Dərslikdə yığcam və anlaşıqlı şəkildə müasir beynəlxalq hüququn
Yüklə 11,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hor bir dövlət öz ərazi hüdiıdlannda öz ərazi üstünlüyünü həyata keçirir. Ərazi üstünlüyü o deməkdir ki: a) dövlətin hakimiyyəti onun ərazisindəki bütün fiziki və hüquqi şəxslərə şamil edilir; b) dövlətin hakimiyyəti üzərində başqa hakimiyyət ola bilməz: dövlətin ərazisində istənilən digər dövlətin və ya beynəlxalq təşkilatın hakimiyyəti istisna edilir; c) dövlət öz ərazisindən heç bir halda, hətta ən ağır cinayətə görə zorla məhrum edilə bilməz: dövlətin sərhədləri pozulmaz və toxunulmazdır. Bu, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 11-ci maddəsində öz aydın ifadəsini tapmışdır. Həmin maddəyə görə, «Azor- baycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölün- məzdir» (I hissə), habelə «Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir...» (III hissə). Qeyd edək ki, ölkəmizin Əsas Qanununda «torpaq dövlətə deyil, xalqa məxsusdur» konsepsiyası öz əksini tapmışdır. Belə ki, 11-ci maddənin III hissəsinə görə, «...yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər». ç) dövlətin ərazisi, o cümlədən yer və onun təki, dövlətin Razılığı olmadan xarici dövlətlər, onların hüquqi və fiziki şəxsləri tərəfindən istifadə edilə bilməz. Bununla belə, dövlətin öz milli qanununda və ya hər hansı beynəlxalq müqavilədə ifadə etdiyi razılığı ilə onun ərazisində başqa bir dövlətin qanunvericiliyi tətbiq oluna bilər və ya əcnəbi vətəndaşların müəj^ən kateqoriyası dövlətin yurisdiksiyasmdan kənarda qala bilər. Dövlət öz ərazisinin müəyyən hissələrindən istifadə hüququnu, habelə ərazisində olan təbii ehtiyatların istismar edilməsi hüququnu xarici dövlətlərə, onların hüquqi və fiziki şəxslərinə verə bilər (məsələn, dövlət ərazisinin icarəyə verilməsi, dövlət ərazisindən tranzit uçuşlar və ya keçidlər, dövlətlə əcnəbi hüquqi şəxslər arasında konsessiya sazişləri). 71 Lakin dövlətin ərazi üstünlüyü mütləq xarakter daşımır. Belə ki, ümumi beynəlxalq hüquq bir sıra məhdudiyyət və qadağalar müəyyən edir. Məsələn, dövlət öz ərazisindən hər hansı bir dövlətə qarşı təcavüz törədilməsi üçün istifadə olunmasına imkan verməməlidir; əks halda bu əməlin özü təcavüz aktı hesab olunur (bax: BMT Baş Məclisinin 1974-cü ildə qəbul etdiyi «Təcavüzün tərifı» haqqında Qətnamənin 3-cü maddəsinin «f» bəndi). Bundan əlavə, dövlət öz ərazisindən elə istifadə etməlidir ki, başqa dövlətlərə zərər dəyməsin. 3. Dövlət sərhədləri Dövlət sərhədi dedikdə^ dövlətin ərazisinin hədlərini müəyyən edən xətt və həmin xətt üzərində yerləşən şaquli səth başa düşülür. Analoji tərif «Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi haqqında» J991~ci il 9 dekabr tarixli Qanunun 1-ci maddəsində öz əksini tapmışdır: «Azorbaycan Respublikasının dövlət sərhədi Azərbaycan Respublikasının dövlət ərazisinin (quru və su ərazisinin, yerin təkinin, dəniz və hava fəzasının) hüdudlarını müəyyən edən xətt və bu xətt üzrə keçən şaquli səthdir. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi Azərbaycan Respublikasının dövlət suverenliyinin ərazi hüdududur». Dövlət sərhədlərinin aşağıdakı növləri vardır: 1) quru sərhədləri; 2) su sərhədləri və 3) hava sərhədləri. Quru sərhədləri, adətən, relyefə əsasən (dağlar və s.) müəyyən olunur. Lakin düz xətt üzrə (məsələn, bir sıra Afrika dövlətlərində olduğu kimi) və ya meridianlar üzrə (Cənubi və Şimali Koreya arasında) bölünən sərhədlər də mövcuddur. İki dövləti ayıran su hövzələrində sərhədlərin (su sərhədlərinin) müəyyən olunması aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır: gəmiçilik üçün yararlı çaylarda sərhəd kimi ya talveq (çayın ən dərin yerlərini birləşdirən xətt), ya da farvaterin ortası, digər çaylarda isə çayın ortası götürülür; göllərdə sərhəd dövlətlərin quru sərhədinin gölün sahillərinə çıxış nöqtələrini birləşdirən düz xətt üzrə müəy 72 yən olunur; dövlətin dəniz sərhədi onun ərazi sularının kənar hədləri sayılır. Bu hədləri hər bir dövlət özü müəyyən edir. Lakin beynəlxalq hüquqa görə, ərazi dənizinin eni 12 mildən artıq olmamalıdır, Üzbəüz və ya yan-yana yerləşmiş dövlətlərin ərazi dənizinin sərhədi qarşılıqlı razılaşma əsasında orta xətt üzrə müəyyən olunur (bərabərdayanma prinsipi). «Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi haqqında» Qanunda Azərbaycan Respublikası dövlət sərhədinin müəyyən edilməsi qaydaları öz əksini tapmışdır. Qanunun 3-cü maddəsində deyilir: «Azərbaycan Respublikasının bağladığı müqavilələrdə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi belə müəyyən edilir: 1) quruda - relyefin səciyyəvi nöqtələri və xətləri, aydın görünən səmt göstəriciləri üzrə; 2) Xəzər dənizində - Azərbaycan Respublikasının ərazi sularının xarici sərhədi üzrə; 3) çaylarda (kiçik çaylarda) - onların ortası və ya çayın əsas qolunun ortası üzrə; göllərdə və başqa sututarlarda - Azərbaycan Respublikası sərhədinin bu gölün və ya başqa sututarın sahillərinə yanaşdığı iki nöqtəni birləşdirən düz xətt üzrə. Azərbaycan Respublikasının çay (kiçik çay), göl və ya başqa sututar boyunca uzanan dövlət sərhədi bunların sahillərinin konfiqurasiyası dəyişdikdə və ya çayın (kiçik çayın) yatağı yerini dəyişdikdə dəyişmir; 4) çaylann (kiçik çayların) sorhədboyu hissələrində salınmış dəmir yolu və avtomobil yolu körpülərində, bəndlərdə və başqa qurğularda - Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədinin suyun harasından keçməsindən asılı olmayaraq bu qurğuların ortası və ya texnoloji oxu üzrə». Dövlət sərhədinin müəyyən olunması prosesi iki mərhələdən ibarətdir: 1) delimitasiya və demarkasiya. Delimitasiya zamanı sərhədin keçmə xətti dövlətlərarası müqavilədə ətraflı təsvir olunur və müqaviləyə əlavə olunan xəritədə öz qrafik əksini tapır. Demarkasiya razılaşdırılmış sərhəd xəttinin xüsusi sərhəd nişanları vasitəsilə yerdə müəyyən olunmasıdır. İki dövlət arasında demarkasiyanı həyata keçirmək üçün, adətən, qanşıq komissiya yaradılır. 73 Yüklə 11,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|