Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1 3 .2 . H e y v a n la rın m ə n ş ə y i və d o m e s tifik a s iy a s ı
- ,rvan növlərinin m ənşəyi və (dom esti Fikasiyası)
- Çallus domestikus Çallus qallus (4 yarımnöv) 5 -5000 Hindistan subkontinenti
- Çin-Cənubi-Şorqi Asiya
hind camışları, yaklar, baliy heyvanları və qaurlar) heyvanlar isə yalnız lokal şəraitdə artırılmışdır. Quşların domestifıkasiyası isə çox az olmuşdur. Təxminən 10.000 quş növündən yalnız 9 növü (toyuqlar, ev ördəkləri və qazları, rnuskus ördəkləri, sesarklar, dəvəquşular, göyərçinlər, hind to yuqları və perepelalar) hazırda domestikasiya olunub (dekorativ və əyləncə quşları buraya daxıl edilməyib). Hazırda vəhşi qaban (Sus scrofa) müstəsna olmaqla ev heyvanlarının əsas valideyn növləri (əcdadları) ya tamamilə məhv olmuş, yada məhv olma təhlükəsi qarşısındadır. Bunun başlıca səbəbi isə onların məskunlaşdığı coğrafi ərazidən başqa yerlərə aparılması, yaxud da anoloji cinslərlə çarpazlaşdırılması, insanın fəaliyyət və s. olmuşdur (məsələn qırmızı cunqli toyuqları).
Ilazırda ev heyvanlarının əksəriyyətinin növlərinin əcdadları (sələfləri) çox ətraflı öyrənilmiş və müvafiq nəticələr əldə olunmuşdur. Bu məqsədlə arxeoloqlar və genetiklər əsasən ev heyvanlırının domestikasiya prosesinin tarixini öyrənmək üçün əsas üsul kimi dişlərin, kəllə sümüyünün, skeletin morfoloji dəyişilməsinə, demoqrafik, yaş, cinsiyyət strukturuna istinad etmişlər
H e i
,rvan növlərinin m ənşəyi və (dom esti Fikasiyası) H ey v an ların növl.vri
Vahşi əcdad
IVliiu- xund rial 1)N T (m lD N T) D om es- tifik a si- yanın sayı
D o m cstiflkasiyanın yeri İri b u y n u z lu h ey v an T u ıla r <3 ya- rım növ nəsli
kəsilib) B os
la u ru s la u ru s В prim igcnıus p rim ig en iu s 4 -xooo
Q ə rb i A siya (Y ax ın və U zaq Ş ərq) B .p o p is th o n - o m u s
2 - 9 5 0 0 Ş im al-Ş ərqi A frik a B os
la u ru s in d icu s B .p .n o m ad ic- us
л. -7 0 0 0
Ş im ali hind su b k o n lin e n ti Y a k Vəhyi y ak P o e p h a q u s q ru n n ie n s P. m u tu s 3 - 4 5 0 0 S in x ay -T ib el d a ğ la n K eçi
B ezo ar keçisi П C a p ra ferus C a p ra a e q a q ru s (y arım n ö v ) 5 -1 0 .0 0 0 Y ax ın və u zaq Ş ərq , Ş im alı İn d o s ta n Q o y u n la r A siy a M u llo n u O v is aries O vis o rie n ta lis 4 - 8 5 0 0 Y ax ın və O rla Şərq (T ü rk iy ə M ərkəzi A n a to liy a ) 410
Su cam ışı Vəhşi
A siy a cam ışı
Ç ay B .b u b a lu s b u b a lu s u H -5 0 0 0 İ r a n İslam R esp u b lik ası (İ ra k , İn d o s ta n ) B a ta q lıq B .b u b a lu s c a ra b e n s is H -4 0 0 0
C ə n u b -Ş ə rq i A siy a, Çin D o n u z V əhşi q a b a n Sus
scro fa- d o m e s tik u s Sus sero fa (16 yarım növ) 6 - 9 0 0 0 A vropa. Yaxın və U z a q Ş ə r q . Ç i n . İ n d o s t a n . C ə n . - Ş ə r q i A s i y a A t
M əh v o lu b E q u u s cab allu s 17 -6 5 0 0
A v ro a siy a sə h ra la rı E şşək
Vəhşi A frik a eşşəyi
E q u u s asinus E quus
a frik a n u s - 6 0 0 0 Ş im al-Ş ərq i A siya N u b iy vəhşi eşşəyi
E .a .a fric a n u s 1 Som ali voşhi eşşəyi
