Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Mənfəət və onun artırılması yolları 

mə'suliyyət və risKə görə haqdır. Mənfəət istehsalçının, istehsal şəraiti 

və ya bazarda olan inhisarının nəticəsidir. 

GerçəKİİK göstərir Kİ, mahiyyətinin necə izah olunmasından asılı 

olmayaraq  mənfəət,  istehsalda  məşğul  olmaq  məqsədini  qarşısına 

qoymuş  hər  bir  şəxsin  əldə  etdiyi  nəticəni  göstərir.  Onun 

Kəmiyyətinin  artırılması  isə  istehsal  şərtlərinin  səmərəli  istifadəsi  və 

bazar  şəraitinin  düzgün  qiymətləndirilməsindən  asılıdır.  İstehsal 

şərtlərinin  istifadə  olunması  baxımından  mənfəətin  yÜKSəldil- 

məsinin aşağıdam istiqamətlərini qeyd etməK olar. 

Birinci - elmi-texnİKİ tərəqqinin nailiyyətlərinin istifadə olunması; 

İKİnci - istehsalın və əməyin təşKİlinin təKmilləşdirilməsi; 

Üçüncü - iqtisadiyyatın bacarıqla idarə edilməsi. 

Bu  istiqamətlər  nəticə  e’tibarı  ilə  istehsal  xərclərinin  aşağı 

salınmasına yönəldilir və mənfəətin artmasına səbəb olur. 

Sadaladığımız metodlar əsasən müxtəlif formalarda canlı əməyə 

qənaət  etməK  hesabına.  Keçmiş  əməKdən  daha  yaxşı  istifadə  et- 

məK,  yəni  son  məhsula  düşən  istehsal  xərclərini  azaltmaq  yolu  ilə 

səmərəliliyi  artırmağa  imKan  verir.  Bu,  mənfəəti  artırmağın  çox 

mühüm  yolu  olsa  da,  bazar  iqtisadiyyatına  Keçdiyimiz  indİKİ 

dövrdə, daha çox istehlaKçıların fərdi tələbatına uyğun, bazar tələb- 

təKİifini  nəzərə  alaraq, 

K

İ

Ç

İ

K

'

 

partiyalarla  məhsul  buraxan  çevİK 

istehsalın  təşKİli  yolu  ilə  səmərəliliyi  artırmaq  metodlarının 

öyrənilməsi  də  böyÜK  əhəmiyyət  Kəsb  edir.  Məlum  məsələdir  Kİ, 

özəlləşdirmə siyasəti nəticəsində respublİKamızın iqtisadiyyatında 

bir  çox  istehsalçı  bu  və  ya  digər  səviyyədə  istehsal  vasitələrinin 

müİKİyyətçisinə  çevriləcəK,  nəticədə  böyÜK  olmayan  orta 

müəssisələrin  əhəmiyyəti  xeyli  artacaqdır.  Bu  indİKİ  qıtlıq 

şəraitindən  fərqli  olaraq,  istehlaKda  əvəz  oluna  bilən  bir  çox 

məhsulların paralel, bir neçə müəssisə tərəfindən istehsalına səbəb 

olacaqdır. Belə olduqda, bazar rəqabəti şəraitində mənfəəti artırmaq 

xatirinə  müəssisələr  buraxılan  məhsulun  çeşidini  tələbə  uyğun 

olaraq,  tez-  tez  dəyişməli  olacaqdır.  Bazar  rəqabətinə  tab  gətirməK 

üçün  istehsal  xərclərini  azaltmaqla  yanaşı,  istehlaKçıların  KonKret 

tələbinin  ödənilməsinə  yönəldilmiş  çevİK  istehsal  təşKİl  etməK, 

məhsulun satışını həyata KeçirməK üçün bazar KonyuKturunu daha 

dəqiq öyrənməK zəruri olacaq. 

RespublİKamızın  iqtisadiyyatı  hələ  bazar  münasibətlərinə 

Keçməmişdir.  Müəssisələrimiz  qıtlıq  şəraitində,  məhsulların  stabil 

satışını  tə'min  edən  bazar  şəraitində  işləyirlər.  Bu,  bazarda  tələbi 

dərindən  öyrənmədən  məhsul  buraxılışının  həcmini  artırmağa, 

istehsal  xərclərini  bazar  qiymətinə  nisbətən  azaltmaq  hesabına  daha 

çox mənfəət əldə etməyə imKan verir. LaKİn iqtisadi şəraitin 

251 

---

istehsal xərcləri və mənfəət 

həmişə  belə  olacağını  düşünməK  düzgün  olmazdı.  Bazar 

münasibətlərinin  formalaşması  ilə  sağlam  iqtisadi  şərait  yaranacaq. 

