Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.Osmanlı dövlətinin Cənubi Qafqaza girməsi
101
bolĢevikləri türklər əleyhinə davamlı olaraq qızıĢdırır və bütün Cənubi Qafqazı içərisinə alacaq bir müharibənin qaçılmaz olduğundan bəhs edirdi. Bugünkü Ermənistan torpaqlarında isə türklərə qarĢı böyük bir qətliam yaĢanırdı. Göyçə gölü ətrafı ilə Ġrəvan, ġuĢa və Zəngəzurda yaĢayan türklər müdafiəsiz bir durumda idilər. 13
iki yüz iyirmiyə qədərini qısa müddətdə xəritədən sildi və əhalisini tamamən məhv etdi. Erməni bandalarının Ġrəvan ətrafında minlərlə türkü öldürdüyü də elmi dairələr tərəfindən ifadə edilməkdədir. Bu qətliam qarĢısında təxminən üç yüz əlli min türk evini və yuvasını tərk edərək, canını güclə qurtarmıĢdı. Erməni qətliamı Qarabağ bölgəsində də sürmüĢ, ancaq Gəncə və ətrafındakı qəsəbə və kəndlərdə türklər çoxluq təĢkil etdiyi üçün erməni təcavüzlərini dəf etməyi bacarmıĢdılar. 3.Osmanlı dövlətinin Cənubi Qafqaza girməsi: Avstriyalı bir yarbay ruslara əsir düĢmüĢ və bir müddət sonra qaçaraq Qafqaz üzərindən Mosuldakı 6-cı Orduya çatmıĢdı. 6-cı Ordu komandanı Xəlil paĢa ilə görüĢməsində Qafqazdakı durum haqqında bəzi bilgilər vermiĢdi. Xəlil paĢa baĢkomandan vəkili və yaxın qohumu Ənvər paĢanın Qafqaz və Türküstan haqqındakı düĢüncəsini yaxından bildiyi üçün bu zabit ilə Ġstanbulda görüĢməsinə yardımçı oldu. Kazan türkləri Milli Ġdarə rəisi Sədri Məqsudi Arsal 10 may 1918-ci ildə Osmanlı dövlətinin Moskva böyük elçisi Qalib Kəmali bəyi ziyarət etdiyi zaman Türküstanın birinci qapısının Bakı olduğunu, buranın hər tərəfdən bir anbar xüsusiyyəti daĢıdığını və irəli hərəkatı üçün baza olaraq istifadə oluna biləcəyini bildirmiĢdi. Kazan, Türküstan və Azərbaycan türkləri, rus iĢğalının sona çatması və müstəqilliklərini qazana bilmələri üçün Qafqaz və Bakının bir an öncə ələ keçirilməsinin vacibliyi görüĢünü hərarətlə müdafiə edirdilər. 14
müstəqilliyini qazanması üçün hərəkətə keçilməsi haqqındakı görüĢ, Hərbiyə naziri və baĢkomandan vəkili Ənvər paĢa ilə ziyalılar və siyasətçilər arasında getdikcə güc qazandı. Dövlət heyətləri Türkçülük və Turançılıq cərəyanını tətbiq etməyə baĢlamaq üçün Ģərtlərin yetərli olduğunu düĢünürdülər. 15
Qafqazda fəaliyyətə keçmək üçün uyğun Ģərtlərin doğurduğu nəticələrə vardı. 3 fevral 1918-ci ildə 6-cı Ordu komandanı Xəlil PaĢaya bir məktub göndərdi. 17
Qafqaz, Dağıstan, Türküstan, Əfqanıstan və Rusiyanın əsarəti altında olan türk və müsəlmanların yaĢadığı bölgələrə, möhtac olduqları dəstəyin verilə bilməsi üçün mərkəzi Tehranda olan bir təĢkilat qurulması,
Bu bölgələrə çalıĢqan və iĢini yaxĢı bilən zabitlərin göndərilməsi, 102
