Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil

fikrincə,  S.Pullorum  ilə  yoluxmuş  cücələrin  arasında  ölüm  faizi  B'  allelinə 

görə  homoziqotluq  ilə  əlaqədardır.  Belə ki,  bu  allelə  görə  homoziqot  fərdlər 

B>B2  yaxud  B 'B 19  nisbətən  az  antitellər  sintez  edir.  Hereford  cinsli 

qaram allarda  gözün  və  göz  qapaqlarının  xərçənginə  qarşı  davamlılığının 

əsas indikatoru gözün ətrafındakı  piqmentasiya hesab edilir.  Belə ki, intensiv 

Günəş  radiasiyasına  məruz  qalan  heyvanların  gözünün  ətrafında  və  göz 

qapaqlarında  piqmentasiya  olan  fərdlərı  xərçənglə  az  hallarda  xəstələnir. 

Piqmentasiyaya  görə  genetik  davamlılığı,  yaxud  həssaslığı  əsasən  3  aylıq 

yaşında  olan  heyvanlarda  aşkarlamaq  daha  asan  olur.  Hereford  cinsli 

qaramalların  gözlərinin  ətrafında  xarakterik  piqment  dairəsinin  olmasına 

görə  seleksiya  olunması  daha  səmərəli  nəticə  verir.  Əgər  4  yaşından  sonra 

hər  iki  valideyn  göz  xərçənginə  tutulmursa,  onların  törəmələri  xəstə 

valideynlərin  törəmələrinə  nisbətən  xərçənglə  3  dəfə  az  xəstələnir.  Bakterial 

infeksiyalara  qarşı əsasən aşağıdakı davamlılıq  markerləri  nəzərə almır:

-   Immunoqlobulinlərin  (antıtellərin) 

sintezinin intensivliyi;

İmmunoqlobulinlərin ümumi,  yaxud siniflər üzrə titri;

-  Serum  ımmunoqlobulinlərmın ən yüksək  (pik) səviyyəsi.

Törədici  buğalarda  rezistentliyin  mexanizminin  müəyyən  genetik 

fərqliliyi  aşkarlanmış  və  həmin  əlamətlərin  növbələşmə  əmsalı  0,14-0,56 

tərəddüdündə olmuşdur.

407

---

H E Y V A N L A R IN   Ü M U M D Ü N Y A   G E N E T İK  

R E S U R S L A R IN IN   M Ü A S İR   D U R U M U

Qırmızı kitab

« G e n i ş b n i r  x . m t . j s i  

G ü n ü - y ü n d . m   h u   k i t a b a  

} 

e n i - y e n i   a d l a r  d ü ş ü r .

İ t i r   n ,)sli  c e y r a n la r ın ,  m a r a lla r ın ;  

d i  d ö z   y ö r i i n ı   v a r s a   t a b ın .

S a n   i y i   b a x :

C ü y i i r h r i   ip .ık   t o r a   s a la n   d a   biz.

S o n r a   o n u   t z i z h y i b  

Q o r u y u r la   ç.ıp.> rhr.ı  a l a n   d a   b iz,

İ  'n v a n ın ı  a l - q a d a y a   k i t a b ı n a   s a la n   d a   b iz . 

,\ e ç ,r   ild ir   h u   k i t a b d a  

Q a l a q l a n a n   s .J İıif.ıh r  

A z.  o l m a y ı b .

H a la   o r a   y a z ı l a n   a d  p o z u l m a y ı b , 

P o z u l m a y ı b - p o z u l m a  sın  

T o k i  o r a

İ n s a n   s ö z ü  y a z ı l m a s ı n ,

İ n s a n   ö z i i  y a z ı l m a s ı n » .

(Rübail, şair, ekopafoloq,  professor)

13.1.  Ü m u m i  m ə lu m a t

Bu  məsələ  BMT-nin  Ərzaq  və  Kənd  Təsərrüfatı  Təşkilatı  (FAO). 

Beynəlxalq  Baytarlıq  Asosıasiyası  (ВВЛ).  Beynəlxalq  Epizootıya  Bürosu 

(BEB).  Beynəlxalq  Heyvandarlıq  Assosiasiyası  (ВПА).  Beynəlxalq  Heyvan

408

---

Genetikası  Cəmiyyəti  (BÇ(')  və  digər  nüfuzlu  beynəlxalq  təşkilatlan  vox 

narahat  etdiyi  və  dünyada  ərzaq  çatışmazlığı  problemi  törətdiyi  üçün  həmin 

təşkilatlan  müvafiq  çıxış  yolları  axtarmağa  və  tədbirlər  kompleksi 

hazırlamağa  təhrik  etmişdir.  FAO-nun  2010-cu  ıl  məlumatına  görə 

heyvanların  genetik  resurslarının  mənşəyinin  təxminən  12000-14000  illik 

tarixi  vardır.  Hələ erkən  neolit  dövründə  kənd  təsərrüfatı  inqilabı  zamanı  ev 

