Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 10. 07. 2009-cu IL tarixli
Yüklə 2,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Atropatena və Albaniya
90 E.ə. IV əsrdə Kolxida ellin aləminin ətraf dövlətlərinin əhatə dairəsinə daxil olur. Siyasi, sosial sahələrdə öz müstəqilliyini qoruyub saxlamasına baxmayaraq, o, ellin dövlətlərinin mədəni təsiri altına düşmüşdü. Ellin aləmi ilə iqtisadi, siyasi və mədəni əlaqələr cəmiyyətin inkişafının sürətlənməsinə təkan vermişdir. E.ə. VI-I və e.ə. II-I əsrlədə Kolxidanın çox hissəsi Ponti çarlığının tərkibinə qatıldı və e.ə. 63-cü ildə Romadan asılı vəziyyətə düşdü. Bizim eranın ilk əsrlərində erkən yerli siyasi qurumlar formalaşmağa başlayır. Onlar arasında əsas yeri, demək olar ki, bütün Qərbi Gürcüstanı Kolxidanı əhatə edən Laz çarlığı tuturdu. Kolxidada romalılar tərəfindən inşa edilmiş istehkam qalalarından biri - cənubda yerləşən Acarda sahəsi 5 hektar olan 18 qülləli və düzbucaq formalı monumental qala aşkar olunmuşdur. Kolxidadakı Roma qalalarından ən geniş tədqiq olunanı hazırkı Piçunun yerində yerləşən qədim Putiuntdur. Qazıntılar zamanı buradan çoxlu sayda müdafiə sədləri, ictimai, dini binalar, yaşayış tikililəri aşkar olunmuşdur. Burada aşkar olunan Roma qalalarının inşası e.ə. II əsrə aid edilir. Bu dövrdə Kolxida iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edirdi. Roma dənizsahili mərkəzlərinin iqtisadi təsiri yalnız sahilboyu bölgələrdə hiss olunurdu. Kolxidanın mərkəzində isə iber təsiri daha güclü idi. Geniş istifadə olunan əmək alətləri - dəmir baltalar, əyri, orağabənzər bıçaqlar və dəmir xış bu qəbildəndir. Silah kimi qılınc, xəncər, nizə ucluqları, döyüş baltalarından istifadə olunurdu. Amforalar abidədə xüsusi rəngarəngliyi ilə (e.ə. II-III və eramızın I əsrinə aid olan) seçilir. Bəzək əşyaları kifayət qədər müxtəlif olub, əsasən qızıldan, tuncdan, gümüşdən hazırlanırdı (e.ə. II-III əsrlər üçün daha səciyyəvidir). Qızıl bəzək əşyaları əsasən üzüm salxımları formasında olan sırğalar, əyri ucluqlu qolbağlar şəklindədirlər. Abidədən əldə olunan geyim bəzəkləri və baş geyimləri xüsusi marağa səbəb olur. Onlar arasında mürəkkəb quruluşlu, qızıl sancaqlar vardır ki, onlar da rəngli daşlarla bəzədilir və üzərinə müxtəlif heyvan, quş təsvirləri lehimlənirdi. Bu dövrün ən vacib hadisəsi Kolxidada tədricən xristianlığın yayılması idi. Bununla bərabər, yerli dini inanclar və Roma qarnizonlarında sırf yunan-Roma təsiri mövcud olmaqda davam edirdi. Xristianlığın ən iri mərkəzi Pitiunt idi. Beləliklə, e.ə. IV-III əsrlərdə meydana gəlmiş və eramızın ilk əsrlərində çiçəklənmə dövrünü yaşayan İberiya şəhərləri ətraf təsərrüfat bölgələrinin mərkəzləri kimi səciyyələnir və sözsüz ki, sənətkarlıq və ticarətin də mərkəzi bu şəhərlər sayılırdı. Şəhərsalmada bir qayda olaraq ikili sistem tətbiq olunmaqda idi. Belə ki, təbii təpədə narınqala və aşağı şəhər (şəhristan), yuxarı hissədə isə əsas ictimai və dövlət binaları yerləşirdi. 