Valyuta məzənnəsi
Valyuta məzənnəsinin yÜKSəlməsi bir vahid xarici valyuta almaq
üçün daha çox milli pul verməK deməKdir
K
İ,
bunun nəticəsində milli
pul vahidi öz dəyərini itirir. Valyuta məzənnəsinin azalması isə
ƏKS-nəticə doğurur.
Valyuta bazarında alış və satış məzənəsi mövcuddur. Alış
məzənnəsi
rezident bannın xarici valyutanı milli valyutaya aldığı məzənnəyə deyilir.
Satış məzənnəsi
isə onun xarici valyutanı milli valyutaya satdığı m əzənnəsidir.
Düz
qiymətləndirmədə (KotirovKada) satış məzənnəsi alış məzənnəsindən yÜKSƏK olur.
Bu
fərq marj
adlanır.
Marj
və’dəli fond əməliyyatlarında qiymətli Kağızın müqavilə
bağlanan günə qədər və müqavilə həyata Keçirilən gün üçün məzənnə
fərqi, həmçinin alıcının qiyməti ilə satıcının qiyməti arasın- daKi fərqə
deyilir.
Valyuta bazarında Kross-məzənnəsindən də istifadə edilir. Belə
Kİ,
valyuta sövdələşməsi iştiraKçısının heç birinin milli valyutası olmayan
İKİ
xarici valyutanın KotirovKası həyata Keçirilir. Məsələn, Fransanın
MərKƏZi BanKinın tətbiq etdiyi dolların iyenə olan məzənnəsinin
müəyyən edilməsi
Kross-məzənnə
adlanır. Bu Koti- rovKalar da
müxtəlif bauKİarda fərqlənir və valyuta arbitrajı üçün şərait yaradır.
Valyuta arbitrajı valyutanı ucuz olan bazardan alıb bazarda satmaqla
mənfəət əldə edir. Bununla da onlar müxtəlif valyuta bazarları arasında əlaqə
yaradır və onların vahid bazara çevrilməsini tə’min edir. Valyuta bazarlarında
sərt nəzarət rejimi mövcud olduqda valyuta arbitrajı fəaliyyət göstərmir.
Valyuta məzənnəsinin nağdı (spot) və müddətli (forvard) sövdələşmə (bu
zaman valyuta dəqiq müəyyən edildiyi vaxt ödənilir) məzənnələri də
mövcuddur. «Spot» məzənnəsi valyuta bazarlarında bazar məzənnəsidir.
Cari ticarət və qeyri-ticarət əməliyyatları «spot» məzənnə ilə aparılır.
«Forvard»
məzənnəsi
isə valyuta sövdələşməsi iştiraKçıları
tərəfindən müəyyən edilir. Həmin məzənnəyə əsasən KonKret bir
vaxtdan sonra əməliyyatlar aparılır.
Valyuta məzənnəsinin müəyyən edilməsində bir sıra amillər mühüm rol
oynayır:
-
istehlaKçıların zövqündə baş verən dəyişİKİİKİər;
-
gəlirlərdəKİ
nisbi
dəyişİKİİKİər;
-
qiymətdəKİ
nisbi
dəyişİKİİKİər;
-
nisbi real
faiz dərəcəsi;
-
möhtəKİrlİK və
s.
653
Beynəlxalq valyuta münaslhatləri
Qeyd etməK lazımdır
K
İ,
valyuta məzənnəsi və beynəlxalq
ödəmələrin vəziyyəti milli pul bazarının vəziyyəti ilə sıx əlaqədardır.
TədavüldəKİ pulun həcmi nə qədər çox olarsa, onun dəyəri milli və
beynəlxalq bazarda bir o qədər aşağı olur.
Dünya bazarında əmtəə və xidmətlərin mübadiləsini həyata
Ke-
çirməK üçün müəyyən miqdar pul Kütləsi lazımdır. Pul Kütləsinə
tələb isə pul bazarında pulun mübadilə vasitəsi Kİmi istifadə olunması
nəticəsində yaranır. Pul Kütləsinin həcmi isə sövdələşmənin və
məcmu milli məhsulun miqdarı ilə sıx əlaqədardır.
ÖİKənin milli məhsulu və milli valyutasına olan tələb arasın- daKi
əlaqə
pulun miqdar nəzəriyyəsində
əsas rol oynayır. Miqdar nəzəriyyəsi
belə bir müddəaya əsaslanır: hər hansı bir öİKədə pul təKİifi pula olan
tələbə bərabərdir
Kİ,
bu da minimum dəyərinə düz mütənasibdir.
Miqdar nəzəriyyəsi
öİKƏİər
arasında qiymət səviyyəsi nisbətini
müəyyən etməK üçün istifadə edilir.
Qeyd etməK lazımdır
Kİ,
göstərilən amil öİKƏİər arasında valyuta
məzənnəsini müəyyən edən heç də əsas amil deyildir. Burada alıcılıq
qabiliyyəti pariteti özünün xüsusi rolunu oynayır.
İ
K
İ
valyutanın mübadilə nisbətinin əsasını təşKİl edən müvafiq
öİKƏlərdə valyuta məzənnəsi dinamİKasını qiymət nisbətindəKİ
dəyişİKİİKİərlə əlaqələndirən alıcılıq qabiliyyəti pariteti nəzəriyyəsi
mövcuddur.
Bu
nəzəriyyə
XX
əsrin 20-ci illərində formalaşmışdır.
Həmin nəzəriyyənin tərəfdarları Avropa dövlətlərinə rəsmi valyuta
məzənnəsinin, yaxud daxili qiymətlərin səviyyəsinin necə dəyişdirilməsi
haqqında tövsiyələr verirdilər.
Alıcılıq qabiliyyəti pariteti nəzəriyyəsi yÜKSƏK inflyasiya
sür’ətinə malİK olan öİKƏlərdə qiymətləri və valyuta məzənnəsini
təhlil edərKən faydalı olur. Hiper inflyasiya şəraitində daxili qiymətlər
indeKsi və milli valyutanın məzənnəsi üst-üstə düşür. Müxtəlif
öİKƏlərdə inflyasiya səviyyəsi və valyuta məzənnəsinin dinamİKası
arasında Korrelyasiya uzunmüddətli dövr (10 ildən artıq vaxt) üçün
mövcuddur.
ÖİKədə sərt pul siyasətinin yeridilməsi valyuta məzənnəsinə ciddi
tə’sir göstərir. Belə
Kİ,
sərt pul siyasəti pul təKİifini azaldır və onun
dəyərinin artmasına səbəb olur. Sərt pul siyasəti öİKədə banK sistemi
ehtiyatlarını azaldacaqdır
Kİ,
bu da bauKİarı məcbur edəcəKdir
K
İ,
Krediti daha ağır şərtlərlə versin, dövriyyədə olan milli valyutanın və
banK depozitlərinin həcmini azaltsın. Kredit şərtlərinin ağırlaşması isə
borc imKanlarını pisləşdirir, pula olan məcmu tələbi, məhsul
buraxılışını, iş yerlərinin sayını və ümumi məsrəfləri azaldır. Məhsul
buraxılışı və iş yerlərinin azalması bir müddətdən sonra qiymətlərin
aşağı düşməsinə səbəb 654