Diniy fundamentalizm, radikalizm va terrorizmning xavfsizlikka tahdidi

Diniy fundamentalizm, radikalizm va terrorizmning xavfsizlikka tahdidi
Savollarga javob yozing
1. Diniy fundamentalizm deganda nimani tushunasiz?
2. Radikalizm nima?
3. Terrorizm qanday harakatga asoslanadi?
4. Diniy ekstremistik faoliyat yuritayotgan qanday tashkilot yoki harakatlarni bilasiz?
5. Diniy ekstremistik harakatlarning xalqimiz xavfsizligi, yurtimiz tinchligiga salbiy ta’siri nimalarda ko’rinadi?
6. Sizningcha, diniy fundamentalizm, radikalizmga asoslangan holda faoliyat yuritadigan harakatlarning maqsadi nima? Fikringizni keng, to’liq va ishonchli dalillar bilan ifodalang.

1. "Diniy fundamentalizm" deyilganda, aslida, biror bir diniy tushuncha yoki mazhabning asosiy vaqliy prinsiplariga, o'qituvchilarga yoki qonunlarga qat'iyroq va dosdorroq ishonish, unga qat'iyroq va samarali amal qilish prinsiplari ifodalangan. Bu tushuncha, o'ziga xos va qat'iy tarzda insonlarning diniy qarorlarini qabul qilish, o'qituvchilarning ta'limini dosdorligicha amalga oshirish va shuningdek, insonlarni o'z mazhablariga ishonish va uni boshqarishda qat'iylikni ko'rsatadi.

Diniy fundamentalizmning ba'zi belgilari:

1. **Qat'iylik va Samarali Amal:** Diniy fundamentalistlar, o'z diniy tushunchalari va qonunlariga qat'iyroq ishonishadi va bu prinsiplarni samarali amalga oshirishda qat'iylikni ko'rsatadi.

2. **O'z mazhabni boshqarish:** Fundamentalistlar, o'z mazhablarini boshqarishda va uni saqlashda qat'iy va qaror qabul qilishda doimo o'zlarini qat'iy ko'rsatadilar. Bu odatda, boshqalarga o'z mazhabi haqida qayg'urish va boshqa mazhablarni rad etish bilan bog'liq.

3. **Modernizatsiyaga qarshi:** Diniy fundamentalistlar, o'z mazhablarini qadimgi tarzda saqlash va uni modernizatsiya, ijtimoiy o'zgarishlar yoki globalizatsiya qarshisida saqlash bilan bog'liq.

4. **Diniy tahqiqot:** Fundamentalistlar, o'z mazhablarini ilmiy tarzda o'rganish, qonuniy xilol qilish va hujjatlarga asoslanishda katta e'tibor berishadi.

5. **Boshqa mazhablarni rad etish:** Diniy fundamentalistlar, o'zlaridan tashqari barcha mazhablarni rad etish, ularni g'oyaviy deb qarash va unga qarshi kurashish bilan bog'liq.

Bu belgilar fundamentalizmning o'ziga xos xususiyatlari bo'lib, ular har bir mazhab, diniy guruh yoki tushuncha o'zida farqli ravishda aks etadi. Bu tushuncha birinchi navbatda ijtimoiy, siyosiy va diniy omillar bilan bog'liq bo'lgani uchun, bu so'zni ishlatishda juda ko'p nuanslar mavjud.
2. "Radikalizm," odatda, bir kishi yoki guruhning odatda ijtimoiy yoki siyosiy tizimga qarshi bo'lgan aniq fikr va qarorlarni, qo'llab-quvvatlash ko'rsatishni yoki uni o'zgartirishni istagan holda ifodalangan o'zgartirishlarga oid maxsus fikr, g'oyalar, yoki qarorlar sistemasi bilan bog'liq bo'lgan bir tasavvurdir. Bu so'z, umumiy tarzda, o'zining adashgan maqsadlari, ma'lumotlari, yoki o'zining g'oyasi va qarorlari uchun juda qattiq turmush qurish yoki o'zgaruvchilar uchun kuchli ishtirok etishni ifodalaydi.

Radikalizm, bir nechta sohada o'zini ko'rsatishi mumkin, jumladan, siyosiy, ijtimoiy, diniy yoki madaniy sohalar. Bu so'z ayni paytda faqat negativ huquqiy davranishlarni aks etmaydi; u, biror bir amalni, qo'llab-quvvatlashni yoki o'zgaruvchanlikni ifodalashni iloji boricha ifodalaydi.

