Diyanet iŞleri başkanliği yayinlari 1273 Halk Kitapları : 279 Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel salman

CAMİ VE KİTAP.indd   33
29.09.2016   15:34:16

---

İslam dünyası cami içindeki öğretiyi cami dışına 
taşıyıp eylemlerine merkez yapma başarısını 
gösterebilirse yeni bir medeniyet açılımına 
öncülük edecektir. Şurası muhakkaktır ki bütün 
insanlığın böyle bir açılıma şiddetle ihtiyacı 
vardır.
CAMİ VE KİTAP.indd   34
29.09.2016   15:34:16

---

35
Kitap ve Cami Ekseninde Bir 
Medeniyet Tasavvuru
Prof. Dr. Sadettin ÖKTEN 
Mimar Sinan Üniversitesi 
Emekli Öğretim Üyesi
B
ugün toplumda ‘kitap denince ne anlaşılıyor’ soru-
suyla konumuza bir giriş yapalım. Büyük bir ekseri-
yetle şu cevabı alırız. Kitap, konu kısıtlaması olmadan yazıl-
mış veya çevrilmiş ve basılmış eser anlamına gelir. Bu cevap 
üzerinde biraz düşünelim. Kitap  birisi tarafından  yazılmış 
veya  tercüme  edilmiş  ve  konu  kısıtlaması  olmayan  basılı 
nesne. Burada her konu, her tarzda ele alınabilir, ifade edile-
bilir. Bu alana müdahale etmek isteyen bir erk, kamu düzeni 
ve  ahlakını  korumak  için  kitaba  bir  sınır  getirmek  isterse 
de özgürlüklerin kısıtlanması itirazıyla karşılaşır. Toplumun 
genel manada zihnindeki kitap kavramı sınır veya kısıtlama 
tanımayan bir alan içinde gelişmiştir. Bu alana en ufak bir 
müdahale,  ister  kamu  düzeni  ister  kamu  ahlakı  endişele-
ri ile gündeme getirilsin hemen özgürlük tahdidi itirazıyla 
karşılaşıyor.
Yukarıdaki tanımda yer alan açıklanmaya muhtaç bir başka 
husus ise kitabın basılı eser olmasıdır. Bunun anlamı şudur: 
Bedelini ödeyen herkes kitabı satın alabilir. Kısacası herkes her 
kitaba bedelini ödemek şartıyla rahatça erişebilmektedir. Top-
lumdaki genel geçer algı da bu gerçekliğin arzu edilen bir olgu 
olmasıdır. Bu anlayışın devamında ise şu sonuca erişildiğini 
görmek çok zor değildir. Satışı çok olan kitap iyi ve başarılı 
bir eserdir. Daha açık söylemek gerekirse para kazandıran ki-
CAMİ VE KİTAP.indd   35
29.09.2016   15:34:16

---

  CAMİ VE KİTAP  
36
tap iyidir. Bu şartlar altında kitap kavramına biraz daha yakın-
dan bakılırsa böyle bir eseri ortaya koymak için inanç gerekli 
değildir. Kitap yazarı şu veya bu inanca sahip olabilir, hatta 
inançsız da olabilir. Bu zihnî ve kalbî yapısını kitaba yansıtır 
veya yansıtmaz. Bu husus onun tercihine kalmış bir olgudur. 
Buradan da anlaşıldığı gibi kitap bugünkü anlaşıldığı anlamda 
bir insan tarafından bir düşünce veya duygunun ürünü olarak 
ortaya konmuş bir üründür. Yazar, bir eser kurgularken istesin 
veya istemesin yahut bilincinde olsun veya olmasın okuyucuya 
bir dünya kurar. Bu dünyada akla gelen gelmeyen her şey yer 
alabilir. Ve böyle bir dünya okuyucuyu, en azından bir kısım 
okuyucuyu, etkisi altına alır. Bu etki bedensel hazları günde-
me getirdiği gibi bazı durumlarda okuyucunun fikir dünyasını 
biçimlendirir yahut ona duygusal alanda yeni bir estetik haz 
tattırır. Kısaca söylemek gerekirse bugün kitap denildiği zaman 
toplumun zihninde uyanan algı yukarıdaki özellikleri taşır. Bu 
arada mensup olunan dine göre kutsal kitaplar da nadiren akla 
gelebilir. Ama onlar çok geniş kitap kavramı içinde modern 
ve post modern zamanlarda kendilerine pek az ve dar bir yer 
bulabilmektedirler.
Şimdi biraz çağımızdan geriye doğru gidelim ve kitap de-
nilince akla sadece kutsal kitapların geldiği çağları düşünelim. 
Özellikle İslam toplumlarında o devirlerde kitap sözcüğü ‘ki-
tab’ şeklinde yazılıyor ve bu söz gündeme geldiğinde sadece 
Kur’an anlaşılıyordu. Kur’an İslam medeniyetinde Hz. Peygam-
bere vahyedilmiş ilahî haberdir ve kendisini şöyle tanımlamak-
tadır: “Allah’ın vahyidir, insanlık için hidayet rehberi, şifa ve 
rahmettir.” Kur’an ilk dönemlerde elle yazılarak çoğaltılmış, 
bu çoğaltma işinde bir ibadet titizliği ve hassasiyeti gözetil-
miş ve vahye dayalı metin kemaliyle sadık kalınarak bugüne 
erişmiştir. İslam inancına göre bugünkü basılı metin, vahyin 
özgünlüğünü muhafaza etmektedir. Kur’an’ı kabul ve tasdik 
etmek ve dünya ve ahiret için bir temel olarak ele alış, Hz. 
Muhammed (s.a.s.)’in peygamberliğini kabul ve tasdike bağ-
CAMİ VE KİTAP.indd   36
29.09.2016   15:34:16

