Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
malaşdınimasına yönəltmək məqsədəuyğundur. Bu elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar daha böyük imkanlara malikdir. Artıq indiki vaxtda müasir sənaye müəssisələrinin özlərinin sanitar-gigiyena, nəqliyyat və estetik göstəricilərinə görə 33%-ə qədəri yaşayış tikintiləri arasında, yaxud da yaxınlığında yerləşdirilə bilər. Belə müəssisələrə, miƏsələn, tikiş, trikotaj, ayaqqabı, tütün, qənnadı fabrikləri, poliqrafiya kombinatı, radioelektron, dəqiq maşınqayırma müəssisələrini aid etmək olar. Özü də bu kimi müəssisələrin sayı gələcəkdə daha da artacaqdır. Fikrimizcə, bu cür müəssisələrin ölkənin bir çox şəhərlərində yerləşdirilməsi əhalinin yerlərdə dayanıqlığını təmin edən ən səmərəli yanaşmadır. Özü də qeyd edilən sənaye sahələri üçün xammal mənbələri elə həmin şəhərlərin yaxınlığında yerləşir. Məsələn, belə müəssisələrin Qazax, Şəki, Naxçıvan, Ağdam, İmişli, Salyan və s. şəhərlərdə yerləşdirilməsi sərbəst əmək ehtiyatlarmın işlə təminatında mühüm rol oynayır. Həmçinin yerlərdə sənaye qovşaqlanmn və mərkəzlərinin inkişafına şərait yaradar. Bu da regionlann sosial- iqtisadi inkişafının tələblərinin təmin edilməsinə, yerlərdə əhalinin maddi və mənəvi tələbatımn maksimum ödənilməsinə cavab verər. Əhalinin, ölkənin iri şəhərlərinə iş ardınca gəlməsinin, kortəbii urbanizasiyasının qarşısını alan mühüm vasitə olar. Ölkənin iri şəhərlərində-Bakıda, Gəncədə, Sumqayıtda hələ keçən əsrdə formalaşmış yüngül sənaye sahələrinin-əyirmə, toxuculuq, tikiş, trikotaj fabrikləri sözsüz ki, tədricən rekonstruksiya olunanda onların yaşayış sahələrinin mərkəzlərindən yeni ərazilərə köçürülməsi üçün əlverişli variantlar işləyib hazırlamaq lazımdır. Belə müəssisələrin yeni sahələrə köçürülməsi təkcə əmək ehtiyatlarının olduğu yeni tikilən rayonlarına doğru irəliləmə deyil, həm də yeni sənaye qovşaqlarının ərazi təşkili zamanı bütün üstünlüklərə malik yeni yüngül sənaye müəssisələrindən ibarət nisbətən iri komplekslərin formalaşması üçün zəmindir. Bundan başqa şəhərin əsas nüvəsinin hüdudlanndan kənarda çox vaxt böyük ərazini tutan bir çox məişət-anbar müəssisələrinin çıxarılması hökmən lazımdır. Statistik məlumatların təhlili zamanı 353 müəyyən olur ki, respublikanın şəhərlərində anbar əraziləri 1700 hektar sahəni tutur, təkcə Bakı şəhərində 600 hektardan çoxdur. Bununla əlaqədar Bakıda anbarlann 80%-ə qədəri şəhərdən kənara çıxarılmalıdır, özü də anbarlann şəhərdən 50-80 km aralı məsafədə yerləşdirilməsi daha məqsədə uyğundur. Sənayenin səmərəli yerləşməsində mühüm ehtiyat hissəsi kimi detallar üzrə, əşya, yaxud da texnoloji ixtisaslaşmaya əsaslanan sənaye müəssisələrirün təşkilində hazırda gedən keyfiyyət dəyişiklikləri gözlənir. Bu təmərküzləşmənin və ixtisaslaşmanın üstünlüklərindən istifadə etməklə əlaqədar sənayeni ərazicə müəyyən məntəqə yaxud da yerlə az əlaqəli etsin və şəhər məskəni, yaxud da aqlomerasiya daxilində sənayenin səmərəli ərazi təşkilinə imkan versin. Sənaye ərazilərinin əhəmiyyətli tərkib hissəsi sanitar-mühafizə zonalanndan ibarətdir. Şəhərlərdə sanitar-mühafizə zonalannm yaradılmasının əsas səbəbkan sənayedir. Sənaye inkişaf etdirildikcə müəssisələrin ətrafında sanitar-mühafizə zonalarının da ərazisi artmışdır. Ətraf mühitdə yayılan müxtəlif zərərli maddələr sənayedə gedən çoxlu texnoloji