Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
Afaq Yusifli İshaqlı 190 nifrət oyadır. Onun bacısı Henrietta Klitandr adlı bir gənci sevir və onunla ailə həyatı qurmaq istəyir. Öz səadətini sevdiyi adamla rəsmi kəbində evlənməklə görən bu qız bacısı Armandanın əksinədir. Armanda isə insanı heyvanlarla yaxınlaşdıran, bərabərləşdirən ehtiraslardan əl çəkib fəlsəfə ilə kəbin kəsdirməyi təbliğ edir. O, allahın adını çəkməsə də, fəlsəfə xatirinə tərki-dünyalıq təbliğ etsə də, onun moizəsi kilsə xadimlərinin baxışlarından fərqlənmir. O, kəbindən əslində saxta, qondarma bir ikrahla söhbət açır. Henrietta anası Filamintadan, xalası Belizadan, bacısı Armandadan fərqli olaraq ağıllı, düşüncəli, təvazökar və sadə bir qızdır. O, hadisələrə daha ayıq yanaşır, təbiətə, cismani meyllərə qarşı çıxmağı bəyənmir. Qadın olmaq, ana olmaq kimi şərəfli bir vəzifədən utanmır. Onun sadə danışığı, məntiqi heyran edir. Onda paxıllıq, xudbinlik yoxdur. Ancaq qadın cildinə girmiş Tartüf /Stendal/ olan Armanda paxıl, intiqamçı, məkrli və xudbin bir şəxsdir. Elm, fəlsəfə isə onun eybəcər təbiətini örtən, gizlədən bir maskadan başqa bir şey deyildir. Klitandr vaxtilə onu sevirdi, onun rəğbətini qazanmağa çalışırdı. O vaxtlar Armanda Klitandrın sevgisini rədd etmişdi. Lakin onun indi başqasını, Henriettanı sevdiyini eşidəndə onda paxıllıq, xudbinlik duyğuları baş qaldırır. Bu özündən razı filosof qadın elə güman edir ki, o, Klitandrı təzədən çağırsa, sevgi vəd etsə, istədiyinə nail olar, onu bacısının əlindən ala bilər. Halbuki Klitandr artıq bu qadını sevmirdi, onun saxtakarlığını, riya- karlığını görmüş və anlamışdı. Armanda Klitandrla Hen- riettanın səadətinə mane olmaq üçün hər cür imkana, vasitəyə əl atır. Anası Filamintanı da qızışdırır ki, onların evlənməsini pozsun. Klitandrın onun elmi haqqında hörmətlə danışmadığını deyib, bu şöhrətpərəst qadını büsbütün özündən çıxarır ki, Klitandrla Henriettanın evlənməsini pozsun. XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 191 Filamintanın da alimliyi formaldır və maskadır. Platonun idealist fəlsəfəsi ilə maraqlanan bu qadın qızı kimi qondarma əda ilə dünyəvi, cismani olan hər şeyi, ideal və ülviyyət xatirinə rədd edir. Cisim kimi cındır bir əskiyə bu qədər əhəmiyyət verilməsinə qarşı çıxır. Alim qadınlardan olan Beliza da belə hesab edir ki, "cisim həmişə ruhun dalınca bir addım arxada gedir". Şöhrətpərəstlikdə, riyakarlıqda Beliza Armanda və Filamintadan geridə qalmır. Molyer onların simasında yalançı alimliyi, alim kimi görünmək xatirinə alimliyi, elmi bəhanə edib özünü xalqdan, insani hislərdən məhrum edən şöhrətpərəstləri tənqid obyektinə çevirir. Komediyada Trisoten və Vadius kimi pedant, ikiüzlü kişi alim surətləri də yaradılmışdır. Həqiqi elmi biliklərdən, insani sifətlərdən uzaq olan bu adamların elmi ancaq kitablarla bağlıdır, sağlam düşüncə