Mü
əllifdən
28
olduqca konkret
şəkildə müəyyənləşdirmək vəzifəsi azəri musiqi
ictimaiyy
ətinin daim diqqət mərkəzində olmuşdur.
Xüsusil
ə Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra
respublikamızın musiqi həyatında başlanan dirçəlmə və canlanma,
Az
ərbaycan musiqi sənətinin tərəqqi və inkişafı üçün hökümətin gördüyü
bir çox böyük t
ədbirlər cümləsində, respublikamızın tarixində ilk dəfə
olaraq musiqi m
əktəbləri üçün yaxşı bir dərs planı tərtib etmək, yeni
muğamatçı kadrları (istər nəğməkar, istərsə də çalğıçı) hazırlamaq işini
sahmana salmaq v
əzifəsi də böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir.
Bu
şərəfli vəzifəni layiqincə yerinə yetirmək üçün dəstgahlar
t
ərkibinin dəqiqləşdirilməsi məsələsi də bütün zəruriyyəti ilə qarşıda
durmuşdu. Odur ki, 1923-cü ildə Bakıda, Azərbaycan SSR Xalq Maarif
Komissarlığının göstərişi ilə, Azərbaycan musiqi məktəbi yanında
muğamata yaxşı bələd olan xanəndə və sazəndələrdən ibarət “Muğamat
komissonu” adlanan elmi
şura təşkil olunmuşdu. Şuranın sədrliyi həmin
musiqi m
əktəbinin müdiri Üzeyir Hacıbəyliyə tapşırılmışdı. Şuranın daimi
üzvl
əri: Qaryağdıoğlu Cabbar
15
, Qurban Primov
16
,
Şirin Axundov
17
, Mirz
ə
F
ərəc Rzayev
18
, M
ənsur Mənsurov
19
, texniki katibi is
ə bu sətirlərin müəllifi
idi.
Şuranın iclaslarında arabir (Bakıya gəldiyi günlərdə) İslam
Abdullayev
20
d
ə iştirak edirdi.
Əvvəllər musiqi məktəbində, sonralar isə (1925-ci ildən başlayaraq)
Az
ərbaycanı tədqiq və tətəbbö cəmiyyəti nəzdində yerləşən bu muğamat
elmi
şurası Azərbaycan xalq musiqisinin (əsas etibarı ilə muğamatın) bəzi
mühüm n
əzəri məsələlərini müəyyənləşdirmək, dəqiqləşdirmək kimi
əhəmiyyətli və şərəfli bir iş üzərində çalışmışdır.
Qeyd etm
əliyəm ki, bu elmi şuranın iclasları da çox vaxt qızğın
mübahis
ə şəraitində keçirdi. Lakin “Həqiqət fikirlər təsadüməsindən
15
Bax: “Qeydl
ər, şərhlər və monoqrafik məlumat” bölməsi - 6. Cabbar Qaryağdıoğlu,
s.401.
16
Bax: “Qeydl
ər, şərhlər və monoqrafik məlumat” bölməsi - 7. Qurban Primov, s.404.
17
Bax: “Qeydl
ər, şərhlər və monoqrafik məlumat” bölməsi - 8. Şirin Axundov, s.407.
18
Bax: “Qeydl
ər, şərhlər və monoqrafik məlumat” bölməsi - 9. Mirzə Fərəc Rzayev, s.407.
19
Bax: “Qeydl
ər, şərhlər və monoqrafik məlumat” bölməsi - 10. Mənsur Mənsurov, s.408.
20
Bax: “Qeydl
ər, şərhlər və monoqrafik məlumat” bölməsi - 11. İslam Abdullayev, s.409.
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti
29
(
toqquşmasından) doğar” məsəlində deyildiyi kimi, bu münaqişələr
n
əticəsində bir çox düzgün, dürüst və ağlabatan xülasələr əldə edilirdi. Bu
elmi
şura işlərinin səmərəli olmasını təmin edən iki qüdrətli amil var idi:
əvvəla, sədrlik edən Üzeyir Hacıbəyli bəhs mövzusu olan iki zidd
müdd
əadan hansı birisinin daha düzgün olduğunu bir-birilə tutuşdurub
dürüst mü
əyyən edir və həm də məclisdə başlanan ixtilafın ən qızğın
çağında, iştirakçıların bir çoxundan fərqli olaraq, böyük səbir və hövsələ
göst
ərirdi. Beləliklə o, mübahisəyə səbəb olan mövzunun daha düzgün həll
edilm
əsi yolunu yaxşı təlqin edirdi.
İkincisi, hələ şuranın lap birinci iclasında hamının qəbul etdiyi bir
q
ərardan – “prosedura qaydasından”, yəni məsələlərin müzakirəsini
keçirm
əklə əlaqədar olaraq, əvvəlcədən hamı tərəfindən bəyənilmiş bir
üsuldan lazımi vaxtda səmərəli istifadə edilirdi. Bu üsul isə bundan ibarət
idi: mübahis
əli olan müəyən bir məsələ üzrə ümumi rəy əldə edilə bilmədiyi
v
ə beləliklə də məsələ açıq qaldığı hallarda, həmin mübahisəli məsələ
haqqında son və qəti hökm verilməsi bütün muğamatçılar arasında ən çox
nüfuz
lu sayılan qocaman Mirzə Muxtar Məmmədova
21
h
əvalə olunurdu. O,
muğamat komisyonunun ağsaqqalı, fəxri münsifi sayılırdı. Hər bir
mübahis
əli məsələ haqqında onun mülahizəsi heç bir etiraz qəbul etməyən
qanun hökmünd
ə idi. Ona göstərilən böyük hörmət və etimad onun
Az
ərbaycan musiqisini, xüsusilə muğamatı doğrudan da hamıdan yaxşı
bildiyind
ən əmələ gəlirdi. Bu isə onun atası məşhur ustad Mirzə Ağa Əli
Əsğər
22
m
əktəbini vaxtilə mükəmməl surətdə ikmal
edib mənimsədiyindən
ir
əli gəlirdi. Çox yaxşı musiqi hafizəsi olan, ərəb və fars dillərində sərbəst
danışan, oxuyub-yazan Mirzə Muxtar muğamat aləminin soltanı idi.
İndi bu sətirlərin müəllifi də həmin elmi şuranın vaxtilə muğamat
probleml
ərinin işlənməsi üzrə gördüyü işləri böyük ehtiram hissi ilə yad
etm
əklə bərabər, o mötəbər musiqi məclisinin yekdilliklə qəbul etdiyi
mülahiz
ələri bu gün də yüksək qiymətləndirdiyi üçün, lüğətdə şərh edilən
ayrı-ayrı müddəanı mətbu sənədlərlə əsaslandıra bilmədiyi çox nadir
21
Bax: “Qeydl
ər, şərhlər və monoqrafik məlumat” bölməsi - 12. Mirzə Muxtar Məm-
m
ədov, s. 419.
22
Bax: “Qeydl
ər, şərhlər və monoqrafik məlumat” bölməsi - 13. Mirzə Ağa Əli Əsğər,
s.422.