraq ona heç vaxt fəhlə sinfi adından rejimi devirmək müyəssər olmamışdır. Əslində 1920-ci illərdə bir çox solçu radikallar kimi Qramşi də Sovet rejiminə öz heyranlığını gizlədə bilmirdi. Qramşi İtaliyanın solçu qruplarında uzun müddət aktiv siyasi və intellektual 139 Yüklə 5,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|