Radikalizmning bir nechta xil turlari mavjud, qo'shimcha nuanslar va tafsillar umumiy tarzda har bir holat uchun o'zgaruvchilar qilib keladi. Bu so'z, o'z ichiga olgan ma'no va nuanslari sababli, har bir mazhab, siyosiy qarash, yoki guruh o'zini radikal deb ifodalovchi bo'lishi mumkin.
3. Terrorizm, qo'lga kirish, katta zarar yetkazish, qo'rqitish va hattoki odam o'ldirish kabi moylagan qo'l tartibatlarini o'z ichiga olgan siyosiy, ijtimoiy, yoki diniy maqsadlar uchun amalga oshiriladigan harakatdir. Terrorizmning asosiy xususiyatlari quyidagilardir:

1. **Qo'rqitish va Intizom:** Terrorizmni amalga oshiradigan guruhlar, jamaatlar yoki tashkilotlar, o'z muvofiq maqsadlarni amalga oshirish uchun qo'lga kirish, og'riq qilish, vaqti-vaqti bilan xilofiylarni bajarish orqali jamiyatga qo'rqitish tarzida foydalanishadi.

2. **Politik, Diniy yoki Ideologik Maqsadlar:** Terrorist guruhlar amalga oshiradigan faoliyatlar, qat'iy tizimli va mablag'li, ya'ni, biror bir siyosiy, diniy yoki ideologik maqsad uchun amalga oshiriladi.

3. **Jihad va Boshqa Harbiy Tizimlar:** Ba'zi terror guruhlar, jihat (diniy harbiyot) tushunchasi asosida, boshqa musulmonlar yoki diniy, siyosiy qarashlarini qo'llab-quvvatlash uchun faoliyat ko'rsatadi. Boshqa terror guruhlari esa siyosiy, madaniy yoki etnik g'oyalar uchun qo'rqitish, xavf va huzur buzish maqsadida amalga oshiriladi.

4. **G'alaba olish uchun Faoliyat:** Terroristlar, o'zlarini g'alaba olish, o'z siyosiy, diniy yoki ideologik maqsadlarini amalga oshirish, davlat tizimini o'zgartirish yoki faqat insonlarga qo'rqitish orqali g'alaba olish uchun faoliyat ko'rsatishadi.

5. **Kichik guruhlar va Yalpi O'zaro Munosabatlar:** Ba'zi terror guruhlar, kichik va yalpi guruhlar bo'lib, umuman jahon siyosati, milliy va etnik munosabatlarni chuqurlashtirishni istaydilar.

Terrorizmga qanday harakat qilish, uning amalga oshirilishiga tushuncha bo'lgan odatiy yo'nalishlari kengayishi va o'zgarishi mumkin. Terrorismni oldini olish, uning sabablari va asosiy muqimini aniqlash, odamlarni o'z tushunchalarini izlash va salmoqlik tushunchasini kengaytirish, diplomatiya va muhofazakorlikni rivojlantirish, va davlatlarning xavfsizlikni ta'minlashni o'z ichiga olgan muqobil chora-tadbirlar ko'rishni talab qiladi.
4. Diniy ekstremistik faoliyat yuritayotgan tashkilotlar va harakatlar, odatda, o'zining diniy tushunchalari va amallari bo'yicha o'zini jiddiyroq his qiladigan, qo'lga kiritilgan va qat'iyroq amallarni bajaradigan jamaatlar yoki guruhlar sifatida ifodalangan. Bu tashkilotlar, o'zlarini boshqarish uchun diqqat jalb qilish, o'z mazhabi tushunchalari yoki siyosiy maqsadlari uchun ziddiyatli va jiddiy yo'nalishni tanlashadi.

Quyidagi bir nechta misollar diniy ekstremistik faoliyat yuritayotgan tashkilotlardan bir qismini ifodalaydi:

1. **Al-Qaida:** Al-Qaida, dunyoda tanilgan diniy ekstremistik tashkilotlar orasida bo'lib, Osama bin Laden tomonidan 1988 yilida o'rnatilgan. Bu tashkilot, jihad, global siyosatda islom davlati o'rnatish, va boshqa qo'rqinchli amallar uchun maqsadlar taqdim etadi.