---

   KİTAP VE CAMİ EKSENİNDE BİR MEDENİYET TASAVVURU   
37
lıdır. Diğer bir deyişle Müslümanlar Kur’an’ı Hz. Peygamber 
üzerinden tanımlamakta ve yine onun üzerinden Kur’an’a iman 
etmektedirler. Hz. Peygamberi peygamber olarak tanımayan bir 
zihin için Kur’an bir bilgi kaynağından başka bir şey değildir. 
Kur’an’da Hz. Peygamberin İslam’ı açıklama yetkisine atıfta 
bulunulmuştur. Bu atıf peygamberin sünnetine ayrı bir konum 
ve önem kazandırmaktadır. Yukarıda işaret edilen hususu bir 
kez daha vurgulamakta fayda görmekteyiz. Hz. Peygambere 
olan bağlılık, kabul ve tasdik insanı Kur’an’ı kabul ve tasdike ve 
dünya ve ahiret için bir esas ve temel olarak ele alış noktasına 
götürür. Bu açıdan bakıldığında Kur’an hem bir inanç hem de 
bir eylem kaynağıdır. Gerek inancın, gerek eylemin Kur’an’daki 
esaslara göre biçimlenmesi ve açıklanması ise Hz. Peygamberin 
sünnetinde bulunmaktadır. Neticede kitap yani Kur’an bir zih-
ni ve duygusal yapı oluşturur ki bu insanın inanç boyutudur; 
bir de bu yapıya göre bir eylemler boyutu inşa eder ki bu da 
insanın dünyadaki faaliyetleridir. İnanç ve eylem bütünlüğü 
uzun yüzyıllar boyunca İslam medeniyeti ve kültürünü ortaya 
koymuştur. Eski dönemlerde kitap denilince yukarıda sözünü 
ettiğimiz Kur’an anlaşılıyordu.
Kur’an kavramı içinde aşağıdaki özellikler de yer almakta, 
kitap sözünü işiten bir zihin ve duygu bu kavramı hatırladığı 
anda onunla birlikte şunları da zihin ve gönül dünyasına ge-
tirmekteydi. Kitap yani Kur’an kıyamete kadar bütün insanlığa 
bir davettir. Buradan çıkan bir netice şudur ki kitabın hayatta 
olabilecek her gelişme karşısında söyleyecek bir sözü vardır. 
Bu anlayış zaman içinde İslam dünyasında Kur’an’a itaatkâr 
zengin bir tefekkür mirasının oluşmasına yol açmış ve büyük 
bir külliyat meydana gelmiştir. Kur’an, kitaba Allah tarafından 
verilmiş bir özel isimdir. Vahiy ile gelmiştir. Başkaları benzerini 
getirmekten acizdir. Kur’an okunması ibadettir ve dinlenmesi 
de Allah’ın emridir. Kitap yani Allah kelamı olan Kur’an muha-
taba yönelik bir hitaptır. Bu muhatap insandır. İnsan Allah’ın 
hitabı ile müşerref olmuş ve bu hitabı kabul edip ona iman et-
CAMİ VE KİTAP.indd   37
29.09.2016   15:34:16

---