və məntiqdən uzaqdır. Onlar daha çox Getenin "Faust" əsərindəki Vaqneri xatırladırlar. Komediyada təsvir edilən üç alim qadının müəllimi və pərəstiş obyekti olan Trisoten əslində axmaq, tamahkar, şöhrətpərəst bir adamdır. Filaminta qızı Henriettanı ona vermək istəyir. Ancaq gənclərin kələyi və Henriettanın atası Krizalın özünü müflis elan etməsi onları çətin vəziyyətdən qurtarır. Krizalın, doğrudan da, müflis olduğunu düşünən Trisoten qızdan imtina edir. Trisotenlə Vadiusun bir-birinə mədhnamə oxumaları və sonra bir-birini təhqir etmələri komediyanın tənqidi ruhunu daha da gücləndirir. Bu surətlərin vasitəsilə Molyer Koten və Menape kimi ədəbi rəqiblərini məsxərəyə qoymuşdur. Komediyada tez-tez fəlsəfi söhbətlər aparılır, "Gülünc ədabazlar"da toxunulan təmtəraqlı, ədabaz danışıq üsulu tənqid olunur. Xalqın sadə danışıq dili kobud və eybəcər sayılır. Qulluqçu Martina Vojelin qrammatik tələblərinə uyğun danışmadığı üçün Afaq Yusifli İshaqlı 192 qovurlar. Martina öz alim xanımlarının ədalı danışığını rədd edir. Onun fikrincə, o danışıq xoşa gələr ki, onu başa düşsünlər. Öz alim qəhrəmanlarına gülən Molyer həqiqi elmi görüşləri, bilikləri alqışlayır. "Tartüf, yaxud fırıldaqçı". Molyer satirasının gücü "Tartüf" komediyasında daha kəskin şəkil alır. Kilsə xadimlərinin riyakarlıq və cinayətlərinə qarşı yönələn bu əsərdə ədib o dövrdə fransız cəmiyyəti üçün böyük təhlükə olan real hadisələri ümumiləşdirmiş və onlara gülmüşdür. İntibah dövrünün humanistləri tərəfindən ağır zərbələr alan katolik kilsəsi ateist dünya görüşünü boğmaq, insanları itaətdə saxlamaq məqsədilə yeni-yeni metodlara əl atırdı. İsa qardaşları cəmiyyəti, yəni yezuitlər, "Müqəddəs bəxşişlər cəmiyyəti" və başqaları belələrindən idi. Bu sonuncu cəmiyyətə kraliça Anna gizlincə himayəçilik göstərirdi. Paris parlamentinin prezidenti Lamuanyon isə həmin cəmiyyətin üzvü idi. Onların hər ikisinə komediyada üstüörtülü işarələr edilir. Cəmiyyət öz üzvlərini gizli nəzarət və casusluq məqsədilə azadfikirlilikdə şübhə doğuran evlərə göndərirdi. Fanatik casuslar öz qurbanlarının etibarını qazanıb, onları açıq danışmağa məcbur edir, inkvizisiya üçün material hazırlayırdılar. Bu təşkilatın işi o qədər çirkin bir şəkil almışdı ki, hətta kral XIV Lüdovik ona ikrahla yanaşmış və qanunsuz yığıncaqları, cəmiyyətləri, birlikləri ləğv etməli olmuşdur. Lakin bu dini qardaşlıqların fəaliyyəti bununla bitməmişdi, gizli, qeyri-leqal, güclü şəkil almışdı. Molyer də öz satirasını bu fanatik riyakarlar əleyhinə yönəltmişdi. Bununla bərabər "Tartüf" komediyasında məsələ daha dərindən və əhatəli qoyulur və əsər bütünlükdə feodal- katolik irticasına qarşı qüdrətli etiraz kimi səslənirdi. Molyer əsərin tamaşasına nail olmaq üçün çox əlləşmiş, dönə-dönə üzərində işləmiş, bir neçə variantını yaratmışdır. Kilsə Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|