177
hosil shoxlari kamayadi, barglari mayda och yashil rangda boladi.
Shuningdek, gozani ortiqcha azot bilan ogitlash ham zarar
keltiradi. Jumladan, azot kop solinsa govlab ketadi, hosil tugishi
kamayadi, kosaklarning pishishi kechikadi.
Gozaning osishi va rivojlanishida fosforning ham tutgan
orni katta. Fosfor yetarli bolsa, kosaklar yiriklashadi, hosil
kopayadi, chigit va tolaning sifati yaxshilanadi. Fosfor yetish-
masa, ildizning rivojlanishi sekinlashadi, goza past boyli,
kosagi mayda boladi.
Agarda gozaga kaliy yetishmasa, u zaiflashadi, kasallikka
chalinadi, barglari quriydi va tushib ketadi.
Òuproqqa talabi. Goza soz, qumoq, otloqi va boshqa xil
tuproqlarda osa oladi, biroq kuchli shorlangan tuproqlarda osa
olmaydi. Shorlangan tuproqlarning meliorativ holati yaxshilansa,
yani shori yuvilsa, bunday yerlarda ham paxtadan hosil olish
mumkin. Qoraqalpogiston Respublikasi, Xorazm, Buxoro va
Markaziy Fargona sharoitida tuproqning shorlanish darajasiga
qarab paxta hosildorligi keskin ozgarib turadi.
Goza ostirishning oziga xos agrotexnologiyasi mavjud.
Almashlab ekish tuproqning tuzilishi va tarkibini yaxshi-
laydi, hosildorlikni oshiradi. Goza asosan beda ekini bilan almashlab
ekiladi. Buning foydali tomoni shundaki, 23 yillik beda har bir
gektar yerda ortacha 200400 kg azot toplaydi. Shuningdek,
gozaga tushadigan kasallik va zararkunandalarni yoqotadi.
Paxtachilikda 9 dalali 3:6 almashlab ekish tartiboti qollaniladi. Bunda
maydonning 66,7 % ga goza, 33,3 % ga beda ekiladi.
Yerni ekishga tayyorlash muhim agrotexnologik tadbirdir.
Yerni ekishga tayyorlash deganda daladan gozapoyalarni yi-
gishtirish, yerni tekislash, gong solish, kuzgi shudgorlash, yaxob
suvi berish, shor yuvish, boronalash, haydash kabi tadbirlar
majmuasi tushuniladi. Goza ekiladigan dalalarga gektariga 15
25 tonna gong, 500 kg superfosfat aralashtirib solinadi. Keyin
3040 santimetr chuqurlikda agdarib haydaladi. Koproq nam
saqlash maqsadida shudgor qilingan dalalarga yaxob suvi be-
178
riladi. Begona otlarni yoqotish hamda nam saqlash maqsadida
yer borona qilinadi. Keyin 1214 sm chuqurlikda haydaladi.
Chigit ekish. Chigitlar ekishdan oldin saralanib dorilanadi. Uning
unuvchanligini oshirish maqsadida ekish oldidan 1620 soat
namlanadi. Òuproqning 10 sm qalinligidagi harorati 1213°C
bolganda chigit ekiladi. Ekish chuqurligi 35 sm boladi. Chigit
ekish meyori va tartibi goza navining xususiyati, tuproq unum-
dorligi va chamalangan hosilga qarab belgilanadi.
Yaganalash gozani yoruglik, issiqlik, namlik va oziqa
moddalar bilan meyorida taminlash imkonini beradi. Yaganalash
goza maysalari bir tekis unib chiqqandan song otkaziladi va
eng yaxshi rivojlangan, shikastlanmagan, baquvvat nihollar
qoldiriladi. Qatorlar orasi 60 sm.li dalalarda har bir metr uzunlikda
89 tupdan nihol qoldiriladi. Bu gektariga 120130 ming tup
kochatni tashkil qiladi. Qatorlar orasi 90 sm.li dalalarda gektariga
120130 ming tup kochat bolishi uchun har bir metrda 10
12 tupdan nihol bolishi lozim.
