Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Firma (müəssisə) və onun fəaliyyət mexanizmi. Menecmentin nəzəri əsasları 

həmin  sahədən  geri  götürülməsinə  səbəb  olur.  Bu  mərhələdə  yeganə 

məqsəd  -  həyat  qabiliyyətini  -  mövcudluğunu  qoruyub  saxlamaqdır. 

Həmin  dövrdə  firmanın  fəaliyyətinin  əsas  istiqaməti  mənfəəti 

artırmağa  deyil,  ziyanı  minimuma  endirməyə  yönəldilir.  Belə 

K İ ,  

perspeıctivdə 

yÜKSƏK 

nəticələr  əldə  etməyə  yönəldilmiş  fəaliyyət 

müəyyən dövrdə, qısa müddətdə uğursuzluğa da aparıb çıxara bilər. 

Firma qarşısında duran məqsədlər onun cari (qısa) və perspeK- tiv 

(uzun) fəaliyyət dövrü üçün müəyyən edilmiş strategiyasından doğur. 

Bu  strategiya  firmanın  fəaliyyət  dövrünü  (qısa  və  ya  uzunmüddətli 

dövr) və rəqabət şəraitini nəzərə almaqla müəyyən edilir. 

Strategiya,  hər  şeydən  əvvəl,  firmanın  uzunmüddətli  dövr  üçün 

əsas  məqsəd  və  vəzifələrinin  seçilməsindən,  bunlara  çatmaq  üçün 

resursların  toplanması  və  bölgüsündən,  ümumiyyətlə  fəaliyyət 

Kursunun müəyyən edilməsindən ibarətdir. Strategiyanın müdafiə və 

hücum  xaraKterli  növləri  fərqləndirilir.  Müdafiə  xaraKter-  li 

strategiyada elmi-texnİKİ tərəqqinin son nailiyyətlərinin tətbiqilə bağlı 

risKİn  azaldılmasına  xüsusi  diqqət  verilir.  Firma  yeni  texnİKa  tətbiq 

edən  rəqibinin  fəaliyyətini  izləyir  və  onun  bazara  çıxardığı  yeni 

məhsuldan  istehsal  etməyə,  bir  növ  rəqibini  təqlid  etməyə  başlayır. 

Bununla  yanaşı,  müdafiə  xaraKterli  strategiyaya  firmanın  rəqibinin 

fəaliyyətindən  asılı  olaraq  (məs:  rəqib  bazara  tam  nəzarət  edərsə) 

bazardan  tamamilə  çıxmaq  və  ya  istehsalı  yenidən  qurmaq  planları 

daxil edilə bilər. 

Hücum 

xaraKterli strategiyaya 

aşağıdaKi dörd 

istiqamət daxil edilir: 

1.

 

Yeniləşdirmə  strategiyası  -  burada  yenilİKİərin  həyata 

Keçirilməsi üçün resursların artırılması nəzərdə tutulur. 

2.

 

Kvotanın  diferensiasiyası  (fərqləndirilməsi)  strategiyası.  Bu, 

yÜKSəK  mənfəəti  tə'min  etməKİə  bazarın  əsas  hissəsinin  firma  üçün 

qorunması, saxlanılması məqsədinə xidmət edir. 

3.

 

İnnovasiya strategiyası məhsul, xidmət və eləcə də əsas Kapitalın 

istehsalının  təzələnməsini,  yeni  texnologiyanın  mənimsənilməsini 

nəzərdə tutur. İnnovasiya məhsul və texnologiya ilə bağlı olub İKİ yerə 

ayrılır.  Məhsul  innovasiyası  yeni  məhsul  vahidinin  qiymətini 

artırmaqla  mənfəəti  maKSİmumlaşdırmağa  imKan  verir.  Texnoloji 

innovasiya  isə  buraxılan  məhsulun  istehsal  xərclərini  aşağı  salmaqla 

mənfəəti artırmağa KÖməK edir. 

4.

 

Yeniliyin  öyrənilməsi  və  bazar  boşluğunun  doldurulması 

strategiyası.  Bu  istiqamətin  reallaşdırılması  elmi-tədqiqat  işlərinə 

çəKİlən 

böyüıc xərclərlə və işgüzar risKİə bağlıdır. 

