Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 13.3. Ev heyvanlarının domestifikasion dəyişikliyi
- N övlərin illər üzrə nəslinin kəsilməsi İllər Növlərin sayı
- M əm əlilərin nəsli kəsilm iş növlərinin sayı
ölkələrində bu hal müşahidə olunmur. Somali, Sudan, Mavritaniya. Çeniya, Hindistan və Pakistanda onlann populyasiyası nisbətən artıqdır. Bakterian çox məhdud formada yayılmaqla, onların populyasiyası əsasən Mərkəzi və Şərqi Asiyada, M onqolustanda və Çində mövcuddur. Bərkdtrnaqh otyeyənlərin ancaq 4 növü (lama, alpaka, vəhşi quanako, bikun) mövcuddur. Onların populyasiyası hazırda əsasən Peru və Boliviyada qalmışdır. Bu növün az sayda populyasiyası yalnız zooparklarda və şəxsi həvəskarların həyətində saxlanılır. Quanako və bikun yun, dəri və ət istehsalı məqsədilə istifadə olunur. Qeyd edilən növ dünyada ən az populya- siyaya malik olan növ sayılır. Dovşanların yetişdirilməsi ilə məşğul olan fer malar əsasən Asiyada, Koreyada və Çindədir. Avropa və Qafqaz, regionun da dovşançılıq əsasən İtaliyada inkişaf edib. Dünyada otyeyənlərin qeydə alman növlərinin cəmi 5%-nı dovşanlar təşkil edir.
əsasən Latın Amerikası, K arib ərazisində, ən çox isə Peru və Boliviyada ya yılıb.
da ən az yayılan növ hesab olunur. Dünyada kı ev qazlarının 90%-i Çində y a y ı l ı b . Onların populyasiyası çox az miqdarda Misir, Ruminiya, Polşa v ə M adaqaskarda mövcuddur. Hind toyuqlarının 43%-i Avropa v ə
Qafqazda, ü m u m i populyasiyasımn 1/3 hissəsi isə Ş i m a l i Amerikada yayılıb. Dünyada m ö v c u d olan q u ş
növlərinin hazırda 9 % - n i ev qazları, 5%-ni isə hind toyuqlar təşkil edir. E v h e y v a n l a r ı n ı n c i n s m ü x t ə l i f l i y i v ə o n u n inkişaf e t d i r i l m ə s i F A O - n u n d i q q ə t m ə r k ə z i n d ə d u r a n aktual pri o r i t e t l ə r d ə n biri lıesab olunur. F A O - n u n məlumatına əsasən hazırda dünya üzrə cəmi 7616 heyvan cinsi (6536 yerli, 1080 transsəıhəd-bir ölkədən artıq ölkələrdə yayılan) vardır. Transsərhəd cinsdən 523-ü yerli, 557 i isə beynəlxalq transsərhəd zonasında yayılıb. Dünya üzrə 690 heyvan cinsinin . kökü tamamilə kəsilib. Onların 9 cinsi yerli transsərhəd cins sayılır. Dünya üzrə mövcud olan heyvan c i n s l ə r i n i n 2/3 hissəsini olycyənlər təşkil edir. 13.3. Ev heyvanlarının domestifikasion dəyişikliyi Ev heyvanlarının populyasiyalarının müxtəlifliyinin formalaşmasının başlıca amili
və