proseslərlə, səs səviyyəsinin yüksəlməsi, sabit cərəyanla ionlaşmış şüaların, elektromaqnit dalğalarının və s. kimi hadisələrin nəticəsidir. Böyük şəhərlərdə səs siqnallan, aramsız 1 mln. avtomobillərin hərəkətləri güclü səs mənbələridir. Bu mənbələrin yaratdığı səslər normadan 15-20 dəfə çox səs yaradır ki, bu da sağlamlığa birbaşa təsir edir [146]. Bakı şəhərində əhalinin 70- 80%-i, Gəncə, Sumqayıt, Mingəçevir əhalisinin 40-50%-i güclü səs zonalarında yaşayırlar. Qəbələ RLS-in çox yüksək tezlikli şüalanması öz xarakterinə görə ionlaşdırıcı olmaqla keçiei radiasiya şüalanmalarına yaxınlaşır. Tədqiqatçılar tərəfindən müəyyən olunub ki, elektromaqnit sahəsi ürək-damar, qanın morfoloji tərkibini, maddələr mübadiləsini pozur. Qəbələ RLS-in mənfi təsiri dəfələrlə öyrənilmiş və həmin ərazidə yeni doğulan uşaqlarda və əhalidə müxtəlif xəstəliklərin çoxalması, ağacların kütləvi quruması, bir sıra vəhşi heyvanların yoxa çıxması təsdiq edilmişdir. Bu mənfi halların qarşısının alınması üçün müvafiq orqanlar tədbirlər görməklə əhalinin sağlamlığı üçün hər şey etməlidirlər. 354 Şəhərlərdə sanitar-mühafizə zonaları ayrı-ayrı sənaye sahələri üzrə öz ölçülərinə görə 50-dən 1000 m-ə qədər enində beş sinfə bölünür. Məsələn, iri metallurgiya, yaxud da kimya kombinatlarına 15-20 km enində sanitar zonalar, müvafiq olaraq bir neçə min hektar sahə lazım olur. Hətta iri maşınqayırma kompleksləri bir neçə kilometr enində sanitar-mühafizə zonalarının yaradılmasını tələb edir. Yaşıl zonalar böyük səsudma xüsusiyyətlərinə malikdir. Küçələrdə bir-iki cərgəli əkilən ağaclar səsi kəskin azaldır, 30-50 metr enində, yaşıl daldalıq isə bütövlükdə səsi kəsir. Qeyd etmək lazımdır ki, Bakı şəhərində yaşıllıqlar qeyri-bərabər yerləşir, xüsusilə bu sahədə şəhərin köhnə hissəsi çox kasıbdır, dar küçələr onların yaşıllaşdırılmasmı çətinləşdirir. Burada parkların və xiyabanların salmmıası üçün sərbəst sahələr yoxdur. Müəyyən edilmişdir ki, şəhər daxilində yaşıllıq sahələrinin optimal ölçüsü, şəhərin bütün ərazisinin 50%-nə bərabər olmalıdır. Əgər qəbul etsək ki, Bakı şəhərinin sahəsi 22,5 min hektardır, onda yaşıllıq sahələri 10-11 min hektardan az olmamalıdır. Halbuki indiki vaxtda Bakıda yaşıllıqların sahəsi 2,9 min hektardır, əgər nəzərə alsaq ki, mövcud yaşıllıqlar bəzi yerlərdə qaydasız qırılır, onda bu sahənin azaldığını görərik. Yuxanda qeyd edildiyi kimi müasir dövrdə çox iri müəssisələr özünü iqtisadi cəhətdən doğrultmur, həm xammal təminatı ilə, həm də digər göstəricilərə görə, o cümlədən iri müəssisələrin ətrafında sanitar-mühafizə zonalannm yaradılması iqtisadi cəhətdən baha başa gəlir. Son illərə qədər ətraf mühitin çirklənməsinin artması bu və ya digər dərəcədə sənayeləşdirmə prosesi ilə müşayiət olunurdu. Buna görə də şəhərlərin baş planında digər şəhərdaxili ərazilər arasında sanitar-mühafizə zonalarının mütləq və nisbi genişləndirilməsinə baxılırdı. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, ərazidən səmərəli istifadə etmək nöqteyi-nəzərindən, sanitar-mühafizə zonalarının yaradılması çox əlverişli deyildir və çirklənmənin dərəcəsinin azaldılması yollarının aşkar edilməsinə çox böyük diqqət verməklə müvafiq olaraq sanitar-mühafizə zonalarını azaltmaq lazımdır. Beləliklə, qeyd etmək istərdik ki, sanitar-mühafizə zonalarının 355 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|