65
görə həcmi kütlə azaldıqca sistemin daha məsaməli və boş olması xətti ölçülərin daha
çox dəyişməsi və sistemin getdikcə sıxlaşmasına zəmin yaradır. Lakin digər tərəfdən
daha sıx olan sistemin tərkibində strukturu polimer birləşdiricisi strukturundan fərqli
olan doldurucu daha çox olur. Bunun nəticəsi olaraq PVX- materiallarının istehsalı
zamanı polimer – doldurucu bazalarının sərhəddində böyük gərginliklər yaranır və
çox güman ki, onların relaksasiyası (götürülməsi) yekun etibarilə xətti ölçülərin qeyri-
sabitliyinə gətirib çıxarır. Buna baxmayaraq alınmış asılılığa birmənalı izahat vermək
çətindir. Döşəmə üçün polimer rulon örtüklərinin xətti ölçülərinin xətti sabitliyi
materialların istehsalının texnoloci prosesi, sabitləşdirici sərt karkasın mövcudluğu ilə
əlaqədar və polivinilxlorid linoleumlarının həcmi kütlə ölçüsündən az asılıdır.
Şəkil 5. Döşəmə üçün PVX materiallarının nümunələrinin 293 K
temperaturda saxlanmasının ilk ayı ərzində xətti ölçülərinin uzunu boyu dəyişikliklərinin
kontakt qatının həcmi kütləsindən (sıxlığından) asılılığı
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
1,00 1,10 1,20 1,30
м
в
, г/см
3
X
ə
tt
i
ö
lç
ü
lə
ri
n
d
əy
iş
ik
li
y
i
д
яй
иш
ик
ли
й
и,
%
C
B
А
1,40 1,50
66
Şəkil 6. PVX linoleumlarının nümunələrinin 293 K temperaturda saxlanmasının ilk ayı
ərzində xətti ölçülərinin uzunu boyu dəyişikliklərinin kontakt qatında plastifikatorun
miqdarından asılılığı
Beləliklə, aşkar edilmiş qanunauyğunluqların bəzilərinə birmənalı izahat
vermək mümkün olmadığına baxmayaraq, bütövlükdə onlar tədqiq edilən materiallar
üçün xarakterikdir və hətta polimer kompozisiyalarının tərkibinin bəzi xüsusiyyətləri
barədə müəyyən məlumat əldə etmək imkanını verir. Lakin döşəmə üçün
polivinilxlorid materiallarının bəzi istehlak xassələrinin spesifikliyi (məsələn, xətti
ölçülərin sabitliyi, üzülmə zamanı mütləq möhkəmlik həddi) alınmış nəticələrin
tədqiq edilən linoleum növlərinin istehsalının texnoloci prosesinin xüsusiyyətləri ilə
mütləq əlaqələndirilməsini nəzərdə tutur.
65
70
75
80
85
90
95
37 38
39
40
41
42
43
PLAST,
%
, кгс/см
2
C
B
А
67
Döşəmə üçün polivinilxlorid materiallarının keyfiyyət ekspertizasının
(nöqsanların) nəticələrinin tərtibatı aşağıdakı qaydada aparılır.
Ekspert
tərəfindən
aşkar
edilmiş
nöqsanlı
məmulatlar
nöqsanların
xüsusiyyətlərindən asılı olaraq ekspertiza aktında ayrı-ayrı və ardıcıl olaraq göstərilir:
1. Məmulatlarda təchizatda komplektasiyanın düzgün aparılması ilə əlaqədar
nöqsanlar (komplektasiya çatışmamazlıqları):
- rəng və teksturasına görə fərqlənən döşəmə üçün polivinilxlorid plitələr.
2. İstehsalat xüsusiyyətli nöqsanlar (məmulat istehsalının texnoloci recimlərinin
pozulması səbəbindən yaranan nöqsanlar):
- açıq-aşkar bilinən istehsalat nöqsanları;
- istismar zamanı üzə çıxan gizli istehsalat nöqsanları.
3. Mexaniki zədələr (qeyri-istehsalat xüsusiyyətli nöqsanlara da Aid edilə
bilər).