E .a.S o m ali 1 L am a E a m a q lam a 2 y arım n ö v H -6 5 0 0
A n d a L. q u a n ic o e q u an ico e L .q u an ico e cacsiliensus A lp a k a V ic u q n a p aso s 2 y arım n ö v H -6 5 0 0
A n d a B a k tria n (iki h ü rg ü c-lü haça dəv ə) M əhv o lu b C a m e lu s b a k tr ia n u s H -5 0 0 0
Ə rə b is ta n y a rım a d a s ın ın C ə n u b hissəsi D ro n ıc d a r (bırhürgüc- lü dəvə) M əhv o lu b C am elus dro m ed ariu s E v to y u q la rı | Q ırm ızı cu n q u li to y u ğ u 1 I ! 411
Çallus domestikus Çallus qallus (4 yarımnöv) 5 -5000 Hindistan subkontinenti Ç.q.spadicens, Ç.q.jaboulleu -5000 -5000 Ç.q.murqhi, Ç.q. qallus -7500 Çin-Cənubi-Şorqi Asiya Qeyd: H-müəyyən olunmayıb Son zam anlar molekulyar genetikanın vasitəsilə heyvanların mənşəyim və növ müxtiəlifliyinin coğrafi yayılmasını müəyyənləşdirmək üçün molekul yar markerlərdən istifadə olunmağa başlanmışdır. İlk molekulyar markerlər kimi zülal polimorfızmindən istifadə edilmişdir. 1970-ci ildən başlayaraq bu prosesin davam etdirilməsinə baxmayaraq heyvanların biomüxtəlifliyinin təyinində həmin üsul səmərə verməmişdir. Buna görə də hazırda genetik markerlər kimi
geniş istifadə edilməsinə böyük üstünlük verilir. Bu üsulla, demək olar ki, bütün növ heyvanların mənşəyinin öyrənilməsi mümkün olmuşdur. Markerlər kimi hazırda yalnız mitoxondrial D NT (mtDNT)-D-həlqəsi və
bir nukleotidli polimorfızmlər (SNPs) və Y xromosomunda olan mikrosatellitlər (ata növbələşməsi), həmçinin autosom mikrosatellit lərdən (hər iki valideynin növbələşməsi) geniş istifadə olunur. Ev heyvanlarının bütün növlərində çoxlu sayda autosom mikrosatellitlər aşkar olunub.
markerlərin siyahısı FA O və BHÇC-nin saytında (http://w.w.w. fao. Orq/dadis) yerləşdirilmişdir. Müxtəlif genetik markerlər heyvanların genetik növ müxtəlifliyinin öyrənilməsinin fərqli olduğunu aşkar etmək imkanları yaradır. Autosom mikrosatellit lokuslar əsasən populya- siyaların növ müxtəlifliyinin, genetik məsafənin, qohumluğun, populya- siyanın qarışıqlığının təmin olunması məqsədilə istifadə olunur. Ev heyvanlarının domestifikasiya prosesi həm müxtəlif zonalarda, həm də fərqli vaxtlarda baş vermişdir. Lakin domestikasiyamn tarixi hələ də diskussiya xarakterli olmaqda davam edir. Zederin məlumatına görə (2006) yeni üsulların (demoqrafik profil, molekulyar saat və s.) köməkliyi ilə domestifıkasiyanın vaxtının dəqiq təyin olunmasına tezliklə nail oluna caqdır. Arxeoloji və genetik müayinələrə əsasən
olmuşdur. Mələ 14 000 il bundan əvvəl itlərdən ov və mühafizə məqsədilə istifadə olunmuşdur. Lakin bu prosesin harada başlaması hələ də qaranlıq qalır. Müasir itlərin arasında çoxlu sayda analıq xətlərinin olması onların vəhşi əcdadının canavar (Canis lupus) olmasını sübut edir. Heyvanların genetik resurslarının statusu FAO-nun qlobal bankının son
(2010) məlumatlarına əsasən müəyyən olunub (cədvəl 40). Qlobal bank beynəlxalq miqyaslı informasiyaların toplanması üçün hazırda yeganə mənbə hesab edilir. 412
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|