59
poladdan hazırlanmış nəzarət şablonunun üzərində aparılanda 100±0,5 mm məsafə
olan nöqtə və qövs olur. Ölçü şablonu DÜST 1435-90-a uyğun C8 poladından iki
paralel iynə uclarından 15 mm məsafədə bərkidilmiş 130 mm uzunluqda metal mildən
ibarətdir. Nümunələrin ölçülməsi DÜST 7251-77-nin tələblərinə cavab verən düz və
hamar səthi olan polad cila lövhəsi üzərində aparılır. Paralel olaraq
polimetilmetakrilatdan olan trafaret vasitəsilə dağılmama üsulu ilə, eləcə də həndəsi
fiqur metodu ilə nişanələr qoyulur.
PVX linoleumun qıraqda olmayan zolağından 130x130 mm ölçüdə üç nümunə
kəsilir, polad cila lövhəsinin üzərinə yerləşdirilir və 150x150 mm-lik düz sahəsi olan
polad ölçü lövhəsi ilə örtülür.
Üç linoleum nümunələrinin üzərinə nişanələr qoyulandan sonra DÜST 7251-
77-yə uyğun olan quru hava termostatının üfüqi yerləşdirilmiş rəflərinə qoyulur,
yaxud maye termostatına salınır və müvafiq olaraq 70±0,1
0
J temperaturunda 18000
saniyə, yaxud 80±0,5
0
J temperaturunda 900 saniyə ərzində saxlanılır. Bundan sonra
nümunələr müvafiq termostatdan çıxarılır, üfüqi səthlərə yerləşdirilir, 20±2
0
J
temperatur alana kimi soyudulur və 1800 saniyə ərzində saxlanılır. Soyudulmuş
nümunələr üzərinə yuxarıda göstərilmiş ardıcıllıqla təkrarən nişanələr qoyulur.
Nişanələr arasındakı məsafəni qurğu vasitəsilə onun dərəcəsinin (0,05 mm) yarısı
dəqiqliklə ölçürlər. Xətti ölçülərin dəyişməsi X (%) aşağıdakı kimi müəyyən edilir:
100
l
l
X
Burada, l – nişanələr arasındakı məsafə, mm;
l – ölçü şablonunun iynələri arasındakı məsafələr, mm.
Bu göstərici linoleumun istehsal edilmə istiqamətinə paralel və perpendikulyar
olan istiqamətlər üçün təyin edilir. Polimetilmetakrilatdan olan trafaretlə və həndəsi
fiqurların qoyuluşu metodu ilə təkrar ölçmələr optik ölçən vasitəsilə aparılır.
Linoleum nümunələrinin xətti ölçülərinin dəyişməsinin yekun ölçüləri kimi üç
nümunənin sınağı nəticələrinin orta arifmetik ədədi götürülür.
60
PVX linoleum nümunələrini 353K (80
0
J) temperaturda distillə edilmiş suyu
olan JJML-19/2,5-İ1 termostatında saxladıqda onların kütləsinin dəyişməsinin ekspert
tədqiqatları sınaq aparılan nümunələrin kütləsinin termostatlaşdırılmasından qadaq və
sonra ölçülərinin nəticələrinə uyğun aparılır.
Yekun nəticəni aşağıdakı düsturdan alırlar:
%
100
1
ilk
n
m
m
m
Burada, m
n
– kütlənin termostatlaşdırmadan sonrakı nisbi dəyişikliyi;
m
1
– termostatlaşdırmaya məruz qalan nümunənin kütləsi, q;
m
ilk
– ilkin nümunənin kütləsi, q.
Ekspertiza nəticələrinin riyazi-statistik təhlili.
Ekspert tədqiqatlarının nəticələrinin riyazi-statistik təhlili müvafiq qaydalara
əsasən aparılır.
Müvafiq ədəbiyyatda göstərilmiş sınaq nəticələrinin təhlili üsullarına uyğun
olaraq PVX linoleumların tədqiq edilmiş xassə göstəriciləri üzrə aşağıdakı düsturdan
orta arifmetik rəqəm təyin edilir:
n
x
X
n
i
i
1
Burada x
i
– sayca i ölçüsünün nəticəsi;
n – paralel aparılan ölçülərin miqdarı.
Təyin edilən ölçünün orta qiyməti ətrafında yuvarlanmanı xarakterizə edən orta
kvadratın yuvarlanma göstəricisi aşağıdakı düsturdan təyin edilir:
1
1
2
n
x
x
n
i
i
Ölçülən göstəricinin nisbi yuvarlanması aşağıdakı düstura uyğun variasiya
əmsalı vasitəsilə ifadə olunur:
100
X
C
61
Orta arifmetik ədədin xətasının mütləq və nisbi kəmiyyəti də təyin edilir.
Orta arifmetik ədədin xətasının mütləq kəmiyyəti
(m) aşağıdakı düsturdan
tapılır:
n
m
Paralel olaraq orta arifmetik ədədin xətasının nisbi kəmiyyətinin
(P
m
) təyini də
aparılır:
100
X
m
P
m
Ekspert tədqiqatları nəticələrinin etibarlığını artırmaq və onlara əlavə nəzarət
məqsədilə orta arifmetik ədədin xətasını hesabladıqda
P ehtimalı ilə verilən
əmsalından istifadə edilir:
n
m
q
Tədqiqat zamanı
əmsalını 2-yə bərabər götürdükdə 100 haldan 95-də
(ehtimal P=0,95)
X
aşağıdakı kimi olur:
q
i
m
X
X
2
Burada, 2m
q
– zəmanət xətasıdır.
Korrelyasiya əmsalı ilə cəm korrelyasiya əmsalı da hesablanır.
Korrelyasiya əmsalının xətası m
r
aşağıdakı düsturdan təyin edilir:
n
r
m
r
2
1
Burada, r – korrelyasiya əmsalı;
n – sınaqların ümumi sayı.
Korrelyasiya əmsalının doğruluğuna nəzarət aşağıdakı nisbətdən aparılır:
3
r
m
r