91 2. Atropatena və Albaniya Məlumdur ki, e.ə. IV əsrdə yunan-makedon istilaları zamanı Şərqin siyasi xəritəsində əsaslı dəyişikliklər baş vermişdir. Bu zaman yaranmış yeni dövlətlərdən biri də Atropatena idi. Atropatena indiki Cənubi Azərbaycandan başqa, Mil-Muğan, Kaspiana və indiki Naxçıvan ərazisini əhatə edən Basorped vilayətlərindən ibarət idi. Bizim eranın ərəfəsində Kaspiana Albaniyanın tərkibinə qatılır. Arxeoloji kəşfiyyatlar nəticəsində Atropatena dövlətinə aid bir neçə abidə aşkar olunmuşdur: Qaratəpə, Təzəkənd, Qarakəbər-Mil düzündə, bir neçə abidə Muğan düzündə, Oğlanqala və digərləri Naxçıvanda, Cənubi Azərbaycanda Kale-Zoxak, Kale-Çaxmaqlı, Revaz qalası, Həsənqala və s. Bu dövrün düzən əraziləri üçün möhkəmləndirilməmiş, o cümlədən yüksəkliklərdə, müdafiə divarları ilə yaxşı müdafiə olunan yaşayış məskənləri xarakterikdir. Yaşayış məskənləri dağ keçidlərində təbii sədləri olan yerlərdə salınırdı, əlçatan yerlərdə qülləli divarlar tikilirdi. Qüllələr, yapışdırıcı məhlul istifadə olunmadan, iri daş lövhələrdən inşa olunurdu. Mil düzündəki Təzəkənd şəhəri iki arxla əhatə olunmuş təpədə yerləşirdi. Arxeoloji kəşfiyyat zamanı daş sütunların özülü, Roma imperatoru Avqustun adından kəsilmiş sikkə nominalı denarig tapılmışdır. 35 m qalınlığında olan mədəni təbəqədən əsasən saxsı materiallar aşkar olunmuşdur. E.ə. IV - I əsrlərdə bu şəhər yeri Paytakaran adlandırılır. Mil düzündəki digər şəhərdə - Qalatəpədə eyni mənzərə müşahidə olunur. Tədqiqatçıların əlində olan saxsı materiallara əsasən Atropatenada dulusçuluq sənətinin inkişaf mərhələlərini izləmək mümkün olmuşdur. Mil düzündə, Talış, Muğan, Naxçıvan ərazisindəki küp qəbirlərdən aşkar olunmuş mükəmməl dulusçuluq məmulatları Atropatena dulusçularının yüksək ustalıq qabiliyyətindən xəbər verir. Əsaslı şəkildə aparılmayan qazıntılar və maddi materialın azlığı atropatenalıların məişəti, geyimi və bəzək əşyaları barədə konkret məlumat almağa imkan vermir. Belə ki, az miqdarda, bir neçə üzük və qolbağdan başqa elmə çox az materiallar məlumdur. Dəfnetmə mərasimi üsulları haqqında Atropatenanın şimal ərazilərində tədqiq olunmuş küp qəbirlərə əsaslanaraq məlumat vermək mümkündür. Atropatenada Parfiya hökmdarlarının adından zərb olunan sikkələr Qotarzanın, II Vologezanın sikkələri, həmçinin imperator II Avqustun denariləri dövriyyədə idi. Albaniya. İlk dəfə albanların adı e.ə. IV əsrin son hadisələri ilə əlaqədar yazılı mənbələrdə çəkilir. Makedoniyalı İsgəndərin yürüşləri zamanı Albaniya sərhədləri hələ dəqiq deyildi. Yazılı mənbələr və arxeoloji materiallara əsasən təxminən e.ə. I minillikdə Albaniyanın ərazisi Kür-Araz ovalığını, Kür çayının aşağı və yuxarı axınlarını əhatə edirdi. Bizim eranın əvvəllərində tərkibinə Dağıstan ərazisini də qataraq sərhədlərini Sulak çayına Yüklə 2,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|