heyvanlarının  və  bitkilərin  əhliləşdirilməsi  prosesi 

ev  təsərrüfatçılığı 

insanların  ərzaqla  təminatı  üçün  çox  mühüm  rol  oynayır  və  buna  əhali 

arasında  önəmli  yer  verilmişdir.  Həmin  proses  insan  cəmiyyətində  böyük 

demoqrafik,  texnoloji,  sıyası  və  hərbi  dəyişikliklərə  səbəb  olmuşdur.  Heyvan 

və  bitkilərin  ev  təsərrüfatına  uyğunlaşdırılması 

(domestifikasiya  prosesi) 

bəşəriyyətin  inkişafında  və sivilizasiyasında olduqca  miihüın  rol oynamışdır. 

Heyvanların  ev  təsərrüfatına  uyğunlaşdırılınası  prosesi  planetimizin  insan 

yaşayan  bütün  ərazilərində  çox  sürətlə  geniş  yayılmağa  başladı.  Sonrakı 

minilliklər  ərzində  heyvanların  təbii  və  süni  seçmə  üsuluna,  genetik  dreyfə, 

qohumluq,  yetişdirilmə  və  çarpazlaşdırmaya  geniş  yer  verilməsi  heyvanların 

genetik  resurslarının  müxtəlifliyinin  inkişafına,  eləcə  də  onların  müxtəlif 

mühit  şəraitində  və  istehsal  sistemində  saxlanmaya  uyğunlaşmasına  olduqca 

güclü  təkan  verdi.

I f ey vanların  genetik  resurslarının  (HQR)  müxtəlifliyinin  yaradılması  bü­

tün  istehsal  sistemləri  üçün  ən  ümdə  hadisə  hesab  edilir.  Bu  iisul  müxtəlif 

heyvan  cinslərinin  təkmilləşdirilməsi  və  onların  dəyişilmiş  mühit  şəraitinə 

uyğunlaşması  prosesinə güclü  təkan  vermişdir.  Son  molekulyar tədqiqatların 

nəticəsi  göstərir  ki.  ev  heyvanlarının  müasir yerli  (lokal)  populyastva  və  növ­

lərinin  müxtəlifliyinin  hazırkı  vəziyyəti  onların  sənaye  istiqamətli  ana­

loqlarını  kölgədə  qoyaraq  onları  çox  üstələyir.  Fv  heyvanlarının  mənşəyinin 

geniş  yayılması  onların  müasir  istifadə  olunma  və  dayanıqlı,  uzun  müddətli 

saxlanmasının  əsasını  təşkil  edir.  Lakin  hələlik  heyvanların çox  az  növlərinin 

ev  təsərrüfatı  istiqamətində  yetişdirilməsi  mürəkkəb  və  tədricən  davam  edən 

proses  olmaqla,  onların  əcdadlarına  məxsus  olan  davranışın  və  moıfolojı 

xüsusiyyətlərin  dəyişilməsinə  səbəb  olmuşdur.  Heyvanların  ev  təsəı rülatçı- 

lığma  uyğunlaşma  şəraiti  və  mexanizmi  həmişə  onların  növündən  və coğrafi 

şəraitdən  asılı  olmuşdur.  Heyvan  və  quşların  donıestikasiya  prosesində 

ovçuluq  xeyli  rol  oynamışdır.  Belə  ki.  əhali  özünün  ərzağa  olan  tələbatım 

ödəmək  məqsədilə  həm  heyvan  və  quşları  ovlamış,  həm  də  onların 

əhliləşdirilməsi  ilə  məşğul  olmuşdur.  Bəzi  heyvanlardan  (at.  öküz,  camış  və 

s.)  kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  becərilməsi  üçün  torpağın  şumlanmasında, 

digərlərindən  isə  (huna,  dromader.  baktrıanlar.  atlar,  eşşəklər,  ökiizlər  və  s.) 

geyim  paltarlarının  hazırlanması  məqsədilə  geniş  istifadə  olunmağa 

başlamışdır.  Həmin  dövrlərdə  diri  kütləsi  45  kq-dan  artıq  olan  148  otyeyən 

heyvan  növündən  yalnız  15-i  domestifikasiya  edilmişdir  (əhliləşdirilmişdir). 

Onlardan  13-ü  Avropa  və  Asiyadan.  2-i  isə  Cənubi  Amerikadan  başqa 

ərazilərə aparılanıq  çoxaldılmış,  yalnız  6  növü  (iri  buynuzlu  qaramal.qoyun, 

keçi,  donuz,  at  və  eşşəklər)  bütün  qitələrdə  geniş  yayılmağa  başlamışdır. 

Qalan  9  növ  (dromaderlər.  baktrıanlar.  lamalar.  alpaklar.  şimal  maralları.

409

---