Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №6 (87) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №6 (87)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
283 kəmiyyət-keyfiyyət xarakteristikalarının təkmilləşdirilməsində böyük rol oynamışdır. Həmin proses bu gün də davam etməkdədir. Görülən işlər kənd təsərrüfatında fəaliyyət göstərən subyektlərin forma və növlərinə də təsirsiz ötüşməmişdir. Belə ki, islahatların başlanğıc mərhələlərində ibtidai istehsal münasibətlərini özündə ehtiva edən hüquqi və fiziki şəxslər formasında mövcud olan həmin quruluşlar sonradan üfuqi və şaquli şəkildə təkmilləşdirmə və transformasiya əməliyatlarına məruz qalaraq özlərinin yeni “istehsal-təşkilati simalarını” ortaya qoydular. İstehsalların istisaslaşma səviyyəsinin dəqiqləşdirilməsi, zamanla yeni istehsalat təcrübələrin yiyələnmə və onların paylaşılması, həm bitkiçilik, həm də heyvandarlığı birləşdirən kompleks fəaliyyətə müraciət olunma, 3-5 hektar sahədə fəaliyyətdən ən azı 50 hektar sahədə fəaliyyətin təşkilinə keçid, texnika və texnologiya təminatında dövlətin yaratdığı imkanlardan istifadənin genişlənməsi, bir sıra kənd təsərrüfatı məhsullarınin istehsalı üzrə mövsümilik prinsipinin təsirinin zəiflədilməsi daha mütərəqqi təşkilatı formalara keçidi şərtləndirdi. Haliyədə respublikamızın regionlarında yaradılması geniş vüsət alan, böyük və çoxtərəfli is- tehsal imkanlarına malik aqroparklar buna əyani nümunə olaraq göstərilə bilər. Bu quruluşların forma və fəaliyyətlərinin günü-gündən yenilənməsi istər sahibkarların, istərsə də müvafiq hökumət orqanlarının qarşısında qoulan zəruri vəzifələrdən hesab olunur. Heç də təsadüfi deyil ki, ölkə prezidentinin Göygöl və Samuz rayonlarına səfəri zamanı 19 avqust 2017-ci il tarixində aqroparkların daha mütərəqqi formalarından biri olan Samux “Aqroenerji Yaşayış Kompleksi”nin açılışında iştirak etmiş, burada tətbiq olunan mütərəqqi texnologiyalarla tanış olmuşdur. Onun yaradılmasında rəhbərliyi həyata keçirən respublikanın Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən tətbiq olunan yeniliklər sırasında “quruluşun” enerji təminatının formalaşdırılmasında elektrik enerjisi növü ilə yanaşı geoenerji, bioenerji, külək və günəş enerjisi növlərinin imkanlarından istifadə olunmasıdır. Müəyyən mənada “avtonom enerji sistemi” əsasında fəaliyyət göstərən subyekt özündə aqrar istehsal sahələri ilə birlikdə həmin məhsulların sənaye emalını həyata keçirən “vahidləri” də məskunlaşdırmaqdadır. İşçi heyyətinin bir hissəsinin məhs həmin Kompleksdə yaşayış sahələri ilə təmin olunması onların həmin subyektə olan bağlılığının güclənməsinə şərait yaratmalıdır. Müvafiq subyekt fəaliyyətin növlərinin eyni məkanda birləşdirilməsi baxımından Sovetlər dövründə mövcud olmuş aqrar-sənaye komplekslərinin daha mütərəqqi forması kimi çıxış etməkdədir. Yeni texniki vasitələr və texnologiyalarla təchiz olunan subyekt iribuynuzlu malqara fermasına, əkin sahələrinə malikdir. Həmin istiqamətlərdən alınan məhsullar emal bölmələrini keçdikdən sonra özünün spesifik cəhətləri nəzərə alınmaqla ümumi və ya xüsusi təyinatlı (soyuducu) anbarlara yerləşdirilir, yaxud birbaşa reallaşdırmaya göndərilir. Ümumi istehsalın daha qısa zaman vahidləri çərçivəsində yekunlaşdırılması məhsulun zay olmasının qarşısını almaqla ya- naşı daha yüksək keyfiyyətə malik formada istehsalçılara çatdırılmasına şərait yaradır. Aqrar sahə istehsalın ardıcıl təşkili və həyata keçirilməsi, sadə və geniş təkrar hasilatın mümkünlüyü baxımından özünün xüsusiyyətlərinə malik sahələrdən hesab olunur. Haliyədə açıq havada istehsalın təşkili ilə yanaşı örtülü məkanlarda (istixanalarda və s.) da fəaliyyətin icrası geniş vüsət almaqdadır. Statistik məlumatlara əsaslanaraq demək mümkündür ki, qeyri-istehsal mövsüm- lərində bəzi ərzaq məhsulları üzrə əhalinin tələbatının ödənilməsində həmin fəaliyyətin payı 8-20% arasında tərəddüd edir. Ümumiyyətlə, fəaliyyətinin təşkili ardıcıllığı və genişləndirilməsi baxımın- dan kənd təsərrüfatı sahəsi təkrar fəaliyyət tsikllərinin tammənalı həyata keçirilməsi özünün aktual- lığını qorumaqdadır. “Təchizat → istehsal → reallaşdırma” vəhdəti üzərində məqsədyönlü şəkildə təşkil olunan icraat eyni zamanda maliyyə resurslarından səmərəli istifadəni şərtləndirməli, onların birbaşa təsərrüfat proseslərindən yayındırılmasının optimal ölçülərini müəyənləşdirməlidir. Nəzəri və təcrübi təməllərə əsaslanaraq, ardıcıl qurulması və sonrakı genişləndirilməsi prizmasından yanaşaraq kənd təsərrüfatı fəaliyyətinin sxem 1-də ifadə edilən mərhələlərdən keçməsi qanuna- uyğun hal kimi qiymətləndirilməlidir. 