117
zənginləşdirilməsi əsasında qurulmuşdur. O, yüksək əmək
məhsuldarlığına əsaslanır və şəxsi uğurun qazanılmasına
orientasiya olunur.
Müasir dövrdə amerikan, avropa və yapon idarə etmə
modellərinin mahiyyətcə yaxınlaşması müşahidə olunur. ETİ-
nin və rəqabətin inkişafı onlar arasındakı fərqləri tarazlayır.
Bununla bərabər, müəyyən fərqlər yenə də qalmaqdadır.
Amerika modelində idarəetmə kadrlarının hazırlanması üzrə iş
aparılır, idarəedici fəaliyyət baxımından zəngin təcrübə
qazanılmışdır. Bununla əlaqədar olaraq istehsala çəkilən
xərclərin təxminən 70%-i əməyin payına düşür.Amerikalı
idarəedicilər istehsalın əmək qoruyucu metodlarının tətbiqinə
orentasiya edirlər.Qərbi Avropa ölkələri üçün xammal və
material ehtiyatlarının qıtlığı üzündən materialların qorunması
metodu xarakterikdir. Yapon modeli isə tipik olaraq eksport-
import əməliyyatlarına orentasiya edir. Amerika idarəetmə
modelinin
vacib
xüsusiyyəti
güclü
tərəflərin
mikrosəviyyədə(firma)
və
makrosəviyyədə
(dövlət
tənzimlənməsi) kompleks istifadəsindən ibarətdir. Amerikan
firmaları istehsalın və əməyin təşkilinin effektivliyi və
çevikliyi, istehsalın və idarəetmənin yüksək ixtisaslaşması ilə
fərqlənirlər. Direktorlar şurasının əsas vəzifəsi müəssənin
gələcək perspektiv inkişafını öyrənməkdən ibarətdir: orta
118
təbəqə- marketinq, aşağı təbəqə(ustalar)-kollektivdə əmək
münasibətlərinin təkmilləşdirilməsi, sağlam iş mühitinin
yaradılması ilə məşğuldur. Istehsala bu cür yanaşma yüksək
əmək məhsuldarlığını, məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsini
və istehsal olunmuş məhsul vahidinə istehsal xərclərinin
azaldılmasını təmin edir. Bu cür yanaşma ilə nəinki firmanın
qorunması üçün, eləcə də dünyanın təsərrüfat əlaqələrində daha
uğurlu inkişafı təmin etmək üçün kifayət qədər mənfəət əldə
etməyə imkan verir.
ABŞ dolları dünya valyuta maliyyə sistemində əsas
ehtiyat və hesablaşma olaraq qalmaqdadır.Qərb ölkələrinin
mərkəzi banklarında valyuta rezervlərinin 2/3-i dollardan
ibarətdir. Dünya ticarətində hesablaşmaların 50 %-i dollarla
həyata keçirilir. Təbii olaraq, 80-cı illərdə bu, ABŞ və
bütövlükdə dünya təsərrüfatının digər ölkələrinin iqtisadi
yüksəkliyində müsbət rol oynadı.
Dünya təsərrüfat əlaqələrində ABŞ inteqrasiya
proseslərinə
diqqəti
gücləndirməklə
özünün
dünya
iqtisadiyyatında olan rolunun möhkəmləşdirilməsinə çalışır.
Bununla əlaqədar, qeyd etmək lazımdır ki, ənənəvi inteqrasiya
proseslərində daha çox diqqət Şimali Amerika Azad Ticarət
Assosassiyasına (NAFTA) verilir.Belə ki, ucuz işçi qüvvəsi
tətbiq etməklə digər inkişaf etmiş ölkələrlə uğurlu rəqabət
119
aparır və beynəlxalq arenada özünün mövqeyini
möhkəmləndirməklə iqtisadi artımının davam etməsini təmin
edir.
Beləliklə, qeyd etdiyimiz fikirlərdən belə nəticə çıxarmaq
olar ki
, ABŞ-ın dünya iqtisadiyyatında olan lider rolu aşağıda
qeyd olunan şərtlərlə səciyyələnir:
−
Amerikan kapitalizminin formalaşmasının tarixi
xüsusiyyətləri;
−
Ölkənin zəngin təbii resursları;
−
İxtisaslı və dərrakəli fəhlələrin, mühəndis-texnik
işçilərin, alimlərin əlləri ilə yaradılmış qüdrətli
(güclü) istehsal potensialı;
−
Amerika xalqının zəhmətsevərliyi, onun aktiv
yaradıcı fəaliyyətilə çalışması.
Azərbaycan iqtisadiyyatı və onun dünya
iqtisadiyyatına inteqrasiyası
Azərbaycanın əhalisi və ərazisi. Azərbaycan
Respublikası Cənubi Qafqazın Şərq hissəsində, Xəzər
dənizinin sahilində yerləşir. 2006-cı ilin əvvəlində Azərbaycan
Respublikası əhalisi 8 mln. 436 min nəfər, o cümlədən 4
milyon 356 min nəfər və ya 51.6 %-i şəhər, 4 mln. 80 min
120
nəfər və ya 48.4%-ni isə kənd sakini təşkil etmişdir. Ölkə
əhalisinin ümumi sayından 4 mln. 152 min nəfəri, yaxud 49%-i
kişi, 4 mln 284 min nəfəri və ya 51%-i qadınlardır. Əhalinin
orta yaşı 31 yaş təşkil edir.
Azərbaycan ərazisinə görə də Zaqafqaziyada ən böyük
dövlətdir.Ərazisi 86.6 min km
2
-
dir. Ərazisinin 11.5%-i
meşələr, 1.6%-i su hövzəsi, 50%-i becərilən torpaqlar, o
cümlədən 27%-i otlaqlar, 36.9% sair torpaqlardır.Ölkə 42
0
və
52
0
Şərq uzunluq sahəsi, 38
0
və 42
0
şimal en dairəsində, Bakı
40
0
paralel üzərindədir. Bakıdan şimal qütbünə qədər olan
məsafə 5550 km, ekvatora qədər olan məsafə isə 4440 km
təşkil edir. Dünyada ən böyük göl – Xəzər dənizidir ki, sahəsi
400 min kv km, dərinliyi 1025m-dir. Xəzər dənizinin
Azərbaycan sektorunda ən enli sahəsinin uzunluğu 465 km-ə
bərabərdir. Azərbaycan cənubdan İranla (765 km) və Türkiyə
ilə (15 km), Şimaldan Rusiya ilə (390 km), şimal-qərbdən
Gürcüstan ilə (480 km), qərbdən Ermənistanla (1007 km)
həmsərhəddir. Ən böyük çayı Kür çayı (1515 km), ən böyük
dağ zirvəsi Bazardüzüdür (4466m).
Dövlət rəhbəri Prezidentdir. Respublikada qanunvericilik
hakimiyyətini Milli Məclis həyata keçirir.
Əhalinin təbii artımı hər min nəfərə 10 nəfər təşkil edir.
Iqtisadiyyatda məşğul olanların orta illik sayı 3809,1 min nəfər,
Dostları ilə paylaş: |