Dərslikdə yığcam və anlaşıqlı şəkildə müasir beynəlxalq hüququn
Yüklə 11,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hor bir dövlət öz sərhədlərinin toxunulmazlığını təmin etmək üçün müvafiq hüquqi rejim müəyyən edir; bu rejim beynəlxalq müqavilələrə və daxili qanunvericiliyə əsaslanır. Məsələn, «Azər- baycan Respublikasının dövlət sərhədi haqqmda» Qanunun II fəsli bütövlükdə bu məsələyə həsr olunmuşdur. Sərhəd rejimi aşağıdakı məsələləri əhatə edir: 1) dövlət sərhədinin lazımi vəziyyətdə saxlanması; 2) dövlət sərhədindən şəxslərin və nəqliyyat vasitələrinin keçmə qaydası (o cümlədən quru sərhədində keçid məntəqələrinin və hava sərhədində uçuş koridorlannm müəyyən olunması); 3) dövlət sərhədindən mallann və yüklərin buraxılması qaydası; 4) dövlət sərhədində təsərrüfat və ya digər fəaliyyətin (ov, balıqçılıq, dağ- mədən işləri və s.) həyata keçirilməsi qaydası; 5) sərhəd rejiminin pozulması ilə bağlı insidentlərin müvafiq dövlətlərlə birgə həll olunması qaydası. Sərhəd rejiminə riayət olunmasına nəzarət etmək və sərhəd insidentlərini həll etmək üçün müvafiq dövlətlər, adətən, sərhəd komissarları (sərhəd nümayəndələri) təyin edirlər. ((Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi haqqında» Qanunun 21-ci maddəsinə əsasən: ((Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi rejiminin qorunması ilə əlaqədar məsələləri həll etmək, habelə sərhəd münaqişələrini nizama salmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti sərhəd qoşunlarının zabitləri sırasmıian Azərbaycan Respublikası dövlət sərhədinin müəyyən hissələri üzrə Azərbaycan Respublikasının sərhəd nümayəndələrini təyin edir. Azərbaycan Respublikası dövlət sərhədinin Azərbaycan Respublikasının xüsusi təyin edilmiş sərhəd nümayəndələri olmayan hissələrində onların funksiyalannı sərhəd qoşunlarının müvafiq hissələrinin komandirləri yerinə yetirirlər. Azərbaycan Respublikasının sərhəd nümayəndələri Azərbaycan Respublikasının qanunlarını, Azərbaycan Respublikasının döv- lətlərarası müqavilələrini, habelə Azərbaycan Respublikasının səlahiyyətli orqanlarının qəbul etdikləri aktları rəhbər tuturlar. Sərhəd nümayəndələri tərəfindən nizama salınmayan məsələlər diplomatik qaydada həll edilir». 74 Dövlot sorhodinin hüquqi rejimi özündo sərhədhoyu rejimi ehtiva edir. Bu rejim sərhədboyu zonada vo sərhədboyıı zolaqda mü- əyyon olunur. Bu məsələlər «Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi haqqmda» Qanunda öz geniş həllini tapmışdır. Məsələn, Qanunun 22-ci maddəsində deyilir: «... Sərhədboyu zonanın hüdudlannı Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti sərhədyanı rayonların ərazisində, yerli şəraitdən asılı olaraq müəyyən edir. Müəyyən edilmiş sərhədboyu zonanın tərkibinə Azərbaycan Respublikasının ərazi və daxili suları da aid edilir. ... Eni 1 kilometrədək olan sərhədboyu zolaq vasitəsilə Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi xətti boyunca quru hissələrdə və ya sərhədboyu çaylann, göllərin və başqa sututarlann Salıilləri boyunca müəyyən edilir. Azərbaycan Respublikası dövlət sərhədinin qorunması naminə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti texniki çəpərlərin düzəldilməsi, sərhədboyu yollann, körpülərin çəkilməsi, başqa obyektlərin tikilməsi üçün sərhəd qoşunlannm müddətsiz istifadəsinə həm sərhədboyu zolaqda, həm də onun hüdudlarından kənarda 30-50 