4. İstehsalat prosesinin kənarında yaranan qeyri-istehsalat xüsusiyyətli
nöqsanlar: daşınma, saxlanma və istismar zamanı nöqsanlar (müxtəlif növlü
zədələnmələr, o cümlədən çirklənmə, aqressiv mühit təsirindən rənglərin qarışması,
pozulması, mikroorqanizmlər tərəfindən parçalanma və s.).
Nöqsan və zədələri təsvir etdiyi zaman mütləq nöqsan və zədələrin ölçüləri,
olduqları yerlər və imkan varsa, yaranma səbəbləri qeyd edilir.
2.4. PVX linoleumlarının kimyəvi xassələrinin ekspertizası
Polimer materiallarınin dəyərli xassələrindən biri də onların kimyəvi təsirlərə
davamlı olmasıdır. Buna görə də kimya sənayesində aqressiv mühitlərdə işlədilmək
üçün plastik kütlələrdən müxtəlif inşaat materialları hazırlanır.
Polimer materiallarının, o cümlədən PVX-linoleumlarının kimyəvi davamlılığı
onların tərkibinə daxil olan bağlayıcıların və doldurucuların kimyəvi davamlılığından
asılıdır. Sintetik polimerlərin əksəriyyəti aqressiv mühitin təsirinə qarşı yüksək
68
davamlılıq göstərir. Polimerlərin kimyəvi davamlılığı onların quruluş xüsusiyyətləri
ilə ələqədardır. Makromolekulları karbon zənciri ilə əmələ gələn yüksək molekullu
birləşmələr turşuların, qələvilərin, duzların və zəif oksidləşdiricilərin təsirinə
davamlıdır. Karbon zəncirində bəzi funksional qrupların olması kimyəvi maddələrin
təsirinə qarşı müqaviməti artıra və ya azalda bilər. Məsələn, tərkibində hidrofi və
hidroksil qrupları olan polivinil spirti suyun, turşuların və qələvilərin təsirinə qarşı az
davamlıdır. Əksinə, makromolekullarında flüor olan politetraftoretilen daha kimyəvi
davamlı
maddələrdən
biridir,
ikiqat
rabitəli
polimer
isə
turşuların
və
oksidləşdiricilərin təsirinə qarşı davamlı deyildir. Polimerlərə sabitləşdiricolər
qatmaqla onların kimyəvi davamlılığını artırmaq olar.
Polimer inşaat materialları ağac-yonqar və ağac-lifli tavalar, mipora, poletilen
məmulatlar istisna olmaqla, bir qayda olaraq biloji davamlı materiallardır. Qeyri-
biloji davamlı materiallar göbələklərin və bakteriyaların, böcəklərin və gəmiricilərin
təsirinə məruz qala bilər. Polimer materiallarının bioloji davamlılığını artırmaq üçün
onun tərkibinə antiseptiki maddələr əlavə edirlər.
Tədqiqat işində müxtəlif aqressiv mühitlərin polimer inşaat materialların
xassələrinə təsiri polimer döşəmə materiallarının timsalında öyrənilmişdir. Təcrübə
üçün ticarətə daxil olan PVX linoleumları seçilmişdir və bu materialların sürtünməyə
qarşı davamlılığı tədqiq edilmişdir. Bunun üçün bir-neçə aqressiv maddələrdən -
sintetik yuyucu vəsaitlərdən, 9%-li qarışqa turşusu məhlulundan və sabunlu-sodalı
məhluldan istifadə edilmişdir. Təcrübələr standart metodlarına əsaslanaraq Mİ-2
cihazında aparılmışdır. Bunun üçün 2növ səthi plyonkalı ekstruziya üsulu ilə istehsal
olunan linoleum götürülür.Təcrübə üçün hər növ linoleumlardan 5 nümunə götürülür.
Nümunələrin hər biri 0, 1, 2, 3, 4, 5 sutka ərzində aqressiv maddələrdə saxlanılmaqla
onların sürtünməyə qarşı davamlılıq göstəricisinin dəyişməsi təcrübi olaraq
hesablanmışdır. Təcrübənin nəticələri hər bir sutka üçün ayrı-ayrılıqda cədvəldə
verilmişdir (Cədvəl 9). PVX linoleumların aqressiv maddələrin təsirindən sürtünməyə