Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
99
təcavüzü qarĢısında canları və namuslarını qurtara bilmək üçün AbĢeron yarımadası ilə ətrafdakı qəsəbə və kəndlərə sığındılar. Bakıdakı bu qətliama görə Azərbaycanın Ģimal bölgələri ilə Dağıstanda yaĢayan türklərdən ibarət bəzi könüllülər soydaĢlarının yardımına gəldilər. Ancaq bu sistemsiz milislər və könüllülər heç bir varlıq göstərə bilmədilər. 6
ildə Bakıya hakim olan bolĢeviklər və onların rəhbərlərinin düĢüncələrini bu sözlərlə dilə gətirir: "Qızıl Ģef ġaumyan Bakı və ətrafında törədilən qətliamdan sonra Leninə göndərdiyi teleqraflarda, Bakının türklərdən tamamən təmizləndiyini və bir daha Ģəhərə girmələrinin qarĢısının alındığını bildirmiĢdi. Bu xəbərləĢmələr də göstərir ki, bolĢevik rus və ermənilər Bakı neftini ələ keçirə bilmək üçün bölgədə yaĢayan türklərin yox edilməsinin vacibliyinə inanmıĢdılar. Ruslar Qafqazda ermənilərin istədiyi kimi bir dövlət qurmaq istəyirdilər. Bakıdakı rus və erməni ittifaqına bölgədə yaĢayan bəzi əməkdaĢ türk ziyalıları da qatılmıĢdı. Nəriman Nərimanov və Əzizbəyov kimi ziyalılar Bakıda öz soydaĢlarının öldürülməsinə göz yummuĢdular. Bunlar ġaumyana və Leninə inanmıĢdılar. Erməni daĢnakların Bakıda türklərə tətbiq etdiyi etnik təmizləmə və soyqırımı bilərək və istəyərək törətdiyinə heç cür inanmırdılar. Onlar türklərə qarĢı törədilən qətliamı sosialist inqilabına qarĢı çıxan bəzi qruplarla aparılan qanlı toqquĢma olaraq görürdülər. Bu tamamən yanlıĢ və gerçəklərlə əlaqəsi olmayan bir göz boyamadan ibarətdi." (ġəxsi arxiv) ġaumyan türklərə qarĢı qətliama baĢlamağa müvəffəq olmuĢdu, ancaq daha alınması gərək olan olduqca çox məsafə qaldığını da bilirdi. Bakının qızıl bolĢeviklərin əlinə keçməsi xüsusilə Astraxandan alınan yardım ilə mümkün ola bilərdi. Astraxana Ġdil (Volqa) çayı yolu ilə Tsaritsın (sonradan Stalinqrad, indiki Volqaqrad) və digər Ģəhərlərdən davamlı olaraq yardım göndərilirdi. Bakıdan isə yenə eyni yolla Moskva və Rusiyanın daxilinə qədər neft məhsulları göndərilirdi. Sovet bolĢevik hökuməti tamamən çökən iqtisadiyyatını Bakını əlində tutaraq ayağa qaldırmaq üçün çalıĢırdı. BolĢevik təĢkilatı isə Dağıstan və Cənubi Qafqazı ələ keçirə bilmək üçün kommunizm təbliğatını sürətləndirirdi. Türk və müsəlman əsillilərdən baĢqa bölgədəki bütün millətlər və sosial qruplar bolĢevikləri dəstəkləyirdi. Bundan istifadə edən ermənilər də türklərə hər fürsətdə hücum edirdilər. 7
"Məscidləri, məktəbləri, mədəniyət müəssisələri çar hökuməti tərəfindən yox edilən, siz ey Zaqafqaziya türk və tatarları! Bundan sonra milli və mədəni müəssisələriniz sərbəst və toxunulmaz elan olunur. Milli həyatınızı istədiyiniz kimi qurun. Hətta istərsəniz Rusiyadan ayrıla bilərsiniz." 8
100