258 

---

F i r m a  

haqqında Konsepsiyalar 

§2. Firma haqqında Konsepsiyalar 

İqtisadi ədəbiyyatda firmanın fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq müxtəlif 

nəzəriyyələr vardır. 

Firma  haqqında  ən'ənəvi  nəzəriyyə  - 

mənfəətin  maKsimumlaş- 

dırılması  nəzəriyyəsidir. 

Bu  nəzəriyyədə  firmanın  fəaliyyətinin 

qarşısında duran əsas məqsəd ön plana çəKİlir və göstərilir 

K

İ, firmanın 

fəaliyyətində, 

davranışında 

əsas 

məqsəd 

mənfəəti 

maK- 

simumlaşdırmaqdan ibarətdir. 

Firmanın  təsərrüfat  fəaliyyətinin  əsas  daxili  məqsədi  (təbii 

məqsədi) mənfəət əldə etməK və onu mümı-cün qədər ço- xaltmaqdan 

ibarətdir. Hər bir firma xarici formadan - satışın, iqtisadi artımın və ya 

faydalılığın  səviyyəsindən  asılı  olmayaraq  maKsimum  mənfəət  əldə 

edilməsini  nəzərdə  tutur.  Bu,  təsadüfi  deyil,  çüıiKİ  rəqabət  şəraitində 

daha çox mənfəət almaq firmaya 

iniKan 

verir Kİ, təsərrüfat vəziyyətini 

möhKəmləndirsin, 

ƏKS 

halda o bazardan sıxışdırılıb çıxarıla bilər. 

Bu nəzəriyyə 

İKİ 

ehtimala əsaslanır: 

1.

 

MüİKİyyətçilər  firmanın  fəaliyyətini  idarə  edir  və  onun  işlərinə 

gündəlİK nəzarəti həyata Keçirirlər. 

2.

 

SahibKarların  yeganə  arzusu  -  mənfəəti  maKSİmumlaşdırmaq- 

dır. 

Nəzəriyyə son xərclərin son gəlirlərə nisbətən 

azaldılması 

şəraitində 

mənfəətin maKsimumlaşdırılması 

haqqındaKi 

tezisə əsaslanır. 

LaKİn həyatda bu nəzəriyyə bir sıra çətinlİKİərlə qarşılaşır. Əvvəla, 

son xərclərin və xüsusilə də son gəlirlərin hesablanması çətin bir işdir 

və  firma  öz  məhsullarına  olan  tələbi  və  onun  elastİKİi-  yini  dəqiq 

bilmədİKdə  bu  vəzifə  daha  da  çətinləşir.  Doğrudur,  iri  firmalar  çox 

bahalı  olan  bazar  tədqiqatlarını  həyata  Keçirsələr  də,  onların  əldə 

etdİKİəri  mə'lumatı  tam  dəqiq  və  qənaətbəxş  hesab  et-  məK  olmaz. 

G

Ə

I

ƏCƏK

  xərc  və  gəlirlərin  hesablanması  da  belə  çətin-  lİKİərlə 

bağlıdır.  Nəhayət,  praKtİKİ  olaraq  digər  firmaların  fəaliyyətini 

qabaqcadan dəqiq bilməK və qiymətləndirməK mümKÜn deyil. 

İ

K

İ

IIC

İ

S

İ

 

isə,  müasir  bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  müİKİyyət  hüquqilə 

idarəetmə  hüququ  bir-birindən  ayrılmışdır  və 

K

İ

Ç

İ

K 

müəssisələr  istisna 

olmaqla,  heç  bir  müİKİyyətçi  bilavasitə  operativ  idarəetmə  işi  ilə  məşğul 

olmur. 

Bu 

idarəetməni peşəKar menecerlər həyata Keçirirlər. 

Göründüyü  Kİmi,  ən'ənəvi  nəzəriyyə  firmanın  fəaliyyətini, 

davranışını tam izah etməyə imKan vermir. Məhz buna görə də digər 

iqtisadçılar alternativ nəzəriyyələr irəli sürmüşlər. 

Firma haqqında menecer nəzəriyyəsi, 

yə'ni satışdan alınan

 

259 

---