Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müstəqil iş üçün sual və tapşırıqlar
Professsor Bəşir Əhmədov iki cəhətə görə bu qanunu dəqiq hesab etmir: a) bu qanun həm də təlimi əhatə etdiyinə görə spesifik sayıla bilməz; b) bu qanun daha mühüm bir qanunun konkret şəraitdə təzahür formasıdır,yəni törəmədir. O tərbiyənin aşağıdakı spesifik qanunlarını müəyyən etmişdir: 1. Sözlə fəaliyyət arasındakı əlaqəni əks etdirən qanun; 2. Planlı təsirlə kortəbii təsir arasındakı əlaqəni əks etdirən qanun. 3. Hörmətlə tələbkarlıq arasındakı əlaqəni əks etdirən qanun. 4. Müsbət keyfiyyətlərlə mənfi keyfiyyətlər arasındakı əlaqəni əks etdirən qanun. 5. Fərdlə kollektiv arasındakı əlaqəni əks etdirən qanun. İndi bu qanunların mahiyyətinə nəzər salaq. 1. Tərbiyəçi tərbiyə olunanın rasional və emosional aləminə nə qədər birgə təsir göstərərsə və həmin təsiri tərbiyə olunanı müvafiq fəaliyyətə cəlb etməklə nə qədər çox möhkəmləndirərsə, nəticə də bir o qədər səmərəli olar. 2. Planlı təsirlə (müəllimin təsiri) kortəbii təsir (mühitin təsiri) bir-birini nə qədər çoz tamamlayarsa tərbiyə olunanın formalaşması bir o qədər sürətlənmiş olar. 3. Tərbiyəçi şəxsə olan hörmət və tələbkarlığı özünə olan hörmət və tələökarlığı ilə nə qədər çox uzlaşdırsa, şəxs onun tələblərini bir o qədər yaxşı qəbul edər və yerinə yetirər. 4. Tərbiyəçi tərbiyə olunanların müsbət keyfiyyətlərini nə qədər çox inkişaf etdirərsə, mənfi keyfiyyətlərin inkişafını bir o qədər ləngitmiş olar. 5. Fərdin hərəkətləri kollektiv tərəfindən nə qədər çox təqdir olunarsa, həmin hərəkət bir o qədər dərin intişar tapar, pislənərsə ləngiyər: kolektivin fərdə olan münasibəti nə qədər parçalanarsa, nəticə bir o qədər zəifləyər. Bəzən tərbiyəçi tərbiyə olunandan çox tələb edir, özünə isə tələbkar yanaşmır. Tələbəyə deyir: dərsə gecikmə, amma özü zəngdən beş dəqiqə sonra sinifə daxil olur. Belə halda tələbə müəllimi eşitmir, onun tələbinə əməl etmir. Deməli, müəllim özünə qarşı da çox tələbkarlıq göstərməlidir. Bu, üçüncü qanunun tələbi olub, müəllimlə tələbənin münasibətini müəyyən edir. Müəllim şagirdə, tələbəyə verdiyi tələblərə, ümumiyyətlə, bütün tələblərə özü nə qədər riayət edərsə, bir o qədər tərbiyə tələbləri səmərəli şəkildə həyata keçirilər. Bütün ictimai elmlər qanunu, o cümlədən də tərbiyə qanunları-təbiət qanunlarından fərqli olaraq, - tendensiyaları ümumi istiqamətdə ifadə edir. Ona görə də bu qanunlarda konkret şəraitdə müəyyən müstəsnalıqlar, təsadüflər özünü göstərə bilər.
Tərbiyənin bu qanunları həmçinin mədəniyyət və incəsənət müəssisələrindəki tərbiyələndirmə fəaliyyətində də hökm sürən əsas qanunlardır. Bu müəssisələrdə aparılan tərbiyə tədbirlərində həmin qanunlar əsas götürülür. Çünki bu cəmiyyətin tələblərindən doğan tərbiyə qanunlarıdır. Mədənityyət müəssisələrində istər eyni yaş qruplarında aparılan tərbiyə işləri, istərsə də müxtəlif yaş səviyyəli insanlarda aparılan tərbiyə işləri mövcud tərbiyə qanunları əsasında aparılır. Asudə vaxtın səmərəli təsirinə xidmət edən bütün tələblər cəmiyyətin əxlaq, ümumiyyətlə, tərbiyə tələbləri baxımından aparılır. Ona görə də tədbirlər ümumpedaqoji tələblərə əsasında təşkil edilir və aparılır. Müstəqil iş üçün sual və tapşırıqlar: 1.
Tərbiyənin elmi əsasları. 2.
Tərbiyənin ümumi qanunlarının mahiyyəti. 3.
Tərbiyə qanunlarının mədəniyyət və həmçinin digər müəssisələrdə aparılan tərbiyə işlərində yeri.