2. **ISIL (Islom Davlati):** ISIL, Islam Davlati yoki Islom Davlati va Sham (ISIS) deb ataladigan tashkilot, 2013 yilida Abu Bakr al-Baghdadi tomonidan o'rnatilgan. Ular, o'z mazhabi tushunchalari asosida jahon jangchilarini jalb qilish, islom davlati o'rnatish va har bir narsani o'zining versiyasini o'rnatishni maqsad qiladilar.

3. **Boko Haram:** Boko Haram, Borno shtatida 2002 yilda Muhammad Yusuf tomonidan o'rnatilgan va so'ng Abu Bakr Shekau tomonidan boshqarilgan. Ular Nigeria va o'zaro jangchilar yo'lida diniy ekstremistik faoliyat yuritishadi va o'zlarini "harbiy mujahidlar" deb ataydilar.

4. **Taliban:** Taliban, Afg'onistonda 1990-yillarda paydo bo'lgan diniy ekstremistik guruhdir. Ular 2001 yilgacha Afg'onistonda hokimiyatni o'z ichiga olgan va AQ va Osama bin Laden bilan bog'liqlikka ega bo'lgan.

Bu tashkilotlar o'zlarining diniy tushunchalari va maqsadlari uchun qo'lga kiritilgan va qat'iyroq usullar bilan faoliyat ko'rsatadigan diniy ekstremistik faoliyat yuritayotgan ba'zi misollar. O'zining o'ziga xos shakl va usullarda, ular amalga oshirilgan faoliyatlar va o'zlarining maqsadlariga yo'l qo'yadilar.
5. Diniy ekstremistik harakatlar xalq va yurt xavfsizligi uchun bir nechta salbiy ta'sirlarga sabab bo'lishi mumkin:

1. **Jangchilar va Terorizm:** Diniy ekstremistik guruhlar qo'lga kiritilgan faoliyatlar, janglar va terror amallarini o'z ichiga oladi. Bu amallar xalq va yurt xavfsizligini katta o'qibatlantiradi va insonlarni qo'rqitadi.

2. **Etik nazoratlar va Uning Farq qilishlari:** Diniy ekstremizm kabi tashkilotlar, ularning o'zining diniy tushunchalarini boshqalarqa o'rgatish va diktoflashtirish orqali o'z fikrlarini boshqarishga harakat qilishadi. Bu esa ijtimoiy muhitda farq qilish va xavfsizlikni buzishga olib keladi.

3. **Mazhabi va Milliy Konfliktlar:** Diniy ekstremistik faoliyatlar mazhabi va etnik konfliktlarni intensivlashtirishi mumkin. Bu esa xalq va yurt xavfsizligiga ko'payadi, ko'plab ko'p hollarda esa qirg'in va voqea to'xtatib qo'yadi.

4. **Obro'siz Xavfsizlik Sohasida Korruptsiya:** Diniy ekstremistik tashkilotlar kadrlarini tayyorlash va boshqarish uchun xavf vaqtida iqtisodiy, siyosiy, va huquqiy systemalarni qo'llab-quvvatlashda korruptsiyaga tortishadi.

5. **Diniy Ijtimoiy K'rg'inish:** Diniy ekstremizm, ijtimoiy muloqot va yoshlar orasida tushuncha k'rg'inishni intensivlashtirishi mumkin. Bu esa har bir jamiyatda o'zaro munosabatlarni buzish, tinchlikni buzish va jiddiylikni oshirib boryadi.

6. **Vaziyatni Og'zakiy va Manaviy Zaxiralarga Aylanish:** Diniy ekstremistik guruhlar, o'zlarini boshqarish uchun tanqidiy jargon, tuyulmagan voqealarni o'zgartirish, og'zakiy va manaviy zaxira qilish orqali jamaatlar orasida tahqiqiy, siyosiy, va diniy k'rg'inish yaratishadi.

Bu sabablarga qo'shimcha ravishda, diniy ekstremizmni oldini olish va tinchlikni saqlash uchun jamiyatlar, hokumatlar va fuqarolar o'rtasida o'zaro hamkorlik, o'zaro tushuncha va uning qabul qilinishi uchun jahon miqyosidagi ko'rsatkichlarni qo'llash juda muhim.