Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №6 (87) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №6 (87)

266 
Siyasi, 
hüquqi 
İnnovasiya tədbirlərini dəstəklə-
yən qanunvericilik tədbirlərinin 
mövcudluğu (məsələn, güzəştlər, 
xüsusi investisiya proqramları), 
innovasiyaya dövlət dəstəyi  
Vergi, antiinhisar, amortizasiya patent-lisen-
ziya və qanunvericiliyin digər yönlərində olan 
məhdudiyyətlər  
Sosial-
psixoloji, 
mədəni 
İnnovasiya prosesinin iştirakçıları-
nın mənəvi dəstəklənməsi, ictimai 
məşhurluq, özünün reallaşdırma 
imkanlarının yaradılması, əmək 
kollektivində normal psixoloji 
mühit 
Əməkdaşların statusunun dəyişilməsi, yeni iş 
yerlərinin axtarılmasının vacibliyi, işin yenidən 
qurulması, köhnəlmiş fəaliyyət üsullarının ye-
nidən təşkili, mövcud stereotiplərin dəyişdiril-
məsi, qeyri-müəyyənlik qorxusu, uğursuzluğa 
görə qorxma hissi 
Təşkilati
-
idarəetmə 
Təşkilati strukturun çevikliyi, de-
mokratik idarəetmə üsulu, üfuqi 
informasiya axınının üstünlüyü, 
özünü idarəetmə prinsiplərinə düz-
gün riayət olunma, əks mərkəzləş-
dirmə, muxtariyyət, məqsədli işçi 
qruplarının yaradılması 
Subyektin köhnə idaəetmə üsulundan yara-
lanması, mərkəzləşmə səviyyəsinin yüksəkliyi, 
avtoritar idarəetmə üsulunun mövcudluğu, şa-
quli informasiya axınının üstünlüyü, təşkilati 
qapalılıq, sahələrarası və təşkilatlararası əlaqə-
lərin məhdudluğu, sərt planlaşdırma siyasətinin 
həyata keçirilməsi, mövcud bazarlara istiqa-
mətlənməilə məhdudlaşma, innovasiya prosesi 
iştirakçılarının maraqlarının əlaqələndirilməsin-
də çətinliklərin mövcudluğu.  
 
Aparılan  araşdırmalar  nəticəsində  aydın  olmuşdur  ki,  sənaye  sahəsində  innovasiya  proses-
ləri-nin xarakterizə edilməsində mühüm şərtlər sırasında maliyyə imkanlarının mövcudluğu öncül-
lərdən hesab olunur. Müvafiq göstəricinin səviyyələrinin ölkə üzrə öyrənilməsi 2005-2015-ci illər 
üzrə ən yüksək kəmiyyətin 2005-ci ilə təsadüf edir – 53273 min manat. Onun 53272,2 min manatı 
məhsul  innovasiyalarının,  0,8  min  manatı  isə  proses  innovasiyalarının  payına  düşmüşdür.  2010-
2015-ci illəri əhatə edən zaman kəsiyində innovasiyalara çəkilən xərclərdə hər üç göstəricidə “dal-
ğalanmalar” baş vermişdir ki, bu da ilk növbədə subyektlərin maliyyə imkanları ilə əlaqələndirilmə-
lidir.  2010-cu  ildə  bu  göstəricilər  8139,  7952  və  187,3  min  manat  təşkil  etdiyi  halda,  sonrakı 
dövrlərdə  silsiləvi  qaydada  (öncəki  ilə  nisbətən)  aşağıdakı  dəyişiklər  baş  vermişdir:  a)  2011-ci  il 
üzrə  kəmiyyətlərin  səviyyəsində  -  +3,9  dəfə,  +3,9  dəfə,  +3,7dəfə;  b)  2012-ci  il  üzrə  (-70,5)  %,         
(  -80,7)%,  +4,9  dəfə;  c)  2013-cü  il  üzrə  +48,8%,  +99,1%,  (-41,0)%;  ç)  2014-cü  il  üzrə  +55,2%, 
+13,5%,  +4,1  dəfə;  d)  2015-ci  il  üzrə  +63,4%,  +1,3%,  +2,7  dəfə.  Sənaye  daxilində  innovasiya 
xərclərinin əsas kütləsi emal sənayesinin payına düşmüşdür. Belə ki, müvafiq göstəricinin payı illər 
üzrə aşağıdakı kimi olmuşdur: 2010-cu ildə - 99,9%; 2011-ci ildə - 92,8%; 2012-ci ildə - 86,7%; 
2013-cü ildə - 85,8%; 2014-cü ildə - 80,7% və 2015-ci ildə - 92,4%. Bu göstərici məhsul və proses 
innovasiyaları  arasında  illər  üzrə  aşağıdakı  kimi  bölüşdürülmüşdür:  a)  2010-cu  il  üzrə    99,9%  və 
0,1%; b) 2011-ci il üzrə 97,7% və 2,3%; c) 2012-ci il üzrə 97,7% və 2,3%; ç) 2013-cü il üzrə 64,3% 
və 35,7%; d) 2014-cü il üzrə 94,6% və 5,4%; ə) 2015-ci il üzrə 34,3% və 65,7%. 
Nəzərdən keçirilən zaman kəsiyində emal sənayesinin tərkibində əsas innovativ ağırlıq qida 
məhsullarının istehsalı, içki istehsalı, kimya sənayesi və maşın və avadanlıqların istehsalının payına 
düşmüşdür. İnnovasiyaların məhsul üzrə tətbiqi sənayedə iki kateqoriyanın yaranmasına səbəb olur: 
əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qalmış və yeni tətbiq olunmuş məhsul; təkmilləşdirilmiş məhsul. 
İnnovativ xərclərin əsasən emal sənayesinə  yönəlməsilə bağlı dediyimiz fikirlər və təcrübi hesab-
lamalar öz əksini emal sənayesinin innovativ məhsulunda tapmaqdadır. Cədvəl 2-də 2011-2015-ci 
illər üzrə emal sənayesində tətbiq olunan innovasiyalar nəticəsində  alınan məhsul və onun ümumi 
sənayenin tərkibindəkı xüsusi çəkisi haqqında məlumatlar göstərilmişdir.  
 