Belə  şəraitdə  rəqabətə  davamlı  olmaq  üçün  qabaqcıl  öİKƏlərdə 

istifadə  edilən  müasir  marKetinqə,  başqa  sözlə,  istehsalın  təşKİlində 

daha  çox  bazarın,  məhsulların  rəqabət  şəraitinin  öyrənilməsinə 

əsaslanmaq  lazımdır.  Bu  zaman  eyni  Keyfiyyətli,  daha  ucuz 

məhsulları  istehlaKçıya  çatdırmaq  məqsədilə  istehsal  xərclərinin 

azaldılması  və  məhsulun  qiymətinin  aşağı  salınması  qayğıları  əsas 

məsələ  Kİmi  qarşıda  durmur.  Əsas  məsələ  Kİmi  firmanın  qarşısında 

istehsal  xərcləri  və  qiyməti  dəyişmədən,  əwəİKİnə  nisbətən  daha 

Keyfiyyətli,  daha  lazımlı  yeni  xassəyə  malİK  olan  əmtəələr  istehsal 

etməK  durur.  Bu,  müəssisə  qarşısında  həll  olunmağı  zəruri  olan  bir 

neçə tələb qoyur. 

Birinci  -  böyÜK  çevİKİiyə  malİK  olmaq,  məhsulların  çeşidini 

durmadan təzələməK vacibdir. 

İKİnci  -  istehsalda  qabaqcıl  texnologiyanın  mənimsənilmıəsi 

vaxtının qısaldılması lazımdır. 

Üçüncü  -  məhsulun  Keyfiyyətinə  xüsusilə  ciddi  yanaşmaq 

lazımdır. Bu zaman sadəcə olaraq yaxşı məhsul buraxılışından başqa, 

istehlaKçıya  satışdan  sonraKi  xidmətlərin  təşKİlinə  xüsusi  fİKİr 

verilməlidir. Hər bir istehlaKçının fərdi xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq 

ona əlavə firma xidmətlərinin göstərilməsi yaxşı olardı. 

Dördüncü - istehsal xərcləri ilə yanaşı tədarÜK xərclərinin də aşağı 

salınması məqsədi ilə istehsalın idarə edilməsi təKmilləşdiril- məlidir. 

Aydın  olur  Kİ,  bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  yÜKSƏK  mənfəət 

əldə edib, bazar rəqabətinə tab gətirməK üçün həm istehsal xərclərinin 

dinamİKasına nəzarət etməK, həm də müasir marKetinqdən hərtərəfli 

istifadə etməK zəruridir. 

Bütün 

yuxarıda 

deyilənləri 

nəzərə 

alaraq 

aşağıdaKi 

ümumiləşdirmə və nəticələrə gələ bilərİK: 

-

 

istehsal  xərcləri  məhsul  buraxılışı  ilə  əlaqədar  firmanın, 

müəssisənin çəKdiyi bütün xərclərin cəmindən ibarətdir; 

-

 

müəssisənin  Kənardan  aldığı  iqtisadi  ehtiyatlara  verdiyi  pulla 

(xarici  xərclər)  yanaşı,  məhsul  istehsalında  istifadə  olunan 

müəssisənin  özünə  məxsus  olan  iqtisadi  ehtiyatları  onların,  başqa 

şəKİldə  istifadə  olunaraq,  gətirə  biləcəyi  gəlir  həcmində  (daxili 

xərclər) istehsal xərclərinə daxil edilir; 

-

 

istehsal xərclərinin daxili və xarici xərclərə bölünməsi ilə əlaqədar 

firmanın 

mənfəəti 

üç 

səviyyədə 

fərqləndirilir. 

Mühasibat 

mənfəəti-satışdan  əldə  edilən  pulla  müəssisənin  xərclədiyi  nağd  pul 

(xarici xərclər) arasında fərq. 

252 

---