metr enində lazımi torpaq zolaqlan, habelə Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədi boyunca 5 metrlik zolaq vcrİD>. Qanunun 23-cü maddəsinə müvafiq olaraq, «sərhədboyu rejim... Azərbaycan Respublikası vətəndaşlannm və başqa şəxslərin gəlməsi, müvəqqəti yaşaması, bir yerdən başqa yerə getməsi, işlərin görülməsi, motorlu və motorsuz gəmilərin yanalma körpülərində uçota alınması və saxlanması, Azərbaycan Respublikasımn ərazi və daxili sulannda onların üzməsi və hərəkət etməsi qaydalannı tənzimləyin). Dövlət sərhədləri haqqında müqavilələr olduqca mühüm bir xüsusiyyətə malikdir: onlar daimi müqavilələr sayılır. Belə ki, bu müqavilələr: a) müvəqqəti müddətə bağlanmır (onların məqsədi iki dövlət arasında sərhədin tam və qəti müəyyən olunmasıdır); b) dc- nonsasiya olunmur, çünki belə müqavilələrdə denonsasiya haqqında müddəalar nəzərdə tutulmur; e) müharibənin başlanması ilə öz qüvvəsini dayandırmır; ç) müqavilənin subyektinin yox olması nəticəsində xitam olunmur; d) birtərəfli qaydada, - hətta şəraitin köklü dəyişməsi prinsipi əsasında belə, - ləğv oluna bilməz; e) dövlətlərin varisliyi zamanı toxunulmamış qalır. 75 4. Beynəlxalq çaylar Beynəlxalq çaylar - iki və daha artıq dövlətin ərazisi ilə axan və razılaşdırılmış qaydada istifadə olunan çaylara deyilir. Hər bir dövlət beynəlxalq çayın, öz ərazisində yerləşən hissəsi üzərində suverenliyə malikdir. Bununla belə, sahilyam dövlət çaym bu hissəsindən elə istifadə etməlidir ki, hər hansı digər sahilyam dövlətə zərər dəyməsin. Beynəbcalq çaylann rejimi ilə bağlı vahid beynəbcalq- hüquqi yoxdur. Bu sahədə yalnız, tövsiyə xarakteri daşıyan, 1966-cı ildə Beynəlxalq Hüquq Assosiasiyası (beynəbcalq qeyri-hökumət təşkilatı) tərəfindən işlənib hazırlanmış Helsinki qaydaları mövcuddur. Sahilyanı dövlətlər beynəbcalq çaylann gəmiçilik, habelə sənaye və kənd təsərrüfatı məqsədləri üçün istifadəsi və həmin çaylann qorunub saxlanması haqqında konkret müqavilələr bağlayır (məsələn, Dunayda gəmiçilik rejimi haqqında 1948-ci il Konvensiyası, Argentina və Uruqvay arasmda Uruqvay çayının sularına dair 1946-cı il Sazişi, BƏR və Sudan arasında Nil çayının sularına dair 1959-cu il Sazişi və s.) Bu müqavilələr, bir qayda olaraq, bütün sahilyanı dövlətlər üçün, bəzən isə bütün ölkələr üçün gəmiçilik azadlığı nəzərdə tutur. Müqavilədə nəzərdə tutulmayıbsa, qeyri dövlətlərin gəmilərinin müəyyən beynəlxalq çaydan üzüb keçməsi qadağandır. 1997-ci ildə Beynəlxalq suaxarlarının qeyri-gəmiçilik məqsədləri üçün istifadəsi hüququ haqqında Konvensiya qəbul olunmuşdur. Konvensiya hələ qüvvəyə minməmişdir. Konvensiya, hissələri müxtəlif dövlətlərin ərazisində yerləşən səth sulanmn və qrunt sularının qeyri-gəmiçilik məqsədləri üçün istifadəsini tənzimləmək, habelə onların mühafizəsi, qorunub saxlanması və idarə olunması ilə bağlı tədbirləri müəyyənləşdirmək məqsədi daşıyır. Konvensiya onun iştirakçısı olan dövlətlərin bundan əvvəl bağladıqları müvafiq sazişlərdən irəli gələn hüquq və öhdəliklərinə xələl gətirmir. Konvensiyaya görə, iştirakçı dövlətlər beynəlxalq suaxarlarından «ədalətlə və ağlabatan surətdə» istifadə etməli, digər müvafiq dövlətlərə «əhəmiyyətli zərər» vurulmasının qarşısını almalı, Konvensiyanın obyekti və məqsədləri ilə bağlı məsələlərin həllində əməkdaşlıq etməlidirlər. 76 Yüklə 11,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|