Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 3,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------214------------------------------------ • Sistemin reallaşdırılması üçün adekvat instrumentariyanın seçilməsi. Lakin burada yuxarıda qeyd edilən bir neçə vacib mərhələ yoxdur. Qeyd edildiyi kimi, işlərin quruluşu, intellektual sistemlərin layihələşdirilməsi mərhələlərinin sayı, onların icrasının ardıcıllığı bir çox obyektiv və subyektiv amillərdən asılıdır. Lakin işlərin bir çox mərhələ və quruluşu, demək olar ki, bütün tip intellektual sistemlər üçün ümumi və zəruridir. Aşağıda belə mərhələlərin və onların quruluşunun siyahısı sadalanır: 1.Predmet oblastının təsviri: bütün təşkiletmə prosesi üçün problemin vacibliyini göstərən predmet oblastının təyini; biliklər bazasına ekspertizaları (bilikləri) ötürməyi arzulayan problemli ekspertlərin təyini; inkişaf planının hazırlanması və elan edilməsi. 2.İşçi heyəti: layihələşdirmə qruplarının və uyğun tapşırıqların təyini; layihəyə təcrübəli rəhbərin təyini; idarəetmənin düzgün yolunun müəyyən edilməsi və həyata keçirilməsi. 3.Layihənin qəbulu: təşkilati iclasın keçirilməsi; problemə yanaşmanın müzakirəsi; xüsusi inkişaf planının hazırlanması; lazımi texniki alət və vasitələrin quraşdırıl- masına hazırlıq. 4.Sistemin prototipi (ilkin modeli): sistem prototipinin inkişafı və yoxlanılması (testləşdirilməsi); yoxlanışın nəticəsi olaraq predmet oblastı haqqında əlavə informasiyanın toplanması. 5.Bitkin sistemin inkişafı: prototipin biliklər bazasının genişlənməsi; istifadəçi interfeysinin quruluşunun . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------215------------------------------------ qiymətləndirilməsi; istifadəçilərin öyrədilməsi və sənədləşmə vasitələrinin birləşdirilməsi. 6.Sistemin verifikasiyası (yoxlanışı): ekspert və potensial istifadəçilərin yoxlanış prosesinə cəlb edilməsi; layihə ilə uyğun sistemin işləməsinin təminatı. 7.Sistemin inteqrasiyası: bitkin sistemin planlaşdırıldığı kimi yerinə yetirilməsi; fəaliyyətdə olan sistemlə uyğunluq və qarşılıqlı əlaqənin təminatı. 8.Sistemin dəstəklənməsi: sistemə dəstək verilməsinin fasiləsizliyinin təminatı; yeni informasiyanın qəbulu zamanı biliklər bazasının modernləşdirilməsi; sistemə görə cavabdehliyin saxlanılması. 9.Sənədləşdirmə: sistemin tam sənədləşdirilməsinə hazırlıq; istifadəçi üçün idarə etmənin hazırlanması; istifadəçilərə məsləhətlərin hazırlanması. İntellektual sistemlərin yaradılması mərhələləri dəqiq və nizamlanmış deyildir. İntellektual sistemlərin (və ya sistemin həyati dövrü) mövcudluq mərhələləri instrumentari (bir ixtisasda işlənən alətlər komplekti) ilə reallaşan sistemin hazırlıq səviyyəsinə, onun funksional bacarıqlarının tamamlanmasına uyğundur. İntellektual sistemlərin mövcudluğunu müəyyən edən növbəti mərhələlər isə bunlardır: nümayiş etdirilən prototip; tədqiqat prototipi; fəaliyyət göstərən prototip; sənaye sistemi; kommersiya sistemi. Nümayiş etdirilən prototip – bu, sistemin problemli tapşırıqlarının bir hissəsini həll edən zaman hazırlanmış vəziyyətidir. Nümayiş etdirilən prototipin hazırlanması zamanı ziddiyətli məqamları həll etməyə səy göstərirlər: . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------216------------------------------------ bir tərəfdən nümayiş etdirilən prototip mərhələsində sistem onun qabiliyyətlərini dolğun xarakterizə edən tapşırıqları yerinə yetirməyə məcburdur, digər tərəfdən isə sistem bu mərhələni mümkün qədər tez keçməyə çalışır. Nümayiş etdirilən prototipin işi, əgər bir neçə tapşırığın həlli üçün kifayət olan minimal qaydalar toplusu ilə əməliyyat aparırsa, qənaətbəxş hesab edilə bilər. Hazırlanma vaxtı iki aydan bir ilə qədər çox ola bilər. Tədqiqat prototipi 1,5 - 2 il ərzində layihələşdirilir. Sistemin inkişafının bu mərhələsində, sistemin biliklər bazası predmet oblastına kifayət qədər adekvat təsvir edən yüzlərlə qaydanı özündə saxlayır. Fəaliyyətdə olan intellektual sistemlərin prototipi genişlənmiş qaydalar (təxminən 1000-ə yaxın) mühitində nəticələrin keyfiyyətli çıxarılışını yerinə yetirir. Buna görə də çətin tapşırıqların çıxarılışı daha çox vaxt və yaddaş resursu tələb edir. Sənaye sistemləri həll müddətinin və tələb olunan yaddaşın əhəmiyyətli dərəcədə azalması şəraitində də predmet oblastının probleminin həllinin yüksək səviyyəsini təmin edir. Qaydaların miqdarı fəaliyyətdə olan prototiplərlə müqayisədə elə də nəzərəçarpan dərəcədə artmır. Bu mərhələdə qaydaların sayının genişləndirilməsi və intellektual sistemlərin daha effektiv alət vasitələri ilə təkmilləşdirilməsi hesabına fəaliyyətdə olan prototipin şəklinin dəyişməsi baş verir. Bu təxminən 3-4 il tələb edir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------217------------------------------------ PREDMET OBLASTI VƏ BİLİKLƏRİN ƏLDƏ OLUNMASI METODLARININ TƏHLİLİ Predmet oblastı dedikdə, seçilmiş meyarlarla təyin edilmiş insan fəaliyyətinin təsvir sferası başa düşülür. Təsvir olunan anlamlara onun fəaliyyətinin müxtəlif aspektlərini əks etdirən elementlər, hadisələr, münasibət və proseslər daxildir. Predmet oblastının təsvirində onun element və hadisələrinə ətraf mühitin mümkün təsiri, həmçinin də bu element və hadisələrin ətraf mühitə əks təsiri də olmalıdır. Predmet oblastının təhlili və tədqiqi üzrə işi: intellektual sistemlərin layihələşdirilməsi onun işinin səmərəliliyinə həlledici təsir göstərir. Predmet oblastının xüsusiyyəti layihələşdirilən intellektual sistemlərin fəaliyyət xarakterinə, biliklərin təqdim olunma metodunun seçilməsinə, biliklər haqqında müzakirə üsullarına və s. mühüm dərəcədə təsir göstərə bilər. Eyni zamanda belə bir misal gətirmək olar ki, müəyyən predmet oblastında istifadə olunmağa yönəldilmiş süni intellekt sistemi tamamilə başqa sahənin problematikasına uyğun gəlmişdir. Problem oblastı haqqında danışarkən predmet oblastı, həll olunacaq tapşırıqlar, məqsədlər, mümkün strategiya və evristikalar nəzərdə tutulur. Predmet oblastını onun fəaliyyətinin bütün bilik və anlam Yüklə 3,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|