.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------148------------------------------------
V.K.Finn
Finin Viktor Konstantinoviç 15 iyul 1933-cü ildə
Moskva şəhərində anadan olmuşdur, texnika elmləri
doktorudur. Linqvistika İnstitutunun intellektual sistem
şöbəsinin müdiri, elmi şuranın üzvü, doktorluq
dissertasiyası üzrə şuranın üzvü, “Elmi texniki
informasiya” jurnalının redaksiya heyyətinin üzvü,
Rusiya süni intellekt assosiasiyasının üzvü, əsas elmlər
üzrə ümumdünya assosiasiyasının üzvüdür.
Bu metod tədqiqatçı-eksperimentatorun induktiv
mühakimələrini modelləşdirir. DSM-metod informasiya
yetərsizliyi şəraitində verilənlərin məntiqi emalının yeni
vasitəsi olmaqla, qanunauyğunluq fərziyyələrini avtomatik
formalaşdırmağa imkan verir. Formallaşdırılmış induktiv
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------149------------------------------------
metodlar, o cümlədən, DSM-metod eksperimental
verilənlərdən çıxarılan nəticələrlə biliklər bazasını
avtomatik doldurmaq imkanları açır. DSM-metoddan
interaktiv rejimdə istifadə edilməsi elmi tədqiqatların
avtomatlaşdırılmasının olduqca səmərəli sistemlərini
qurmağa imkan verir.
Eksperimentlər DSM-metodun olduqca yüksək
səmərəlilik nümayiş etdirdiyini üzə çıxardı. Bu, xüsusilə
də, kimyəvi birləşmələrin yenidən sintezi zamanı bioloji
aktivliyin proqnozlaşdırılması məsələlərinin həllində özünü
qabarıq şəkildə göstərdi. Fərziyyənin yoxlanması üçün
deduktiv metodlardan istifadə edilməsi məqsədəuyğun
olduğundan, deduktiv və induktiv formalizmləri vahid
sistem alında birləşdirmək problemini həll etmək lazım
gəldi.
1975-ci ildə Q.Saymon BACOM adlı induktiv
nəticəçıxarma proqramını işləyib hazırladı ki, bu da süni
intellekt metodları ilə təbiət elmlərində qanunlar aşkar
etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Sonra bu proqramın
təkmilləşdirilmiş variantı – BACOM-5 meydana çıxdı.
Maraqlı cəhət bu idi ki, BACOM proqramının köməyi ilə
eksperimental verilənlər əsasında ideal qaz qanunu, Kulon
(1736-1806) qanunu, Keplerin üçüncü qanunu, G.S.Om
(1789-1854) qanunu, rəqqas və sabit təcil üçün Qaliley
qanunları yenidən kəşf edildi.
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------150------------------------------------
Şarl Oqyusten de Kulon
Georq Simon Om
Qalileo Qaliley
İohan Kepler
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------151------------------------------------
Psevdofiziki məntiqlər. Birinci dərəcəli predikatlar
(Yüksək dərəcəli məntiqlərdə kvantorlar yalnız
х, у, z
dəyişənləri üçün deyil, həm də predikatlara və
funksiyalara da tətbiq edilir) məntiqinin böyük imkanlara
malik olmasına baxmayaraq, bu, zaman, məkan,
səbəbiyyət və s. kimi mürəkkəb anlayışlarıdan söhbət
gedən hallarda biliklərin məntiqi təqdimatı üçün münasib
olmur. Bu hallarda psevdofiziki məntiqlər daha
münasibdir. “Psevdofiziki” termini fiziki gerçəkliyi olan
məntiqi münasibətlərin əks etdirilməsi ilə bağlıdır.
Psevdofiziki məntiqlərin tətbiqi aşağıdakılara imkan
verir:
-insanın ətraf fiziki dünya barədə qeyri-səlis
mühakimələrini, məsələn, hadisələrin zamanlı əlaqəliliyi,
obyektlərin məkanda yerləşməsi, fiziki hadisələr arasında
səbəb-nəticə əlaqələri, onların başvermə tezliyi və s.
haqqında mühakimələrini imitasiya (təqlid) etmək;
-nəticəçıxarma qaydaları əsasında yeni biliklərin
qenerasiyası (yaradılması). Bu biliklər təbii dildəki
mətnlərdən və ya sensor sistemlərdən alınmış
situasiyaların təsvirini tamamlayır və intellektual
sistemlərin yaddaşına daxil edilir.
Psevdofiziki məntiqlərin yaradılması münasibətlərin
semantikasını (zamanı, məkanı və s) nəzərə alan formal
sistem qurmağı və verilmiş psevdofiziki məntiqi təyin
edən fiziki gerçəkliyin modelini yaratmağı əhatə edir.
Məsələn, intellktual qurğu üçün zaman məntiqi
situasiyanın təsvirində əyani iştirak etməyən zamanlı
münasibətləri və bu münasibətləri bərpa edən deklarativ
təsvirləri hasil edən formal sistemlə təchiz edilmiş olur.
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------152------------------------------------
Psevdofiziki məntiqin əsas problemi elə məntiqlər
(fəzalı, zamanlı, kauzal (səbəblilik, hadisələr arasında
səbəb əlaqəsi), fəaliyyət məntiqləri) yaratmaqdan
ibarətdir ki, nəticədə insanın qeyri-səlis mühakimələrini
imitasiya etməyi bacaran tamfunksional intellektual
sistemi yaransın.
Produksiyalar. Burada produksiya dedikdə,
situasiya→hərəkət (iş, fəaliyyət, təsir), ilk şərtlər→rəy
(fikir,qərar), səbəb→nəticə və s. cütlüklərdən ibarət olan
qayda-produksiya nəzərdə tutulur. Bu cür qaydalar
müxtəlif bilik sahələrində və fəaliyyət növlərində rast
gəlinir. Gündəlik həyatımızda bizi müxtəlif davranış
qaydaları, küçə hərəkəti qaydaları, qrammatik qaydalar
əhatə edir.
Cinayət məcəlləsinin müddəaları da qayda kimi çıxış
edir ki, bunun da sol tərəfi dispozisiya (dispozisiya
dedikdə ya qoşunun döyüşə hazır vəziyyəti, ya da ki,
donanmanın əvvəlcədən təyin edilmiş plan üzrə müəyyən
yerdə hazır durması başa düşülür), sağ tərəfi sanksiyadır.
Əgər söhbət proqramlaşdırmadan gedirsə, onda
produksiya dedikdə,
produksiyanın adı, tətbiqolunma
şəraiti, operator üçlüyü nəzərdə tutulur. Bəzi hallarda
produksiya implikasiya (“əgər-onda”) anlamına yaxın
məna daşıyır. Odur ki, produksiya implikasiya şəklində,
yəni,
,
β
→
α
kimi işarə edilə bilər. Əgər tətbiqolunma
şəraitinin daha ətraflı açılması tələb olunursa, onda
,
2
1
B
P
P
P
n
→
∧
∧
∧
kimi yazmaq lazımdır. Burada
P
i
(
i = 1,2,..., n) konyunksiya formasında təzahür edən
tətbiqolunma şəraitidir;
B – rəy (fikir, qərar) olmaqla,
Dostları ilə paylaş: |