Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
istehsal xərclərinin təsnifatı və dinamİKası
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
istehsal xərclərinin təsnifatı və dinamİKası dür, bu zaman nə istehsal binalarının, nə də dəzgahlarin sayı dəyişməyə bilər. Buna görə də istehsal gücləri dəyişməz götürülən qısamüddətli dövrdə istehsala cəlb olunmuş xammal, işçi qüvvəsi və bu Kİmi iqtisadi ehtiyatların miqdarının çoxaldıl- masının məhsul buraxılışına tə'sirinin tədqiqi daha da maraq doğurur. İstehsal xərclərinin qısamüddətli dövrdə dinamİKasının öyrənilməsi, uzunmüddətli dövrdə müəssisənin istehsal güclərində və quruluşunda ediləcəK dəyişİKİİKİər baxımından da əhəmiyyətlidir. İstehsal xərclərinin dinamİKası hərnişə məhsul istehsalının artıb azalmasına olan tələbə uyğun dəyişir. Başqa sözlə, məhsul istehsalı artmaqla istehsal xərclərinin ümumi həcmi də artmış olur. LaKİn təcrübə göstərir K İ, ümumi istehsal xərcləri heç də həmişə məhsul buraxılışının həcminin artması nisbətində dəyişmir. Hər bir sahibKar istehsal imKanlarından düzgün istifadə et- məK üçün məhsul buraxılışının həcminin dəyişməsi ilə öz gəlirlərinin artıb-azalacağını müəyyən etməyə çalışır. Bunun üçün o, istehsal olunmuş məhsulun optimal həcmini müəyyənləşdirməli və onun istehsalı üçün çəKdiyi xərclərin gəlirlilİK baxımından az və ya çox olduğunu bilməlidir. Başqa sözlə, istehsal olunmuş məhsulun satışından əldə edilmiş ümumi pul gəlirlərinin həcmi və ümumi istehsal xərclərinin Kəmiyyəti müqayisə edilməlidir. İKİncilərin az olması istehsalın davam etdirilməsi üçün əsas şərtdir. Satışdan əldə edilən pul gəlirlərinin həcmi məhsul vahidinin bazar qiymətindən asılı olduğundan, müəssisənin mənfəətli işləməsi orta istehsal xərcləri ilə məhsulun bazar qiymətinin müqayisəsində bilinir. Bu baxımdan sahibKar üçün ümumi istehsal xərclərindən daha çox orta istehsal xərclərinin dinamİKası maraqlıdır. Buna görə də məhsul buraxılışının optimal həcmini və istehsal xərclərinin səmərəli istifadəsini tə'min etməK üçün məhsul vahidinə çəKİlən xərclərin, orta xərclərin dinamİKası təhlil edilməlidir. Məhsul istehsalının artırılması üçün həmişə müəyyən miqdarda əlavə istehsal xərcləri tələb olunur. İstehsalın həcmini ge- nişləndirdİKdə əvvəİKİ miqdarda məhsul istehsalına çəKİlən xərclərə müəyyən Kəmiyyətdə yeni xərclər əlavə olunmalıdır. Mə'lum məsələdir K İ, qısamüddətli dövr üçün bu əlavə xərclər yalnız dəyişən xərclərdən ibarətdir.
əlavə xərclərin Kəmiyyəti məhsul həcminin genişləndirilməsi ilə əlaqədar ümumi istehsal xərclərinin artımının miqdarını göstərir. Bu baxımdan, əlavə xərclərin Kəmiyyətinə nəzarət edilməsi və dinamİKasının öyrənilməsi mühüm əhəmiyyət KƏsb edir. Əlavə xərclərin Kəmiyyətinin dəyişilməsinə nəzarət etməK 243 istehsal xərcləri və mənfəət üçün adətən, sonuncu bir məhsulun istehsalı ilə əlaqədar ümumi xərclərdə baş verən dəyişİKİİKİər təhlil edilir. İstehsal olunmuş sonuncu məhsul ilə əlaqədar xərcləri, n miqdar məhsul istehsal edərKən çəKİlən ümumi xərclərlə, n-1
miqdarda məhsul istehsalına çəKİlən xərclərin arasındaKi fərq Kİmi hesablamaq olar. Bu Kəmiyyət məhsul buraxılışının əvvəİKİ həcminə çəKİlən xərclərin son həddinə əlavə olunduğundan, göstərici Kİmi onu son hədd xərcləri adlandırırlar. BeləlİKİə,
növbəti məhsul istehsalı ilə əlaqədar ümumi xərclərin artan Kəmiyyətini göstərir. Məhsul istehsalı bir- bir artdıqda, yuxarıda göstərdiyimiz Kİmi, son hədd xərclərinin miqdarını ümumi istehsal xərclərinin qonşu Kəmiyyətlərinin fərqi Kİmi müəyyən etməK olar. Məhsul istehsalını çox miqdarda artırdıqda isə son hədd xərcləri, ümumi xərclərin artım miqdarının məhsul buraxılışının sayının artımına olan nisbəti Kİmi müəyyən edilir.
Xg - son miqdarda məhsul istehsalı ilə əlaqədar ümumi istehsal xərcləri; ■ ƏVVƏİKİ miqdarda məhsul istehsalı ilə əlaqədar ümumi istehsal xərcləri; məhsul buraxılışının sonuncu həcmi; • məhsul buraxılışının əvvəİKİ miqdarı. Son hədd xərclərinin öyrənilməsinə firmaların, müəssisələrin təsərrüfat fəaliyyəti təhlilində xüsusi əhəmiyyət verilir. Bu bi- rinci növbədə, onun Kəmiyyətinin daha asan müəyyənləşdirilmə- si, İKİnci, onun Kəmiyyətinin firma tərəfindən bilavasitə tənzim və nəzarət etməK imKanı ilə, üçüncüsü, onun Kəmiyyətinin isteh- salın həcminin optimal miqdarının müəyyənləşdirilməsindəKİ əhəmiyyəti ilə əlaqədardır. Doğrudan da hər bir istehsalçı adətən əlavə məhsul istehsalına başlamazdan əvvəl istehsal xərclərinin necə dəyişəcəyini hesablayır. Bunu əlavə məhsul üçün istifadə olunacaq xammal, material, işçi qüvvəsi və başqa bu Kİmi dəyişən xərclərin qiymətlərini cəmləməK Kİmi asan əməliyyat nəticəsində hesablamaq olar. Bu cür hesablanan xərclərin hesabını aparmaq, tənzimləməK və onların dinamİKasına nəzarət etməK böyÜK çətinlİK təşKİl et- mir.
Ən başlıcası isə məhsul buraxılışın həcminin dəyişdirilməsi ilə əlaqədar, dəqiq mə'lumat verildiyi üçün son hədd xərclərinin dinamİKasının öyrənilməsi zəruridir. Qeyd edəK Kİ, orta istehsal 244 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|