Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
istehsal xərclərinin təsnifatı və dinamiKası
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhsu
- BeləlİKİə, istehsala cəlb olunmuş əlavə işçi qüvvəsi, xammal, material və s.
- Bu andan başlayaraq məhsul, bazar qiyməti 246
istehsal xərclərinin təsnifatı və dinamiKası xərcləri belə mə'lumat almaq üçün Kifayət etmir. Məsələn, deyəK Kİ, firma 200 ədəddən çox məhsul istehsal edib-etməməsində tərəddüd edir. Aşağıda göstərdiyimiz cədvəldən görünür Kİ,
200 məhsul istehsal edəndə orta istehsal xərci 65-ə bərabərdir (Bax: Cədvəl 6). Laı-tin bu o deməK deyil K İ, əlavə məhsul istehsal et- diı-cdə, onun hər bir vahidinin istehsalı ilə əlaqədar istehsal xərcləri 65 miqdar artır. Cədvəldən göründüyü Kİmi 200-dən artıq istehsal olunmuş hər bir məhsul vahidi ilə əlaqədar istehsal xərcləri, son hədd xərcləri miqdarında, 30 vahid artacaq. İstehsalın həcminin artması və ümumi istehsal xərclərinin dəyişməsi ilə əlaqədar məhsul vahidinə çəKİlən xərclərin dinamİKa- sına fİKİr
verəK. Cədvəldən göründüyü Kİmi ümumi sabit xərclər 6000-ə bərabər olub, istehsalın sıfır həcmində belə mövcuddur. Misalımız qısamüddətli dövr üçün nəzərdə tutulduğundan sabit xərclərin həcmi bütün dövr üçün dəyişməyərəK 6000-ə bərabərdir. Belə olduqda orta ümumi xərclərin tədricən azalması səbəbi başa düşülür. Buraxılan məhsulun sayı artdıqca hər məhsul vahidinə düşən sabit xərclərin Kəmiyyəti Kiçilir. Cədvəl 6. Məhsu
0
0 6000
~
- -
100 6000 4000 10000 100 60
40 40
40 200
6000 7000 13000 65 30
35 30
40 300
6000 9000 15000 50 20
30 20
40 400
6000 10000 16000 40 15
25 10
40 500
6000 14000 20000 40 12
28 40
40 600
6000 18000 24000 40 10
30 40
40 700
6000 23400 29400 42 8,6
33,4 54
40 Sabit xərclərdən ibarət olan hissənin azalması ilə yanaşı, orta ümumi xərclərin Kəmiyyətinə, hər bir növbəti məhsul buraxılışı ilə əlaqədar, istehsala cəlb olunmuş yeni dəyişən xərclər əlavə olunur. Orta xərclərin dinamİKası daha çox bu yeni dəyişən xərclərin Kəmiyyətindən asılıdır. Orta dəyişən xərclərin hərəKətinin təhlili, bu cəhətdən xüsusi dəqiqlİK tələb edir. Nəzərə çarpan odur K İ, İİK vaxtlar məhsul buraxılışının artması ilə dəyişən istehsal xərclərinin artım tempi aşağı düşür. Belə K İ,
məhsul istehsalı hər dəfə 100 ədəd artsa da dəyişən xərclərin artımı 4000, 3000, 2000, 1000 o ub, azalmağa meyl edir. Əlavə məhsulun istehsalı ilə əlaqə-
İstehsal xərcləri və mənfəət dar dəyişən xərclərin azalması məhsuldarlığın son həddinin azalması qanununa əsasən, müəyyən dövrə qədər məhsuldarlığın artması ilə əlaqədardır. Bu qanunun fəaliyyətini təhlil edəK. Dəyişən xərclərin artması yeni amillərin alınmasına çəKİlən xərclərlə əlaqədardır. Dəyişən amillərin artım miqdarına nisbətən məhsul buraxılışının həcminin daha sür'ətlə artmasının, sonradan isə artım sür'ətinin aşağı düşməsi səbəblərini izah etməyə çalışaq. Hər bir istehsal binası, qurğular layihələşdirilib tİKİlərKən müəyyən miqdarda məhsul istehsalı üçün nəzərdə tutulur. Qurğu və dəzgahların tam gücü ilə işləməsi üçün, müəyyən miqdarda dəyişən amillərin (işçi qüvvəsi, xammal, enerji və s.) olması zəruridir. Təcrübə göstərir Kİ, əvvəlcədən istehsalın bütün müxtə- liflİKİərini nəzərə almaq olmur. Buna görə də ÜK
vaxtlar istehsala cəlb olunmuş dəyişən amillər (məsələn, işçi qüvvəsi) qurğu və avadanlıqların tam gücü ilə istifadə olunmasına Kİfayət etmir. Nəticədə əməK bölgüsündə, ixtisaslaşmada qüsurlar qalır K İ, bu istehsal amillərinin məhsuldarlığının aşağı olmasına səbəb olur. İstehsala əlavə işçi qüvvəsinin cəlb olunması, əməK bölgüsünün təK- milləşdirilməsi ilə məhsuldarlıq tədricən artır. Bir müddətdən sonra işçilərin sayı həddən artıq olarsa, onlardan səmərəli istifadə etməK çətinləşir, bu zaman məhsuldarlığın aşağı düşməsi özünü göstərir. Eyni qanunauyğunluq xammal, material və başqa dəyişən amillərə də aiddir. BeləlİKİə, istehsala cəlb olunmuş əlavə işçi qüvvəsi, xammal, material və s. ÜK
vaxtlar istehsal güclərindən tam, dolğun istifadə edilənə qədər dəyişən xərclərin məhsuldarlığının artmasına səbəb olur. Bu proses istehsal gücləri dəyişməz götürüldÜKdə müəyyən həddə qədər baş verir. Bizim misalda məhsul buraxılışı 400 ədədi KeçdİKdən sonra dəyişən xərclərin məhsuldarlığı aşağı düşdüyündən onların əlavə həcmi məhsul istehsalının artımına nisbətən daha böyÜK templə çoxalır. Cədvəldən göründüyü Kİmi məhsul buraxılışı 100, 200, 300 olduqda məhsul vahidinə çəKİlən xərclər azalsa da orta istehsal xərcləri hələ bazar qiymətindən çox olaraq qalır. İstehsalın bu həcmində orta xərclərin azalmasına səbəb, əlavə məhsul istehsalı üçün cəlb olunmuş yeni dəyişən xərclərin məhsuldarlığının yÜKSƏK olmasıdır. Başqa sözlə, məhsul istehsalının artırılması son hədd xərclərinin azalması (40, 30, 20) ilə əlaqədardır. Bu zaman orta xərclər azalır. Onların daha çox aşağı düşməsi üçün məhsul buraxılışını və orta xərclər bazar qiyməti ilə bərabərləşənə qədər istehsalın həcmini artırmaq lazımdır. Ə KS
halda məhsulu bazara çıxarmaq əhəmiyyətsiz olardı. Bizim misalda istehsalın həcmi 400 olduqda orta xərclər bazar qiyməti ilə eyniləşir. Bu andan başlayaraq məhsul, bazar qiyməti 246 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|