Yarbay Nuru bəyin (Ənvər paĢanın ögey qardaĢı) Tehran Mərkəz TəĢkilatının sədri olması,
Yarbay ġövkət bəyin Dağıstana, minbaĢı Naim Cavad bəyin Əfqanıstana göndərilməsi və Xəlil paĢanın uyğun görəcəyi zabitlərin də Azərbaycan və Türküstanda vəzifələndirilməsi,
Bu bölgələrə gedəcək zabitlərin yanına, alt heyətləri təĢkil etmək üzrə ən azı 5-6 zabitin da qatılması." BaĢkomandanlıq Vəkaləti, Azərbaycanda hər birində üç piyada alayı olan üç piyada diviziyasından əmələ gələn bir korpus qurulmasını qərarlaĢdırdı. 1-ci və 2-ci diviziyaların təĢkili ilə görəvli olacaq iki heyətin zabitlərinin 6-cı Ordu Komandanlığının olduğu Mosula, 3-cü diviziyanın zabit heyətinin də 3-cü Ordu Komandanlığının yerləĢdiyi Trabzona göndəriləcəyini bildirdi. BaĢkomandanlıq Vəkalətinin 2 mart 1918-ci ildə əlaqəli komandanlıqlara göndərdiyi əmrə görə, Qafqazda xidmət edəcək general, üst zabit və zabitlər bir üst rütbə (fəxri rütbə) daĢıyacaq və bu rütbənin hüququna sahib olacaqdılar. Bütün vəzifəlilər rütbələrinin maaĢının bir misli dəyərində artığını alacaqdılar. 17
olaraq son dərəcə dəqiq idi. Ancaq Osmanlı dövlətində gecikmiĢ bir hərəkatdı. Birinci Dünya müharibəsinin sonunda Osmanlı dövlətinin adı keçən bu türk ellərində gərəkli bazis çalıĢması yox idi, ya da yetərsiz idi. Bundan baĢqa xəbərləĢmə üsul və vasitələri ilə kadrların bu coğrafiyada edəcəyi xidmətlə bağlı əvvəlcədən bir təlim keçirilməmiĢ olması da bir sıra çətinlikləri bərabərində gətirirdi. Digər tərəfdən, Osmanlı dövlətinin hərbi, inzibati, iqtisadi və insani gücü də tükənmək üzrəydi. Qafqazda və xüsusilə Azərbaycanda erməni daĢnaklar və rus Qızıl Ordu birlikləri türklərə qarĢı hücumlara baĢlamıĢdılar. Bakı və ətrafında 31 mart 1918-ci ildə baĢladılan qətliam, AbĢeron yarımadasında yayılaraq davam edirdi. Ənvər paĢa Qafqazdakı bu qətliamı dayandırmaq və bölgədə ruslara qarĢı bitərəf bir bölgə təĢkil etmək üçün hərəkətə keçdi. Qafqaz hərəkatının, böyük torpaq və bu səbəbdən prestij itkisinə uğrayan Osmanlı dövlətinin etibarını yenidən yüksəldəcəyini də düĢünürdü. Ənvər paĢa Qafqaz hərəkatı üçün gənc, enerjili, dinamik, öz düĢüncəsini qavrayan və bunu tətbiq edə biləcək zabitlərlə görüĢməyə baĢladı. Qafqaz hərəkatı üçün ilk öncə albay Kazım (Qarabəkir) bəy ilə görüĢdü. Ancaq Kazım bəy o aralarda Ərzurum və ətrafının azad edilməsi üçün çalıĢdığını bildirərək, bu vəzifədən əfvini istədi. Kazım bəy Ərzurumun qurtarılmasından sonra Qafqaz TəĢkilatı Komandanlığı vəzifəsini almağa hazır olduğunu bildirdi. Ancaq Ənvər paĢa aradan keçəcək zamanın boĢa getməməsi üçün tez qərar vermək məcburiyyətində olduğunu, bu vəzifəyə ögey qardaĢı yarbay Nuru bəyin təyin Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|