adaptasiyadır. Heyvanların ohlıləşmə prosesi onlarda bir çox dəyişikliklərin (morfoloji, fizioloji, məhsuldarlıq, in teryer, eksteriyer və s.) yaranması ilə nəticələnmişdir. Müasir toyuqlar müs təsna olmaqla, cv heyvanları öz. vəhşi analoqlarına nisbətən kiçik ölçüyə m a likdir. Kiçik heyvanlar daha tez cinsi yetişkənlıyə məruz qalır. Xırda qər- biafrika cinsli qaramal, qoyunlar və karlik keçilər əhliləşdirmə zamanı gene tik dəyişilmənin heyvanların ölçüsünə təsirinin bariz nümunəsidir. Həmin genetik dəyişkənlik qeyd olunan heyvan növlərinin yüksək nəmlikli tropik iqlim şəraitinə və parazitlərdən qorunmaya uyğunlaşma nəticəsində baş ver mişdir. Məsələn, şetlana poni və şayr at cinsləri buna əyani misaldır. Ev hey vanları öz vəhşi əcdadlarından eksteryerinə (avropa ətlik istiqamətli qara mal), məhsuldarlığına və ətraf mühitin təsirinə uyğunlaşmasına görə (Sahe lian cinsli keçilər) fərqlənirlər. Təbii seçmə də (əzələnin inkişafına görə) bəzi avropa qaramal, qoyun və donuz cinslərində əzələnin əcdada nisbətən ikiqat 415
artmasına səbəb olmuşdur. Bu əlamət iri buynuzlu heyvanlarda vahid mios- tatin, qoyunlarda isə kallipid genin mutasiyaya uğraması nəticəsində yaran mışdır. Domestifikasiya prosesinin heyvanlarda törətdiyi dəyişikliklərdən biri də piy toxumasının əcdada nisbətən çox toplanmasıdır. Buna miasl olaraq zebularda hürgücün və qoyunlarda quyruğun əcdada nisbətən üstünlük təşkil etməsini göstərmək olar. Belə ki, quyruqlu qoyunlar eramızdan 3000 il əvvəl Qərbi Asiyada, hürgüclü zebular, yunluq istiqamətli qoyunlar isə 2500-il əvvəl mutasiya və seçmə nəticəsində İran İslam Respublikasında üstünlük təşkil etmişdir. Ə traf mühit amillərinin və təbii seçmənin təsirindən ev heyvanları və quşlarının rəngi də dəyişilir. Açıq (ağ, boz) rəngli heyvanlar isti, tünd rənglilər isə soyuq iqlim şəraitinə daha tez uyğunlaşır. Heyvan populyasiyalarınm müxtəlifliyi, adətən öz başlanğıcını vəhşi əcdadlarından götürərək sonralar mutasiya prosesi, genetik dreyf, həmçinin süni və təbii seçmə zamanı formalaşır və təkamül nəticəsində fasiləsiz olaraq davam edir. Dünyada heyvan populyasiyalarınm seçmə və seleksiya yolu ilə saxlanmasına, davam etdirilməsinə baxmayaraq onların bir çox növlərinin kökü tamamilə kəsilmişdir (cədvəl 43,44,45,). Nəsli kəsilən məməli heyvanların və quşların əsas hissəsi (16%) Avropaya və Qafqaza məxsus olsa da ən yüksək faiz (25%) Şimali Amerika təşkil edir.
% 1990-cı ilə q ə d ər 15 2 1990-1999 111 16 1990-cı ildən s o n ra 62 9 Q eyri-m üəyyən 502 73 Y e k u n 690 100
C ə d v ə l 44 M əm əlilərin nəsli kəsilm iş növlərinin sayı Növlər
A f r i k a Asiya
A v r o p a vn Q a f q a z L a t ı n A m e r i k a s ı v ə K a r i b h ö v z a s i Y a x ı n V 3 t ! z a q Ş a r q Ş i m a l i A m e r i k a
S a k i t O k e a n ı n c o n u b - q a r b
h a s s a s i D ü n y a ü z r ə İri
b u y nuzlu
h ey v an 23 18 141 19 1 4 2 209 K eçi 0 2 16 0 0 i 0 19 Q o y u n 5 11 148 0 1 13 2 180 D o n u z 0 13 101 2 0 23 1 140 ! E şşək
1 0 4 0 1 0 0 6 A t 6 1 71 0 0 8 1 87 D o v ş an 0 0 0 0 2 0 0 2 C əm i 35 45 481 21 5 49 6 643
416 Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|