ölkələrində bu hal müşahidə olunmur. Somali, Sudan, Mavritaniya. Çeniya,
Hindistan və Pakistanda onlann populyasiyası nisbətən artıqdır. Bakterian
çox məhdud formada yayılmaqla, onların populyasiyası əsasən Mərkəzi və
Şərqi Asiyada, M onqolustanda və Çində mövcuddur.
Bərkdtrnaqh
otyeyənlərin ancaq 4 növü
(lama, alpaka, vəhşi quanako,
bikun)
mövcuddur. Onların populyasiyası hazırda əsasən Peru və Boliviyada
qalmışdır. Bu növün az sayda populyasiyası yalnız zooparklarda və şəxsi
həvəskarların həyətində saxlanılır. Quanako və bikun yun, dəri və ət
istehsalı məqsədilə istifadə olunur. Qeyd edilən növ dünyada ən az populya-
siyaya malik olan növ sayılır. Dovşanların yetişdirilməsi ilə məşğul olan fer
malar əsasən Asiyada, Koreyada və Çindədir. Avropa və Qafqaz, regionun
da dovşançılıq əsasən İtaliyada inkişaf edib. Dünyada otyeyənlərin qeydə
alman növlərinin cəmi 5%-nı dovşanlar təşkil edir.
Hind (dəniz) donuzu
əsasən Latın Amerikası, K arib ərazisində, ən çox isə Peru və Boliviyada ya
yılıb.
Ev qazları və hind toyuğu
da ən az yayılan növ hesab olunur. Dünyada
kı ev qazlarının 90%-i Çində
y a y ı l ı b .
Onların populyasiyası çox az miqdarda
Misir, Ruminiya, Polşa
v ə
M adaqaskarda mövcuddur. Hind toyuqlarının
43%-i Avropa
v ə
Qafqazda,
ü m u m i
populyasiyasımn 1/3 hissəsi isə
Ş i m a l i
Amerikada yayılıb. Dünyada
m ö v c u d
olan
q u ş
növlərinin hazırda
9 % - n i
ev
qazları, 5%-ni isə hind toyuqlar təşkil edir.
E v h e y v a n l a r ı n ı n c i n s m ü x t ə l i f l i y i
v ə o n u n
inkişaf
e t d i r i l m ə s i F A O - n u n d i q q ə t m ə r k ə z i n d ə d u r a n
aktual pri
o r i t e t l ə r d ə n
biri lıesab olunur.
F A O - n u n
məlumatına əsasən hazırda dünya
üzrə cəmi 7616 heyvan cinsi (6536 yerli, 1080 transsəıhəd-bir ölkədən artıq
ölkələrdə yayılan) vardır. Transsərhəd cinsdən 523-ü yerli, 557 i isə
beynəlxalq transsərhəd zonasında yayılıb. Dünya üzrə 690 heyvan cinsinin .
kökü tamamilə kəsilib. Onların 9 cinsi yerli transsərhəd cins sayılır. Dünya
üzrə mövcud olan heyvan
c i n s l ə r i n i n
2/3 hissəsini olycyənlər təşkil edir.
13.3. Ev heyvanlarının domestifikasion dəyişikliyi
Ev heyvanlarının populyasiyalarının müxtəlifliyinin formalaşmasının
başlıca amili
mutasiyu, seçmə
və
adaptasiyadır.
