106
molekulyar oksigendən (O
2
) aktivdir. Proses həddindən artıq
sadə prinsip üzrə gedir. 5000° С-dək qızdırılmış hava
şırnağı silindir-reaktora – plazmotrona daxil olur (burada
“hava” termini şərtidir, çünki bu artıq hava qarışığı
olmayıb, hava qazları molekullarının parçalanmasından
əmələ gələn, xaotik hərəkət edən ionlardan, atomlardan
radikallardan ibarət plazma qarışığıdır). Məhz bu qarışıqda
azot və oksigen atomlarının toqquşmaları və nəticədə azot
oksidlərinin alınması prosesi baş verir. Plazmokimyəvi
prosesin xüsusiyyəti – şiddətli dinamikadır: bütün
reaksiyalar – parçalanma, toqquşmalar və birləşmələr –
plazma şırnağı boyunca və saniyənin on mində birində baş
verir. Qarışıq plazmotrondan çıxan anda soyudulur.
Əsas çətinlik də buradan əmələ gəlir. Demə ki, plazmada
əmələgələn azot oksidi yavaş-yavaş soyuma zamanı yenidən
azot və oksigenə parçalanır. Onu sərbəst saxlamağın yeganə
yolu onun alınan anda soyudulmasıdır. Hesablamalara görə,
bunun üçün şırnağı saniyənin on mində bir anında 1000° С-
dək soyutmalı (!) və bu əməliyyatı plazma şırnağının elə
yerində tətbiq etmək lazımdır ki, orada azot oksidlərinin
miqdarı maksimaldır. Bu texniki cəhətdən çox mürəkkəb bir
əməliyyatdır. Əhəmiyyətli dərəcədə bu problem də həll
edildi. Belə hesab etmək olardı ki, əlaqəli azotun plazma
metodu ilə alınması prinsipcə məsələni həll etmiş oldu.
Lakin bu prosesin də hələki faydalı iş əmsalı kiçik
olduğundan perspektivliyini gələcək elmi tədqiqatlar
müəyyənləşdirəcəkdir.
Kimyəvi fiksasiya
Plazmada azotun reaksiyası zamanı onun aktivləşməsinə
və atomlarına ayrılmasına külli miqdar enerji ayrılır.
Bundan fərqli olaraq, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, təbiətdə
elə təəccüblü bioloji hadisələr baş verir ki, burada iştirak