Lenin ilə Stalinin bu və buna bənzər parlaq və zərli sözləri, millətləri və xalqları Ģirnikdirmək üçün verdikləri vədləri çox olmuĢdu. Sovetlər Birliyi tarixi bunun bir çox örnəyi ilə doludur. ġaumyanın Bakıda qətliam törətdiyi tarixlərdə Azərbaycan türklərinin təmsilçiləri də Tiflisdəki Seymdə ruslardan və bolĢeviklərdən müstəqilliyi qurtarmanın yollarını axtarırdılar. Əslində mart qırğını bir baxımdan, bu istəyin intiqamı olmuĢdur deyilə bilər. Bakıda türklərə qarĢı soyqırım davam edərkən digər yerlərdə yaĢayan rus və ermənilər də bundan cəsarət aldılar. Bakıdan ölkənin dəyiĢik bölgələrinə göndərilən qüvvələr və ingilislərin də yardımı ilə hücumlar bir anda Azərbaycanın bir çox yerinə yayıldı. Fəqət, Zaqatala, Qax, ġəki, Oğuz kimi Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində edilən bolĢevik və daĢnak hücumları qısa müddətdə aradan qaldırıldı. 9 Quba və ətrafında isə ruslar, ermənilər və yəhudilər əməkdaĢlıq edərək bölgədəki türkləri öldürdülər. Türk cəbhəsindən çəkilən rus hərbi birlikləri yerlərini və anbardakı silahlarını erməni və gürcülərə verirdilər. Erməni və rusların silahlı birlikləri olmasına qarĢılıq, türklərin belə bir təĢkilatı yox idi. Rus çarlığı ordusunda generallığa qədər yüksələn Əlağa ġıxlinskinin cəhdləri ilə hərbi milis birlikləri təĢkil edilməyə baĢlandı. Könüllü hərbi dəstələr rus və erməni birliklərin anbarlarını basaraq silah və sursat təmin etməyə çalıĢırdılar. Türk cəbhəsindən evlərinə dönməyə çalıĢan rus əsgərlərin mindiyi qatarları bəzi bölgələrdə saxlayaraq, yüngül silahlarına əl qoyurdular. Beləcə Gəncə və ətrafındakı türklər qismən də olsa silahlanmağa müvəffəq olmuĢdu. Türklərin əsl hədəfi Bakıdan kənarda silahlanaraq, əyaləti nəzarət altına ala bilməkdi. Ancaq çarlıq ordusunun bütün silah, cəbbəxana və sursatı ilə zabit və əsgərləri bolĢeviklər arasında paylaĢılmıĢdı. Türklərin bunlara qarĢı dura bilməsi çətin görünürdü. 10
Əliağa ġıxlinski rus çarlığının Avropa cəbhəsində istifadə edilmək üçün Qafqazlı müsəlmanlardan təĢkil etdiyi "Diki diviziya"ya mənsub əsgərlərdən 300 nəfərlik bir süvari birliyi qurmuĢdu. 12 Bu birliyə Tatar alayı adı verilmiĢdi. Bununla bərabər Azərbaycanın Ģimalındakı Nuxa və Zaqatala kimi bölgələrdə və Dağıstanda əsarətdən qaçan türk zabitləri və əsgərləri tərəfindən qurulan bəzi milis təĢkilatları da vardı. 11
Rus bolĢevik rəhbərlər, Bakıda yaĢayan türklərin Ģəhəri bir an öncə tərk etməsi və beləcə əhali tərkibinin özlərinin lehinə dəyiĢməsi üçün hazırlanan planları tətbiq etməyə baĢladılar. Kommunist ruslar və erməni daĢnakların türklərə qarĢı Ģiddət və basqıları qısa müddətdə təcavüzə dönüĢdü. Bakıda qalan türklərin Ģəhərdən qaçmaqdan baĢqa çarəsi qalmamıĢdı. AbĢeron yarımadası ilə Bakının ətrafındakı qəsəbə və kəndlərə sığınmağa çalıĢırdılar. Rus və ermənilərin Bakı kənarında əhali və hərbi tərəfdən üstünlükləri olmadığı üçün, ġaumyan,
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|