Heyvanların ohlıləşmə
prosesi onlarda bir çox dəyişikliklərin (morfoloji, fizioloji, məhsuldarlıq, in
teryer, eksteriyer və s.) yaranması ilə nəticələnmişdir. Müasir toyuqlar müs
təsna olmaqla, cv heyvanları öz. vəhşi analoqlarına nisbətən kiçik ölçüyə m a
likdir. Kiçik heyvanlar daha tez cinsi yetişkənlıyə məruz qalır. Xırda qər-
biafrika cinsli qaramal, qoyunlar və karlik keçilər əhliləşdirmə zamanı gene
tik dəyişilmənin heyvanların ölçüsünə təsirinin bariz nümunəsidir. Həmin
genetik dəyişkənlik qeyd olunan heyvan növlərinin yüksək nəmlikli tropik
iqlim şəraitinə və parazitlərdən qorunmaya uyğunlaşma nəticəsində baş ver
mişdir. Məsələn, şetlana poni və şayr at cinsləri buna əyani misaldır. Ev hey
vanları öz vəhşi əcdadlarından eksteryerinə (avropa ətlik istiqamətli qara
mal), məhsuldarlığına və ətraf mühitin təsirinə uyğunlaşmasına görə (Sahe
lian cinsli keçilər) fərqlənirlər. Təbii seçmə də (əzələnin inkişafına görə) bəzi
avropa qaramal, qoyun və donuz cinslərində əzələnin əcdada nisbətən ikiqat
415
artmasına səbəb olmuşdur. Bu əlamət iri buynuzlu heyvanlarda
vahid mios-
tatin,
qoyunlarda isə
kallipid
genin mutasiyaya uğraması nəticəsində yaran
mışdır. Domestifikasiya prosesinin heyvanlarda törətdiyi dəyişikliklərdən
biri də piy toxumasının əcdada nisbətən çox toplanmasıdır. Buna miasl
olaraq zebularda hürgücün və qoyunlarda quyruğun əcdada nisbətən
üstünlük təşkil etməsini göstərmək olar. Belə ki, quyruqlu qoyunlar
eramızdan 3000 il əvvəl Qərbi Asiyada, hürgüclü zebular, yunluq istiqamətli
qoyunlar isə 2500-il əvvəl mutasiya və seçmə nəticəsində İran İslam
Respublikasında üstünlük təşkil etmişdir. Ə traf mühit amillərinin və təbii
seçmənin təsirindən ev heyvanları və quşlarının rəngi də dəyişilir. Açıq (ağ,
boz) rəngli heyvanlar isti, tünd rənglilər isə soyuq iqlim şəraitinə daha tez
uyğunlaşır. Heyvan populyasiyalarınm müxtəlifliyi, adətən öz başlanğıcını
vəhşi əcdadlarından götürərək sonralar mutasiya prosesi, genetik dreyf,
həmçinin süni və təbii seçmə zamanı formalaşır və təkamül nəticəsində
fasiləsiz olaraq davam edir. Dünyada heyvan populyasiyalarınm seçmə və
seleksiya yolu ilə saxlanmasına, davam etdirilməsinə baxmayaraq onların
bir çox növlərinin kökü tamamilə kəsilmişdir (cədvəl 43,44,45,). Nəsli kəsilən
məməli heyvanların və quşların əsas hissəsi (16%) Avropaya və Qafqaza
məxsus olsa da ən yüksək faiz (25%) Şimali Amerika təşkil edir.
C ə d v ə l 43.
N övlərin illər üzrə nəslinin kəsilməsi
İllər
Növlərin sayı
%
1990-cı ilə q ə d ər
15
2
1990-1999
111
16
1990-cı ildən s o n ra
62
9
Q eyri-m üəyyən
502
73
Y e k u n
690
100
C ə d v ə l 44
M əm əlilərin nəsli kəsilm iş növlərinin sayı
Növlər
A f r i k a
Asiya
A v r o p a
vn Q a f q a z
L a t ı n
A m e r i
k a s ı
v ə K a r i b
h ö v z a s i
Y a x ı n
V 3
t ! z a q
Ş a r q
Ş i m a l i
A m e r i
k a
S a k i t
O k e a n ı n
c o n u b -
q a r b
h a s s a s i
D ü n y a
ü z r ə
İri
b u y
nuzlu
h ey v an
23
18
141
19
1
4
2
209
K eçi
0
2
16
0
0
i
0
19
Q o y u n
5
11
148
0
1
13
2
180
D o n u z
0
13
101
2
0
23
1
140
!
E şşək
1
0
4
0
1
0
0
6
A t
6
1
71
0
0
8
1
87
D o v ş an
0
0
0
0
2
0
0
2
C əm i
35
45
481
21
5
49
6
643
416