Qator oralariga ishlov berish muhim agrotexnologik tadbir
hisoblanadi. Goza qator oralariga ishlov berish tufayli tuproq
mayinlashadi, uning suv, oziqa, havo va issiqlik rejimi yaxshi-
lanadi, begona otlar yoqotiladi, tuproqning nam saqlash xossasi
tiklanadi, qisqasi, gozaning osishi va rivojlanishi uchun qulay
sharoit yaratiladi. Qator oralariga birinchi va ikkinchi ishlov be-
rishda himoya zonasining kengligi 7,58 sm, uchinchi va tor-
tinchi ishlov berishda esa 1012 sm bolishi lozim. Gozaga dast-
labki ishlov berishda qatorlarning ikki yonboshi 68 sm, ortasi
esa 1012 sm chuqurlikda, keyingi ishlov berishlarda esa, yani
sugorilgandan song qatorlarning ikki yonboshi 810 sm, or-
tasi 1416 sm chuqurlikda yumshatiladi. Vegetatsiya davrida goza
qator oralari 45 marta kultivatsiya qilinadi.
Sugorish. Goza togri va tejamli sugorilsa mol hosil beradi.
Gozani meyoridan ortiq sugorish tuproqda namlik miqdo-
rining kopayishiga sabab boladi. Natijada goza govlab ketadi.
Goza govlaganda issiqlik va quyosh nuri yetishmaganligi sa-
babli shona, gul, tugunchalar tokiladi hamda kosaklar kech
179
ochiladi. Goza kech sugorilsa shonalash, gullash va meva tugish
bosqichlari kechikib ketadi hamda hosil kamayadi. Shu sababli
goza oz vaqtida qondirib sugorilishi lozim.
Umuman, gozaning suvga bolgan talabi uch davrga bolinadi:
1. Gullashgacha bolgan davr. 2. Gullash-meva tugish davri.
3. Hosilning yetilish davri.
Gozaning meyorida osishi va rivojlanishi uchun tuproq namligi
dala sigimiga nisbatan 6570 % bolishi kerak. Òuproq namligi
bundan kamayib ketsa, gozani sugorish talab etiladi. Goza
gullashgacha bolgan davrda 12 marta (gektariga 600800 m kub),
gullash-meva tugish davrida 34 marta (gektariga 8001100 m kub),
hosil yetilish davrida 12 marta (gektariga 500600 m kub)
sugoriladi. Suvni egatlar orqali jildiratib oqizish yaxshi natija beradi:
pushtani suv bosmaydi va qatqaloq hosil bolmaydi. Egatlar
chuqurligi nishabi katta bolmagan maydonlarda 2022 sm, nishabi
katta bolgan maydonlarda 1416 sm bolishi kerak.
Ogitlash. Gozaga ogitlarning qaysi turini qaysi rivojlanish
bosqichida solishni bilish katta amaliy ahamiyat kasb etadi. Goza
ozining dastlabki rivojlanish bosqichida fosfor va azotni, shona-
lash davrida azot va kaliyni, gullash davrida esa fosfor va azotni
kop talab qiladi. Gozani butun rivojlanish davrida oziq moddalar
bilan taminlash maqsadida ogitlar ekishdan oldin, ekish vaqtida
hamda vegetatsiya davrida solinadi. Shorlanmagan dalalarga fos-
forli ogit yillik meyorining 6070 % kuzgi shudgor oldidan
gong bilan aralashtirilib solinadi.
Azotli ogitning yillik meyori gektariga 200 kg bolsa, uning
2025 % ekish oldidan beriladi. Chigitni ekish jarayonida bir
yola ham azotli, ham fosforli ogitlar berilsa, paxta hosildorligi
23 sentnerga kotariladi. Shu sababli chigit ekish vaqtida bir
yola gektariga 20 kg azot, 2030 kg fosfor aralashtirib solinadi.
Azotning qolgan qismi ikkiga bolinib, shonalash va gullash davri
boshlanishida beriladi. Madanli ogitlarni gong bilan aralashtirib
solish yaxshi natijalar beradi. Birinchi oziqlantirishda ogitlar
osimlik tubidan 1516 sm, ikkinchisida 2022 sm uzoqlikda
1518 sm chuqurlikka solinishi kerak.
Dostları ilə paylaş: |