284 Sxem 1.Kənd təsərrüfatı subyektlərinin təkrar fəaliyyət tsikllərinin təşkili I M Ə R H Ə L Ə II M Ə R H Ə L Ə Müvafiq sxem özündə kənd təsərrüfatı sahəsi üzrə mərhələlər şəklində təkrar fəaliyyətin təşkilinin əsas məqamlarına aydınlıq gətirməkdədir. Hər bir mərhələdə işlərin səmərəli təşkili onların növbəti mərhələyə təkrar keçidinin uğurla baş verməsinə zəmin yaradır. Digər tərəfdən, maliyyə resurslarının bölüşdürülməsi üzrə düşünülmüş, əsaslandırılmış (riskləri də nəzərə almaqla) strategiyanın və perspektiv fəaliyyət planlarının hazırlanması, onun diversifikasiya imkanlarının obyektiv qiymətləndirilməsi subyektlərin gələcək dövrlərdə inkişafında mühüm rol oynayacaqdır. Lakin yaddan çıxarılmamalıdır ki, aqrar sahibkarlıq fəaliyyətinin sistemliliyinin təmin olunması üçün bəhs olunan istiqamətlər üzrə əhatəli təsnifatların tərtib olunması mühümdür. Bəhs olunan sahəyə nəzər salaraq qeyd etmək yerinə düşər ki, sahibkarlıq fəaliyyəti özündə iqtisadi, təşkilati- idarəetmə, personalla işləmək bacarığı və digər istiqamətlər üzrə icrası zəruri olan işlərin məcmusu kimi çıxış edir. Nəzəriyyəyə müraciət etdikdə onun geniş arealı əhatə edən bir çox növünü görmək mümkündür. Tarixi yanaşmada dünya miqyasında sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında ilk əhatəli məmumatlar XVI ərsin ortalarına (Rusiya, İngiltərə, Hollandiya və s.) təsadüf etsə də, onun əsas təşəkkül etdiyi sahə ticarət olmuşdur. Sonralar ayrı-ayrı ölkələrin ictimai-iqtisadi formasiyalarında baş verən dəyişikliklər sahibkarlıq “hissinin” digər sahələrə siraət etməsinə şərait yaratmışdır. Səhmdar bankların yaranması, ağır sənayenin inkişafı, dəmir yollarının tikintisi, işçi bazarlarının formalaşması kimi amillər müxtəlif mərhələlərdə sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafında əvəzolunmaz “izlərini” buraxmışlar. Aqrar sahədə mütəşəkkil sahibkarlığın formalaşması haqda ilk məlumatlar XVIII əsrin ortalarına təsadüf edir. Həmin dövrdə yaşamış fransız iqtisadçısı J.Sey özünün “Siyasi iqtisadın traktatları” əsərində qeyd edir: “Sahibkarlıq fəaliyyəti istehsalın üç amilinin – torpağın, kapitalın və əməyin birləşməsi ilə xarakterizə olunur. Sahibkar – bu və ya digər məhsulu istehsal etmək və reallaşdırmaq üçün öz kapitalı və təşəbbüskarlıq qabiliyyəti ilə riskə gedən şəxsdir. ....Həmin təzahürlər ticarətdə olduğu kimi, sənayedə və kənd təsərrüfatında da özünü geniş, əhatəli şəkildə ifadə etməkdədir” Haliyədə əsas növ və iqtiqamətləri üzrə tənzimləmə müddəalarını “Sahibkarlıq fəaliyyəti haq- qında” Azərbaycan Respublikası Qanununda tapan müvafiq işlər sistemli icraat və kompleks şəkildə yanaşma halında arzuolunan nəticələrin əldə olunmasına şərait yaradır. Digər sahələrlə müqayisədə təbii- iqlim, ərazi quruluşu, suvarma sistemlərinin, həcm və keyfiyyət parametrləri üzrə tələblərə uyğun gələn örüş sahələrinin mövcudluğu və digər şərtlərdən asılılığın yüksək olması aqrar sahibkarlıqda təşkilatlanma, planlaşdırma və proqnozlaşdırma işlərinin mürəkkəbliyində də özünü biruzə verməkdədir. Məsələn, kənd yerlərinin əhalinin təbii artımının yüksək olması nəticəsində onlara yaşayış və digər məqsədlərlə torpaq Təchizat, tədarük əməliyyatları Aqrar istehsal əməliyyatları Reallaşdırma (satış) əməliyyatları Maliyyə resurslarının əldə olunması Təchizat - tədarükat fəaliyyətinin yenidən təşkili və genişləndirilməsi Sərbəst vəsaitlərin yığıma, sosial məqsədlərə, fəaliyyətin sair şərtlərinin yaxşılaşdırılmasına və digər zəruri istiqamətlərə yönəldilməsi Satış əməliyyatlarının təkrar təşkili, genişləndirilməsi və təkmilləşdirilməsi İstehsal fəaliyyətinin bərpası, onun texniki-texnoloji və sair təminatının yaxşılaşdırılması Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|