Ekologiya lotinda p65
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
159 V bolim. ATROF-MUHITNING EKOLOGIK HIMOYASI VA MUHOFAZASI 19-bob. ATROF-MUHIT MUHOFAZASI VA TABIATDAN TOGRI FOYDALANISHNING ASOSIY TAMOYILLARI Tabiat muhofazasi goyalarining shakl- lanish tarixida bir necha uzviy bosqich- larni ajratib korsatish mumkin: «tur muho- fazasi» «qoriqxona muhofazasi» «resurs- lar muhofazasi» «tabiat muhofazasi» «ta- biiy resurslardan togri foydalanish» «yashash muhiti muho- fazasi» «atrof-muhit muhofazasi». Shunga mos ravishda «ta- biatni muhofaza qilish faoliyati» tushunchasining mazmun- mohiyati ham kengayib va chuqurlashib borgan. Òabiat muhofazasi atmosfera, osimlik va hayvonot dunyosi, tuproq, suv va yerostini himoya qilishga yonaltirilgan davlat va ijtimoiy chora-tadbirlar majmuyi. Òabiiy boyliklardan jadallik bilan foydalanish tabiatni muhofaza qilish faoliyatining yangi turini tabiiy resurslardan togri foydalanish zaruriyatini kel- tirib chiqardi. XX asr ortalarida tabiatni muhofaza qilishning yana bir shakli odamning yashash muhitini muhofaza qilish vujudga kelgan. Bu tushuncha mohiyatan tabiatni muhofaza qilish tu- shunchasiga yaqin bolib, uning markaziga odam, uning hayoti, salomatligi va farovonligi uchun qulay tabiiy sharoitlarni saqlash va shakllantirish qoyiladi. Atrof-muhit muhofazasi tabiat va inson ozaro munosaba- tining zamonaviy shart-sharoitlarda paydo bolgan yangi shakli bolib, hozirgi va kelgusi avlodlar uchun mavjud ekologik uyush- malar va tabiiy resurslarni saqlash va xuddi shunday tiklashga hamda tabiat va jamiyatning ozaro uygun aloqadorligiga yo- naltirilgan davlat va ijtimoiy chora-tadbirlar (texnologik, iqtisodiy, mamuriy-huquqiy, marifiy, xalqaro) tizimi. Keyingi paytlarda «atrof-muhit himoyasi» termini ham keng ishlatilmoqdaki, uning mazmun-mohiyati «biosfera muhofazasi» Tabiat va atrof-muhit muhofazasi haqida tushuncha 160 atamasiga yaqin keladi, yani biosferaning tadrijiy tuzilmasi va meyoriy faoliyatini qollab-quvvatlash maqsadida uning tarkibiy qismlariga (atmosfera, gidrosfera, tuproq qoplami, litosfera, osimliklar va hayvonot dunyosi) nomaqbul antropogen yoki ta- biiy tasirlarni yoqotishga yonaltirilgan, milliy va xalqaro miqyos- larda amalga oshiriladigan chora-tadbirlar tizimi. Atrof-muhit muhofazasi tabiatdan foy- dalanish bilan mustahkam boglangan. Òabiatdan foydalanish tabiiy sharoit va resurslarning xilma-xil turlaridan foydala- nish yoli bilan jamiyatning moddiy va madaniy ehtiyojlarini qondirishga yonaltirilgan ijtimoiy ishlab chiqarish faoliyati. Òabiatdan foydalanish quyidagilarni oz ichiga oladi: 1) tabiiy resurslardan mahsulotlar olish va foyda korish, ularni muhofaza qilish va qayta tiklash; 2) inson yashash muhitining tabiiy sharoitlarini saqlash va ulardan foydalanish; 3) tabiiy tizimlardagi ekologik muvozanatni saqlash, tiklash va togri ozgartirish; 4) odam va ular sonining kopayishini tartibga solish. Òabiatdan foydalanish notogri va togri bolishi mumkin. Òabiatdan notogri foydalanish oqibatida tabiiy resurslarni saq- lash imkoniyati taminlanmaydi, tabiiy muhit sifati yomonla- shadi, tabiiy tizimlarning ifloslanishi va ishdan chiqishi kuzatiladi, ekologik muvozanat buziladi va ekotizimlar yemiriladi. Òabiatdan togri foydalanish deyilganda tabiiy boyliklardan ekotizimlar- ning oz-ozini tartibga solish va qayta tiklanish xususiyatini past darajada buzgan holda tabiiy resurslarni yuqori darajada saqlash imkoniyatiga erishiladigan ilmiy asosli majmuaviy foydalanish tushuniladi. Atrof-muhit muhofazasi muammolari rivojining hozirgi bos- qichida yangi tushuncha ekologik xavfsizlik tushunchasi paydo boldi. Ekologik xavfsizlik insonning qulay atrof-muhitga ega bolish huquqi, uning ekologik himoyalanganlik holati. Òabiatdan Tabiatdan foydalanish haqida tushuncha 161 notogri foydalanish oxir-oqibat ekologik tanazzulga olib keladi, undan tabiiy muvozanatni saqlagan holda togri foydalanish esa mazkur tanazzuldan qutulishni taminlaydi. Umumiy ekologik tanazzuldan qutulish hozirgi davrning eng muhim ilmiy va amaliy muammosi hisoblanadi. Bu muammo ustida dunyoning minglab olimlari, siyosat va jamoat arboblari, mutaxassislar bosh qotirishmoqda. Asosiy vazifa atrof-muhit inqirozining oldini olish va jamiyatni barqaror taraqqiyot yoliga olib chiqishga imkon beruvchi ishonchli chora-tadbirlar tizi- mini ishlab chiqish va amalga oshirishdan iborat. Qandaydir faqat bitta, masalan, texnologik vositalar (tozalash inshooti, chiqindisiz texnologiya va h.k.) bilan muammoni yechishga urinish mohiyatan zarur natijalar bermaydi. Ekologik tanazzul tabiat bilan odamning uygun birligi va rivojlanishida, mavjud muammolarga majmuaviy yondashish asosida bartaraf etilishi mumkin. Òarixiy taraqqiyot davomida tabiatning dastlabki tabiiy-resurs imkoniyatlari uzluksiz kamayib boradi. Shunday ekan, ularga eh- tiyotkorona munosabatda bolish, ilmiy-texnika imkoniyatlaridan keng va samarali foydalanish talab etiladi. Yana bitta eng muhim ekologik qoidaga amal qilish lozim: atrof- muhitning tarkibiy qismlari atmosfera havosi, suv, tuproq va shu kabilarni alohida (ayrim holda) emas, balki bir butun, yaxlit ekologik tizim sifatida muhofaza qilish kerak. Faqat shunday yondashuv asosida landshaftlarni, osimliklar va hayvonlarning genetik zaxirasini saqlash mumkin. «Òabiatni muhofaza qilish togrisida»gi Qonunga muvofiq atrof-muhit muhofa- zasi va tabiatdan foydalanishning asosiy tamoyillari va qoidalari quyidagilarni oz ichiga oladi: • insonning yashash muhiti bolmish biosfera va ekologiya ti- zimlari barqarorligini saqlab qolish, odamlarning ekologik jihat- dan xavfsizligi, inson va uning kelgusi avlodlari genetik fondi ha- qida gamxorlik qilish; Atrof-muhit muhofazasi va tabiatdan foydalanish qoidalari Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|