Əlyazması hüququnda Cabbarova Ülviyyə Natiq

 

59

poladdan  hazırlanmış  nəzarət  şablonunun  üzərində  aparılanda  100±0,5  mm  məsafə 

olan  nöqtə  və  qövs  olur.  Ölçü  şablonu  DÜST  1435-90-a  uyğun  C8  poladından  iki 

paralel iynə uclarından 15 mm məsafədə bərkidilmiş 130 mm uzunluqda metal mildən 

ibarətdir. Nümunələrin ölçülməsi DÜST 7251-77-nin tələblərinə cavab verən düz və 

hamar  səthi  olan  polad  cila  lövhəsi  üzərində  aparılır.  Paralel  olaraq 

polimetilmetakrilatdan  olan  trafaret  vasitəsilə  dağılmama  üsulu  ilə, eləcə  də  həndəsi 

fiqur metodu ilə nişanələr qoyulur. 

PVX linoleumun qıraqda olmayan zolağından 130x130 mm ölçüdə üç nümunə 

kəsilir, polad cila lövhəsinin üzərinə yerləşdirilir və 150x150 mm-lik düz sahəsi olan 

polad ölçü lövhəsi ilə örtülür. 

Üç  linoleum  nümunələrinin  üzərinə  nişanələr  qoyulandan  sonra  DÜST  7251-

77-yə  uyğun  olan  quru  hava  termostatının  üfüqi  yerləşdirilmiş  rəflərinə  qoyulur, 

yaxud  maye  termostatına  salınır  və  müvafiq  olaraq  70±0,1

0

J  temperaturunda  18000 

saniyə,  yaxud  80±0,5

0

J  temperaturunda  900  saniyə  ərzində  saxlanılır.  Bundan  sonra 

nümunələr  müvafiq  termostatdan  çıxarılır,  üfüqi  səthlərə  yerləşdirilir,  20±2

0

J 

temperatur  alana  kimi  soyudulur  və  1800  saniyə  ərzində  saxlanılır.  Soyudulmuş 

nümunələr  üzərinə  yuxarıda  göstərilmiş  ardıcıllıqla  təkrarən  nişanələr  qoyulur. 

Nişanələr  arasındakı  məsafəni  qurğu  vasitəsilə  onun  dərəcəsinin  (0,05  mm)  yarısı 

dəqiqliklə ölçürlər. Xətti ölçülərin dəyişməsi X (%) aşağıdakı kimi müəyyən edilir: 

100

l

l

X





 

Burada, l – nişanələr arasındakı məsafə, mm; 

      l – ölçü şablonunun iynələri arasındakı məsafələr, mm. 

Bu göstərici linoleumun istehsal edilmə istiqamətinə paralel və perpendikulyar 

olan  istiqamətlər  üçün  təyin  edilir.  Polimetilmetakrilatdan  olan  trafaretlə  və  həndəsi 

fiqurların qoyuluşu metodu ilə təkrar ölçmələr optik ölçən vasitəsilə aparılır. 

Linoleum nümunələrinin xətti ölçülərinin dəyişməsinin yekun ölçüləri kimi üç 

nümunənin sınağı nəticələrinin orta arifmetik ədədi götürülür. 

---

 

60

PVX  linoleum  nümunələrini  353K  (80

0

J)  temperaturda  distillə  edilmiş  suyu 

olan JJML-19/2,5-İ1 termostatında saxladıqda onların kütləsinin dəyişməsinin ekspert 

tədqiqatları sınaq aparılan nümunələrin kütləsinin termostatlaşdırılmasından qadaq və 

sonra ölçülərinin nəticələrinə uyğun aparılır.  

Yekun nəticəni aşağıdakı düsturdan alırlar: 

%

100

1

ilk

n

m

m

m 

 

Burada, m

n

 – kütlənin termostatlaşdırmadan sonrakı nisbi dəyişikliyi; 

    m

1

 – termostatlaşdırmaya məruz qalan nümunənin kütləsi, q; 

   m

ilk

 – ilkin nümunənin kütləsi, q. 

Ekspertiza nəticələrinin riyazi-statistik təhlili. 

Ekspert  tədqiqatlarının  nəticələrinin  riyazi-statistik  təhlili  müvafiq  qaydalara 

əsasən aparılır. 

Müvafiq  ədəbiyyatda  göstərilmiş  sınaq  nəticələrinin  təhlili  üsullarına  uyğun 

olaraq PVX linoleumların tədqiq edilmiş xassə göstəriciləri üzrə aşağıdakı düsturdan 

orta arifmetik rəqəm təyin edilir: 

n

x

X

n

i

i







1

 

Burada  x

i

 – sayca i ölçüsünün nəticəsi; 

    n – paralel aparılan ölçülərin miqdarı. 

Təyin edilən ölçünün orta qiyməti ətrafında yuvarlanmanı xarakterizə edən orta 

kvadratın yuvarlanma göstəricisi aşağıdakı düsturdan təyin edilir: 





1

1

2











n

x

x

n

i

i



 

Ölçülən  göstəricinin  nisbi  yuvarlanması  aşağıdakı  düstura  uyğun  variasiya 

əmsalı vasitəsilə ifadə olunur: 

100





X

C



 

---

 

61

Orta arifmetik ədədin xətasının mütləq və nisbi kəmiyyəti də təyin edilir. 

Orta  arifmetik  ədədin  xətasının  mütləq  kəmiyyəti  (m)  aşağıdakı  düsturdan 

tapılır: 

n

m





 

Paralel olaraq orta arifmetik ədədin xətasının nisbi kəmiyyətinin (P

m

) təyini də 

aparılır: 

100





X

m

P

m

 

Ekspert  tədqiqatları  nəticələrinin  etibarlığını  artırmaq  və  onlara  əlavə  nəzarət 

məqsədilə  orta  arifmetik  ədədin  xətasını  hesabladıqda  P  ehtimalı  ilə  verilən 



 

əmsalından istifadə edilir: 

n

m

q









 

Tədqiqat  zamanı 



  əmsalını  2-yə  bərabər  götürdükdə  100  haldan  95-də 

(ehtimal P=0,95) 

X

 aşağıdakı kimi olur: 

q

i

m

X

X

2





 

Burada, 2m

q

 – zəmanət xətasıdır. 

Korrelyasiya əmsalı ilə cəm korrelyasiya əmsalı da hesablanır. 

Korrelyasiya əmsalının xətası m

r

 aşağıdakı düsturdan təyin edilir: 

n

r

m

r

2

1 





 

Burada, r – korrelyasiya əmsalı; 

              n – sınaqların ümumi sayı. 

Korrelyasiya əmsalının doğruluğuna nəzarət aşağıdakı nisbətdən aparılır: 

3



r

m

r

 

---