26
Zarrachalarning kristall jismdagi bunday joylashish tartibi yuzlab, minglab
kristall panjara davri sifatida kaytarilishi mumkin.
Kristall jismlarda kristall panjaraning turlari atomlarning о‘zaro joylashishiga
qarab har xil bо‘ladi.Kristall katakchaning turi koordinatsion son tushunchasi bilan
ifodalanadi. Kristall panjarada eng yaqin bir xil masofada
turgan atomlar soniga
shu kristall panjaraning koordinatsion soni deb ataladi va u harflar bilan
belgilanadi. Masalan: oddiy kub katakning koordinatsion soni 6 ga teng bо‘lib K
6
,
markazlashgan kub katakchaniki hisoblanadi.
K
8
, yoqlari markazlashgan kub katakniki esa K
12
,
atomlari zich joylashgan
cheksagonal katakniki G
12
va shuningdek oddiy tetragonal katakniki T
6
deb
belgilanadi. Kub katakchaning о‘lchamlari qiymati atom о‘lchamlari qiymati bilan
belgilanadi, bunday ulchov birligi nanometr (nm) deb ataladi.
17
1.1-jadval
Ba’zi metallarning polimorf о‘zgarishlari
Element
Elementning
polimorf kо‘rinishi
Muvozanat xolatining
harorat oralig‘i
Kristall tuzilishi
Fe
α
β
0-911va 1392-1539
911-1392
K
8
K
12
Co
α
β
0-450
450-1480
G
12
K
12
Si
α
β
0-18
18-232
K
6
T
8
Ti
0-882
882-1660
G
12
K
8
Mn
α
β
0-700
700-1079
1079-1143
1143-1244
K
6
K
6
T
12
K
8
17
T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 21-bet
27
Birgina kimyoviy elementning sharoitga qarab bir
necha elementar kristall
panjara turlariga ega bо‘lishi metallardagi polimorfizm yoki allotropik shakl
о‘zgarishi deb ataladi.
Metallardagi polimorf о‘zgarish izotermik (harorat о‘zgarmasdan sodir
bо‘ladigan) jarayon bо‘lib, u issiklik chiqarish yoki yutish xususiyatiga ega.
Boshkacha qilib aytganda polimorf о‘zgarishda qayta kristallanish sodir bо‘ladi.
18
Birgina elementning bir necha turdagi kristall panjara kо‘rinishlari
polimorf
qatorni tashkil qiladi. Elementlarning har xil polimorf shakllari misol tariqasida
quyidagi 1.2-jadvalda keltirilgan.
1.2-jadval
Ba’zi metallarning elementlar katakcha о‘lchamlari.
Atom katakchaning
turi
Metallar
Elementar panjara qirralari o’lchami,
nm (1 nm=10
-3
sm)
K
6
Fe
a=b=s; a=0,28606
K
8
Cr
a=b=s; a=0,28788
K
12
Ni
a=b=s; a=0,35165
G
12
Ti
α
a=b=0,2951;s=0,4679; s/a=1,5873
Dostları ilə paylaş: