Ent davlat sharqsh

II BOB. TURKIY TILDAN FORS TILIGA O‘ZLASHGAN SO‘ZLARNING

FONETIK TAHLILI

Turkiy o‘zlashmalarning fors tiliga kirib kelishini tahlil qilishda Safaviylar va Qojorlar davrini o‘rganmaslikning iloji yo‘q. Hozirgi fors tilidagi turkiy o‘zlashmalarning kattagina qismi aynan Safaviylar davrida (1502-1722) o‘zlashgan. Ma’lumki, XVI asr boshlarida Eron siyosiy jihatdan yagona markazlashmagan bir mamlakat bo‘lib, ko‘pgina mayda davlatlarga bo‘linib ketgan edi. 1502 yil Shayx Sayfiddin avlodidan bo‘lgan Ismoil Safaviy o‘n ikki yillik jang-u jadal, urush va vayronagarchilikdan so‘ng yangi bir davlatga asos soladi. U hokimiyat tepasiga chiqqach Eronni yagona davlat ostida birlashtirishga kirishib ketadi. Uning asosiy maqsadi tarqoqlashib ketgan Eronni birlashtirish va kuchli davlat tuzish edi.
Shoh Ismoilning o‘zi hukmronlik qilgan davrda Eron hududida turkiy tilning mavqeini ko‘tarish orqali o‘sha davr uchun o‘ziga xos til siyosatini yurgazishga harakat qilganini ko‘rishimiz mumkin. Shoh Ismoilning o‘zi turkiylarga mansub bo‘lib, u tarqalib ketgan ozarbayjonlik va boshqa turklarni jamlab, ularning yordamida davlatni boshqarishni maqsad qilib oladi. U o‘zi istagan siyosatni yurgazish uchun turkiy tildan foydalanadi. Turkiy til uning davlatidagi barcha turkiy xalqlarni birlashtiruvchi yagona kuch deb bilar va bu xalqlar uning xizmatida bo‘lishlari kerak edi. Keyinchalik u turkiylarni yuqori, o‘ziga yaqin va ta’sir doirasiga ega mansab va lavozimlarga ko‘taradi. Buning ortidan turkiylar asta–sekin uning asosiy kuchlaridan biriga aylanadi.
Shoh Ismoil davlat tuzilishi va boshqaruv hokimiyatining shakllanishida qatnashgan barcha turkiy qabila vakillari bilan o‘z ona–tilida muloqot qilgan. Buning ortidan turkiy til saroyda katta mavqega ega bo‘ladi va endilikda Eronning boshqa hududlaridan davlat boshqaruvi va saroy xizmatiga ishlash maqsadida kelgan aholi asta–sekin turkiy tilni o‘rganishga qiziqa boshlaydi. Natijada bu davrga kelib turkiy til Eron hududida rivojlanish bosqichiga ko‘tariladi.

28

Biz o‘z ishimizda hozirgi fors tili fonetika tizimini hozirgi turk tili fonetik tizimi

bilan qiyosiy o‘rganib chiqamiz. Chunki hozirgi turk tili o‘g‘uz lahjasiga asoslangan bo‘lib (turk tili Anado‘lida amal qilgan o‘g‘uz guruhiga tayanuvchi usmonli turkchasi asosida shakllangan), fors tiliga o‘zlashgan turkiy so‘zlar aynan mana shu lahjaga mansub.