 

---

267 
Cədvəl 2.Emal sənayesinin innovativ məhsulunun həcmi, min manat 
 
Əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qalmış 
və ya yeni tətbiq olmuş məhsul 
Təkmilləşdirilmiş məhsul 
2011 
2012 
2013 
2014 
2015 
2011 
2012 
2013 
2014 
2015 
Sənaye - 
cəmi 
  13163   23052  11634 
12319  9297 
1
4403 
1
0450 
8831  1118 
589.7 
Emal 
sənayesi 
11090   22656  11308 
12319  9297 
3973 
8096 
883 
1118 
589.7 
Emal 
sənayesinin 
ümumi 
sənayedə 
xüsusi 
çəkisi, % 
84,3 
98,3 
97,2 
100 
100 
27,6 
77,5 
99,9 
100 
100 
 
2014-2015-ci illərdə sənaye sahəsinə tətbiq olunan innovasiyaların nəticəsində alınmış yeni 
və  təkmilləşdirilmiş  məhsulların  100%-i  emal  sənayesinin  payına  düşür.  İnnovasiya  prosesləri  ilə 
bağlı qeyd olunan müsbət məqamlar onların “rəvan” olması haqda fikir yaratmamalıdır. Qeyd olu- 
nan məsələdə subyektlər bir çox iqtisadi, istehsal və digər amillərdən qaynaqlanan maneələrlə rast-
laşmaq mümkündür. Sənaye müəssisələrində innovasiyalara mane olan amillər haqda məlumatın əl-
də olunması məqsədilə cədvəl 3-ə nəzər salaq.  
Cədvəl 3.Sənaye müəssisələrində innovasiyalara mane olan amillər 
 
İnnovasiyalara mane olan amilləri aşağıdakı kimi  
dəyərləndirən müəssisələrin sayı 
əsas və ya həlledici 
əhəmiyyətli 
az əhəmiyyətli 
2012
 
2013
 
2014
 
2015
 
  2012
 
  2013
 
  2014
 
  2015
 
  2012
 
  2013
 
  2014
 
  2015
 
1.İqtisadi amillər 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
öz pul vəsaitinin kifayət qədər olmaması  22 
25 
35 
16 
4
7 
2
8 
3
0 
2
9 
2
3 
2
4 
1
3 
1
2 
dövlət tərəfindən maliyyədövlət 
tərəfindən maliyyə yardımının  
kifayət qədər olmaması 
9 
13 
12 
5 
1
8 
2
2 
3
6 
2
2 
2
0 
2
0 
1
1 
1
2 
eni məhsullara ödəniş  
qabiliyyətli tələbin aşağılığı  
3 
4 
4 
2 
2
4 
2
5 
1
8 
1
1 
1
6 
1
8 
1
4 
1
9 
yeniliklərin dəyərinin  
yüksək olması  
13 
8 
10 
9 
2
9 
3
3 
2
5 
2
3 
1
4 
1
5 
1
1 
1
6 
yüksək iqtisadi risk 
9 
7 
8 
7 
2
1 
2
0 
2
0 
1
4 
2
1 
2
3 
1
7 
1
9 
 təzə məhsullara çəkilən  
xərclərin əvəzinin ödənilməsi  
müddətlərinin uzun olması 
7 
5 
4 
4 
1
6 
1
6 
1
4 
1
7 
2
1 
2
6 
2
0 
2
6 
2.İstehsal amilləri 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
müəssisənin innovasiya potensialının 
aşağı olması 
5 
8 
15 
7 
4
3 
3
5 
2
5 
2
0 
2
1 
2
3 
1
0 
1
9 
ixtisaslı işçilərin çatışmaması 
2 
3 
2 
3 
2
6 
2
3 
1
9 
1
2 
2
1 
1
9 
1
8 
3
1 
yeni texnologiyalar haqqında 
informasiyanın çatışmaması 
3 
5 
10 
7 
2
7 
2
2 
1
4 
1
9 
1
5 
1
7 
1
4 
1
5 
müəssisələr tərəfindən  
yeniliklərin qəbul edilməməsi 
5 
3 
3 
3 
1
3 
1
2 
1
0 
1
4 
1
8 
2
0 
1
7 
1
8 
satış bazarları haqda informasiyanın 
çatışmaması 
3 
2 
4 
3 
1
4 
1
5 
1
4 
1
7 
1
7 
1
9 
1
2 
1
1 
3.Digər səbəblər 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---