TƏRBİYƏ PRİNSİPLƏRİ
İstənilən fəaliyyətdə rəhbər tutulan qayda və qanunlar sistemi prinsip adlanır. Tərbiyə prinsipləri isə tərbiyənin bütün qanunauyğunluqlarını özündə əks etdirən, şəxsiyyət formalaşdırılması işinin daha da səmərəli və məqsədyönlü təşkilinə istiqamət verən, rəhbərlik edən qaydalar sistemidir. Bu prinsiplər ayrı-ayrı tərbiyəçilər tərəfindən uydurulmur, müəyyən edilmir, tərbiyənin obyektiv qanunları, cəmiyyətin pedaqoji proses qarşısında qoyduğu şəxsiyyət formalaşdırması məqsədinin tələbləri və vəzifələri əsasında müəyyən edilir.. Son dövrdə nəşr edilmiş pedaqogika dərsliklərinin əksəriyyətində tərbiyə prinsipləri ümumi və xüsusi olmaqla iki qrupa bölünür. Ümumi prinsiplər həm təlim, həm tərbiyə, ümumimyyətlə, bütün pedaqoji prosesdə rəhbər tutulan prinsiplərdir. Bura tərbiyənin həyatla, quruculuq işi ilə əlaqələndirilməsi, sistematiklik və ardıcıllıq, şüurluluq və fəallıq, yaşa uyğunluq və fərdi yanaşma prinsipləri daxildir. Bu prinsiplərin tətbiqi zamanı hər sahənin spesifik xüsusiyyətləri nəzərə alınır. Məsələn, təlim prosesinin əsas məqsədi maddi aləm qanunauyğunluqlarını dərk etdirməkdir. Ona görə də ümumi prinsiplər bu məqsədin həyata keçirilməsinə xidmət edir. Tərbiyənin məqsədi insanlarda çoxcəhətli münasibət formalaşdırmaq olduğundan ümumi prinsiplər tərbiyə prosesində məhz bu məqsədin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsinə xidmət edir. Ümumiyyətlə tərbiyə prinsiplərini aşağıdakı şəkildə təsnif etmək olar: 1. Tərbiyənin həyatla quruculuq işi ilə əlaqələndirilməsi. 2. Yaşauyğunluq. 3. Fərdi yanaşma. 4. Sistematiklik və ardıcıllıq. 5. Şüurluluq və fəallıq. 6. Nikbinlik. 7. Hörmət və tələbkarlıq. 8. Kollektivdə tərbiyə. 9. Tələblərdə vahidlik. Birinci beş prinsip ümumi prinsiplərdir. Bu ümumi prinsiplərin tətbiqi zamanı tərbiyəçi tərbiyələndirmə zamanı istinad edəcəyi, nəzərə alacağı məsələləri daha aydın şəkildə dərk etməlidir. Tərbiyənin həyatla quruculuq işi ilə əlaqələndirilməsi prinsipi bütün dövr və zamanlar üçün aktual olan bir prinsipdir. Belə ki, hər bir tərbiyə işi mövcud ictimai tələblərə cavab verməsə cəmiyyət onu qəbul etməz və o səmərəsiz, yararsız bir işə çevrilər. Hər bir tərbiyəçiyə yaşadığı ictimai-iqtisadi mühitin tələb etdiyi insan modeli, cəmiyyətdə yaşayacaq fəaliyyət göstərəcək şəxs üçün zəruri olan əxlaqi keyfəyyətlər aydın olmalıdır. Ona görə də bu prinsip əsas və aktual prinsip hesab edilir. Tərbiyəçi bütün tərbiyə fəaliyyətini tərbiyə olunanların gündəlik həyatı və fəaliyyəti ilə bağlamalıdır. Bu işə kiçik yaşlarından başlanır. Məsələn, məktəbdə şagird fəaliyyəti əsasən təlimdir. Məhz təlim prosesində onlara intizamlılıq (dərsə gecikməmək, müəllimin izahı zamanı diqqətli olmaq, yoldaşlarını dinləmək və s.), çalışqanlıq (yaxşı oxumaq, inşa yazmaq, məsələ və misalları özü həll etmək, təcrübələr qoymaq, öyrədilən praktiki işləri icra etmək və s.), dözümlülük (görülən işi axıra çatdırmağa özünü məcbur etmək, məsələ və misalları düzgün həll etmə yolları axtarmaq və s.), yoldaşlarına hörmət etmə, müraciət etmə qaydaları və məqamları və s. kimi keyfəyyətlər aşılanır. Bu keyfəyyətlər isə gələcək şəxsin həyat və fəaliyyətini nizama salan əsas şərtlərdir. Tərbiyənin quruculuq işi ilə əlaqələndirilməsi təlim prosesində materialın məzmunu, onun həyatdakı rolunun izahı vasitəsi ilə də aparılır. Məktəbədənkanar tərbiyə müəssisələri, mədəniyyət müəssisələri və istehsalat müəssisələrində aparılan tərbiyə işləri də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bura yeniyetmə və gənclərnin ictimai hadisələrə cəlb edilməsi kütləvi hadisələr və tədbirlər də iştirakı və s. daxildir. Yaşauyğunluq prinsipi. Tərbiyə olunanlarla aparılan hər bir tərbiyəvi işlərdə onların yaşlarının, fiziki və psixoloji inkişaflarının xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Hər yaşda insanların inkişaf səviyyəsinə uyğun maraq dairəsi, qavrama qabiliyyətləri, təbiət və cəmiyyət hadisələrinə müxtəlif münasibətləri mövcud olur. Tərbiyə ilə məşğul olan hər kəs tərbiyələndirmə fəaliyyətində mütləq bu xüsusiyyətləri nəzərə almalıdır. Əks halda heç bir nəaliyyət əldə edə bilməz. Məsələn, kiçik yaşlı uşaqların hərəkətləri mütəhərrik olur, bir yerdə uzun müddət çətin dayanırlar. Bu isə onların orqanizmlərinin inkişaf sürətinin, böyümə prosesinin xüsusiyyətindən irəli gəlir. Həmçinin bu yaşda uşaqların diqqətləri və maraqları da davamsız, qısamüddətli olur. Bilik dairələri, əxlaq normaları və qaydaları haqqında məlumatları məhdud olur, ona görə də kiçik yaşlarında əxlaqi adətlər formalaşdırmağa xidmət edən təmrinlər, əxlaqi hərəkətlərin mahiyyətinin açılmasına, əxlaqi anlayışlar yaradılmasına xidmət edən əxlaqi söhbətlərə üstünlük verilir. Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|